Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

χρῶνται δὲ καὶ ἑτέροις παραδείγμασι λέγοντες καταμεμῖχθαι καὶ χρυσίῳ χαλκόν, καὶ τέχνη τις εὕρηται ὴ διακρίνουσα τὸν χαλκὸν ἀπὸ τοῦ χρυσίου. ὁμοίως όὲ κἂν ἐν ἀργύρῳ κασσίτερος ἢ χαλκὸς ἤ τι τῶν όμογενῶν καταμεμιγμένον εὑρεθῇ, μίἔεώς τινι τέχνῃ κρείττονι καὶ ταῦτα διακρίνεται. ἤδη δέ τις καὶ ὔδωρ μεμιγμένον οἴνῳ διακρίνει.

οὕτω. φασί, καὶ [κἂν] πάντα τὰ συγκεκραμένα διακρίνεται. καὶ δὴ ἀπὸ τῶν ςῴων, φησί, καταμάνθανε. τελευτήσαντος γὰρ τοῦ δῴου ἕκαστα διακρίνεται, καὶ λυθέντων οὕτω τὸ ζῷον ἀφανίςετοι. τοῦτό ἐστι, φησί, τὸ εἰρημένον· »οὐκ ἦλθον ἠλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, ἀλλὰ μάχαιραν«· τοῦτ᾿ ἐοτὶ τὸ διχάσαι καὶ χωρίσαι τὰ συγκεκραμένα.

διχάζεται γὰρ καὶ διακρίνεται ἐ̔καστα τῶν συγκεκραμένων οὶκείου χωρίου τυχόντα. ὡς γάρ ἐστι χωρίον συγκράσεως τοῖς ζῴοις [*](7 Vgl. Zeller 111 1 4 646, Alexander im Suppl. Aristot. II 2 (in Β betitelt περὶ κράσεως καὶ μίζεως), zur Terminologie auch Doxographi p. 463, Stoic. fr. II S. 151ff V. Arnim — 8ff vgl. Heraklit Fr. 67 D., Hipp. IX 10,8 — 13 εὐαγές] vgl. A. Dieterich, Kl. Schriften 95 2 — 15 vgl. die den orphischen Hymnen vorgesetzten Opferanweisungen — 24f Matth, 10, 34 μὴ νομίσῃς ὅτι ὄτι βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν· οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην, ἀλλὰ μάχαιραν.) [*](2 Μιανῶν Ρ φοβερὸς Ρ 3 τῷ νοΐ ö.: τὸν ݲ Ρ 6 δς Miller: ὡς Ρ ἄλλοις τε πολλοῖς καὶ Cruice 7 σιθιανοὶ Ρ 12 Zeichen a. Rande, aber keine Note 17 χαλκός Ρ 19 εὑρἐθη falsch als Text von Ρ Miller 20f οἴνῳ διακρίνει ö.: αἰνωδία κρήνη Ρ 21 καὶ > Gö. ἐὰν > Ρ, μμ auch Ζ. 25f. u. S. 124, 15 22 κατεμάνθανε Ρ 23 λυθέντων We.: λυθέντος Ρ, λυθὲν Cruice τὸ zweimal Ρ)

οὕτω παρεισδύοντες διαφεθείρουσι τοὺς τοὺς ὁτὲ μὲν ἀποχρώμενοι ῥητοῖς, εἰς ὅ θέλουσι συνάrοντες κακώς τὰ καλῶς εἰρημέναι, φωλεύουσί τε τὸ ἑαυτῶν ἀδίκημα διὰ παραβολῶν ὧν βούλονται.

πάντα οὖν, φησί καθὼς ἔρηται, τὰ συγκεκραμένα ἴχει <χωρ> ίον ἴον καὶ τρέχει πρὸς τὰ οἰκεῖα, σίδηρος <πρὸς> Ἡρακλείαν λλίθον, καὶ τὸ ἄχυρον ἠλέκτρου καὶ τῷ κέντρῳ τοῦ θαλασσίου ἱέρακος τὸ χρυσίον.

οὕτως ἡ τοῦ καταμεμιγμένου τῷ μένου τῷ φωτὸς <ἀκτίς>, οἰκείου χωρίου ἐκ διδαακαλίας καὶ μαθήσεως μεταλαβοῦσα, σπεύδει πρὸς τὸν λόγον τὸν ἄνωθεν ἐλθόντα ἐν εἰκόνι δουλικῇ καὶ γίνεται μετὰ τοῦ τοῦ λόγος ἐκεῖ, ὄπου λόγος ἐστί, μᾶλλον ἢ ὁ σίδηρος πρὸς τὴν Ἡρακλείαν λίθον. καὶ ὅτι ταῦθ' οὕτως ἔχει, φησί, καὶ πάντα διακρίνεται ἐπὶ τῶν οἰκελίων τόπων τὰ συγκεκραμένα, μάνθανε.

φρέαρ ἐστὶ ἐν Πέρσαις ἐν Ἄμπῃ πόλει παρὰ τὸν Τίγριν ποταμόν· ῴκοδόμηται δὲ παρὰ τὸ φρέαρ ἄνω δεξαμενή τις ἔλουσα τρεῖς ἀφετηρία ἀπ’ αὐτῆς. οὖ φρέατος ἀντλήσας κάδδῳ ἀνενέγκας τὸ ἀπὸ τοῦ φρέατος ἀντ\ληθὲν ὅ τι ποτέ ἐστιν, ἔχεεν εἰς τὴν παρακειμένην δεξαμενήν· τὸ τὸ χυθὲν χδυθέν ἐπὶ τὰς ἀφετηρίας ἐν ἑνὶ σκεύει ἀναληφθὲν διακρίνεται, καὶ ἐν μὲν <τῇ

πρώτῃ> ἅλας πηγνύμενον δείκνυται, ἐν ἑτέρα δὲ τῶν ̓φετηριῶν ἄσφαλτος, ἐν δὲ τῇ τρίτῃ ἔλαιον. μέλαν δέ ἐστι τὸ ἔλαιον, ὡς, φησί, καὶ Ηρόδοτος ἱστορεῖ, καὶ ὄσμὴν παρεχόμενον βαρειᾶν· ῤσδινάκην δὲ αὐτὸ οἱ Πέρσαι καλοῦσιν.

ἤρκει, φαοὶν οἱ Καιανοί, πρὸς ἀπόδειξιν τοῦ προκειμένου ἡ τοῦ φρέατος ὁμοιότης πάντων μᾶλλον τῶν προειρημένων.

Ἱκανῶς δοκεῖ ἡμῖν σεσαφηνίσθαι ἡ τῶν Σοφιανῶν εἰ δέ τις ὅλην τὴν κατ’ αὐτοὺς πραγματείαν βούλεται μαθεῖν, ἐντυχέτω βιβλίω̣ ἐπιγραφομένῳ παράφρασις Σήθ· πάντα γάρ τὰ ἀπόρ- [*](3 Phil. 3, 20 7—9 vgl. V 9, 19 — 12 Phil. 2, 7 μορφὴν δούλου s. zu S. 120, 21. 121, 1 — 15 Herodot VI 20 — 23 Herodot VI 119) [*](5 τε] δὲ Miller 6 ὡς Pasquali 7 χωρόν ö.: οὖν Ρ, ῥοῦν Miller 8 † πρὸς Miller 9 τῷ κέντρῳ] τῇ κερκίδι? Gö. (H), τοῖ κέντρου oder πλησιάζει We. ἱέρακος <ἕλκεται> Cruice 10 † ἀκτίς Gö.: δύναμις 15 Ἄμπη nach Herodot ö.: ἄμη Ρ 18 <καὶ> καδδῳ We. 20 ἐν <τῇ πρώτῃ> We. † πρώτῃ ö.: ἒν μὲν Ρ 22 ὅς φησι Ρ 24 σιθιανοἰ Ρ ω 27 σεσαφηνεῖσθαι Ρ σιθιανῶν Ρ 29 βίβλ Ρ)

Ἰουστῖνος πάντῃ ἐναντίος τῇ τῶν ἀγίων γραφῶν γενόμενος διδακῇ, προσέτι δὲ καὶ τῇ τῶν Μακαρίων εὐαγγελιστῶν γραφῇ ἢ φωνῇ, ὡς ἐδίδασκεν ὁ λόγος τοὺς μαθητὰς λέγων· »ρὶς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε«, ὅπρ δηλοῖ μὴ προσέχειν τῇ τῶν Μνῶν ματαίᾳ ματαίᾳ οὺτος ἐπὶ τὰ Μνῶν τερατολογούμενα καὶ διδασκόμενα ἀναγαγεῖν πειρᾶται τοὺς ἀκροωμένους, αὐτολεξεὶ τὰ παρ᾿ Ἕλλησι μυθευόμενα διηγούμενος, οὔτε πρότερον διδάξας οὔτε παραδοὺς τὸ τέλειον αὐτοῦ μυστήριον, εἰ μὴ ὅρχῳ δήσῃ τὸν πλανώμενον.

ἔπειτα τοὺς μύθους παραφίησι ψυχαγωγίας χάριν, ὄπως οἱ ἐντυγχάνοντες τῇ τῶν βίβλων ἀναρίθμῳ φλυαρίαι παραμύθιον ἔχωσι τὰ μυθευόμενα — ὂν τρόπον τρόπον τις μακρὰν βαδίζων, παρατυχὼν καταλύματι ἀναπαύθεσθαι δοκεῖ — καὶ οὕτως πάλιν ἐπὶ τὴν τῶν ἀναγνωσμάτων τραπέντες πολυμάθειαν μὴ μισήσωσιν, ἕως ἐπὶ τὸ ὑπ’ αὐτοῦ τεχναζόμενον ἀνόμημα διὰ ἐνηχηθεὶς ὁρμήσωαι τετυφωμένοις· οὓς φρικτοῖς καταδήσας πρότερον ὄρκοις μήτε ἐξειπεῖν μήτε ἀποστῆναι ὁμολουεῖν ἀναγκάσας, οὕτω παραδίδωσι τὰ ὑπ᾿ αὐιοῦ ἐφευρημένα μετὰ ἀσεβείας μυστήρια, πῇ μέν, καθὰ προείπομεν, μύθοις Ἑλληνικοῖς χρησάμενος, πῇ δὲ παραπεποιημένοις βιβλίοις κατά τι παρεμφαίνουσι ταῖς προειρημἐναις αἱ- ρέσεσιν.

οἱ πάντες γὰρ ἐνὶ πνεύματι συνωθούμενοι εἰς ἕνα βυθὸν ἀμόρας συνάγονται, ἄλλοι ἄλλως τὰ αὐτὰ διηγούμενοι καὶ μυθεύοντες, οὑτοι δὲ ἰδίως, οἵ πάντες γνωστικοὺς ἑαυτοὺς ἀποκαλοῦσι, τὴν θαυμασίαν γνῶσιν τοῦ τελείου καὶ ἀγαθοῦ μόνοι κοταπεπωκότες.

Ὄμνυε δέ, φησὶν Ἰουστῖνος, εὶ γνῶναι θἐλεις, »ἄ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσεν οὐδὲ ἐπὶ καρδίαν όνθρώπου ἀνέβη«, τὸν ἐπάνω πάντων ἀγαθῶν, τὸν ἀνώτερον, ἄρρη·τα φυλάζαι τὰ τῆς διδασκαλίας σιγώμενα· καὶ γὰρ καὶ ὁ πατὴρ ἡμῶν, ἰδὼν τὸν ἀγαθὸν καὶ τελεσθεὶς παρ’ αὐτῷ, τὰ τῆς σιγῆς ἄρρητα ἐφύλαζε, καὶ ὤμοσε καθὼς »ὤμοδε κύριος κύριος κοὶ οὐ μεταμεληθήσεται«.

ταῦτα τοίνυν οὕτω κατασφραγισάμενος πλείοσι μύθοις φυχαγωηεῖ διὰ πλειό- [*](5 Matth. 10, 5 — 9f. 16ff vgl. I Vorrede ξ 2. 3 — 25 1 Kor. 2, 9 καὶ ἐπὶ κ. ἀ. οὐκ ἀνέβη) vgl. C. 24, 1. 26, 16. 27, —30 Psal. 109, 4) [*](1 f οιθιανοὺς Ρ 3 Titel ἰουστῖνος rot Ρ 4 εὐαγγελιστῶν ö.: εὐαγγελίων Ρ γραφῆ ἤ Ρ: ἐγγράφῳ ö. 13 κατάλυμά τι Ρ 16 τετυπωμένοις Ρ 23 οἳ so Ρ Ε; τὴν Cruice 24 καταπεπτωκότες Ρ 27 αγαθῶν Ρ: ö., τὸν ἀγαθὸν We., vgl. Ζ. 24. 28 u. S. 126, 1. 30 und vor allem C. 27, 2 ἀμνύω τὸν ἐπάνω πάντων τὸν ἀγαθόν)

σὔτη δὲ ἐπιγράφεται Βαρούχ· ἐν ῇ μίαν τῶν πολλῶν μυθολογίαν ἐκτιθεμένην ἠπ᾿ αὐτοῦ δηλώσομεν, οὖσαν παρὰ Ἡροδότῳ, ἥν ὡς ξένην τοῖς ἀκροαταῖς παραπλάσας διηγεῖται, έξ αὐτῆς πᾶσαν σύντασιν τοῦ κατ’ αὐτὸν διδασκαλείου ποιούμενος.

Πρόδοτος μὲν οὖν τὸν ῾ Ηρακλέα φησὶν ἀπὸ τῆς Ἐρυθείας τοῦ Γηρυόνου τὰς βοῦς ἄγοντα εὶς τὴν Σκυθίαν ἐλθεῖν, κεκμηκότα δὲ ἀπὸ τῆς πορείας εἰς ἔρημόν τι χωρίον κατακαέντα κοιμηθῆναι ὀλίγον ὑπνώσαντος δὲ αὐτοῦ ἀφανῆ γενέσθαι τὸν ἵππον, ἐφ’ οὗ καθεξόμενος διὠδευσε τὴν μακρὰν ὀδόν· περιεγερθεὶς δὲ ζήτησιν ἐποιεῖτο ἐπὶ τῆς ἐρημίας πολλήν, εὑρεῖν πειρώμενος τὸν ἴππον.

καὶ τοῦ μὲν ἵππου διαμαρτάνει, κόρην δὲ τινα μιξοπάρθενον ευιρὼν ἐπὶ τῆς ἐρημίας ἐπηρώτα, εὶ εἴη που τεθεαμένη τὸν τὸν ἡ δὲ κόρη φησὶν εἰδέναι μέν, μὴ δείξειν δὲ πρότερον αὐτῷ, εὶ μὴ πρὸς μῖξιν φιλίας συνέλη αὐτῇ ό ῾ Ηρακλῆς.

ἠν δὲ φησὶν ὁ Πρόδοτος, τὰ ἄνω αὐτῆς μέχρι βουβῶνος παρθένου, πάν πᾶν τὸ κάτω κάτω μετὰ βουβῶνα φρικτόν τι θέαμα ἐχίδνης. σπουδῇ δὲ τῆς περὶ τὸν ἵππον εὑρέσεως ὁ Ἡραχλῆς πείθεται τῶ θηρίῳ· ἔγνω γὰρ αὐτὴν καὶ ἐποίησεν ἐγκύμονα, καὶ προεῖπεν αὐτῇ μετὰ τὴν γνῶσιν, ὅτι ἐχει κατὰ γαστρὸς ἐἔ αὐτοῦ τρεῖς ὁμοῦ παῖδας, οἵτινες ἔσονται ἐπιφανεῖς.

ἐκέλευσε δὲ αύτοῖς γεννωμένοις ὀνόματα θεῖναι τὴν τεκοῦσαν Ἀγάθυρσον, Γελωνὸν καὶ Σκύθην. λαβὼν δὲ τούτου μισθὸν τὸν ἴππον παρὰ τῆς θηριώδους κόρης, ἀπηλλάττετο φέρων καὶ τὰς βοῦς. μακρὸς δὲ ὁ μετὰ ταῦτα μῦθος Ἡροδότῶ, χαιρέτω δὲ τὸ νῦν. τίνα δὲ τὰ Ἰουστίνῳ δοκοῦντα, μετάγοντι τὸν μῦθον εὶς τὴν τῶν τῶν γέννησιν, ἠμεῖς διηγησόμεθα.