Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

Hippolytus

Hippolytus. Hippolytus Werke, Volume 3. Wendland, Paul, editor. Leipizg: Hinrichs, 1916.

Ἱκανῶς οὖν τὰ δόμαντα ἐκθέμενοι λοιπὸν ἐπὶ τὴν τοῦ προκειμένου πραγματείαν χωρήσωμεν, ὅπως ὃ τετάγμεθα περὶ τῶν αἱρέσεων ἐπιδείξαντες ἐκάστοις τε τὰ ἴδια ἀποδοῦναι ἀναγκάσαντες γυμνοὺς τοὺς αἱρεσιάρχας φανερώσομεν καὶ ἀφροσύνην τῶν πειθομένων κατηγορήσαντες πείσομεν παλινδρομεῖν ἐπὶ τὸν τῆς ἀληθείας εὔδιον λιμένα.

ἵνα δὲ σαφέστερα τοῖς ἐντυγχάνουσι τὰ ῥηθησόμενα φανῇ, δοκεῖ καὶ τὰ Ἀράτῳ πεφροντισμένα περὶ τῆς κατὰ τῶν οὐρανίων ἄστρων διαθέσεως ἐξειπεῖν, ὥς τινες εἰς τὰ ὑπὸ τῶν γραφῶν εἰρημένα ἀπεικονίζοντες αὐτὰ ἀλληγοροῦσι, μετάγειν τὸν νοῦν τῶν προσεχόντων πειρώμενοι, Μανοῖς λόγοις προσάγοντες αὐτοὺς πρὸς ἃ βούλονται, ξένον θαῦμα ἐνδεικνύμενοι ὡς κατηστερισμένων τῶν ὑπ’ αὐτῶν λεγομένων·

οἳ τῷ παραξένῳ θαύματι ἐνορῶντες μικροθαύμαστοι ἁλίσκονται δίκην ὀρνέου τοῦ λεγομένου ὤτου, οὑ τὸ παράδειγμα καλὸν ἐξειπεῖν διὰ τὰ μέλλοντα. ἔστι δὲ τὸ ζῷον οὐ πολὺ ἀπεμφαῖνον ἀετοῦ οὔτε μεγέθει οὔτε μορφῇ, ἁλίσκεται δὲ τοῦτον τὸν τρόπον·

ὁ ἀγρευτὴς τῶν ὀρνίθων ἐπὰν ἴδῃ ἀγέλην που καταπτᾶσαν, πόρρωθεν ἀνακρούμενος τὰς χεῖρας ὀρχεῖσθαι σκήπτεται, καὶ οὕτω πρὸς ὀλίγον ἐγγίζει τοῖς ὄρνισιν· οἱ δὲ τὴν παράξενον θέαν καταπεπληγότες ἀπερίβλεπτοι πάντων γίνονται. ἕτεροι δὲ τῶν ἐπὶ τὴν ἄγραν παρεσκευασμένων ὄπισθεν ἐπελθόντες τοὺς ὄρνεις εὐκόλως συλλαμβάνονται θεωμένους τὸν ὀρχηστήν.

διὸ ἀξιῶ μή τις τοῖς ὁμοίοις θαύμασι καταπλαγεὶς ἐξηγουμένων τὸν οὐρανὸν δίκην ὤτου συλληφθῇ· ὄρχησις γὰρ καὶ λῆρος ἡ τῶν τοιούτων πανουργία καὶ οὐκ ἀλήθεια.

φησὶν οὗν ὁ Ἄρατος οὕτως·

[*](26ff vgl. Athenaeus 390 D–391 —34 Arat V. 19—23)[*](1 δοξάζοντας ö.: δοξάζειν 8 οὔθ᾿ — οὔθ᾿ Gö.: οὐδ’ — οὐδ’ Ρ 17 We.: τῶ Ρ, τὰ τῷ Miller κατὰ > ? We, 17f κατὰ τὸν οὐρανὸν Cruice, vgl, S. 69, 17 19 μετάγειν (nicht μετὰ) Ρ 27 κατὰ πᾶσαν, τ ügt Ρ 30 παρασκευασμένων Ρ 32 ἐξηγούμενον Ρ 33 ὀρχησία Ρ 34 ἀλη Ρ (ἀληθὴς falsch Miller) vgl. S. 74, 7)

οἱ μὲν ὁμῶς πολέες τε καὶ ἄλλυδις ἄλλοι ἐόντες

οὐρανῷ ἕλκονται πάντ᾿ ἤματα συνεχὲς αἰεί

— τοῦτ᾿ ἔστιν οἱ πάντες ἀστέρες —

αὐτὰρ ὅ γ’ οὐδ᾿ ὀλίγον μετανίσσεται, ἀλλὰ μάλ᾿ αὕτως

ἄζων αἰὲν ἄρηρεν, ἔχει δ᾿ ἀτάλαντον ἁπάντῃ

μεσσηγὺς γαῖαν, περὶ δ᾿ οὐρανὸν αὐτὸς ἀγινεῖ.

Πολέας φησὶν εἶναι τοὺς κατὰ τὸν οὐρανὸν ἀστέρας, τουτέστι στρεπτούς, διὰ τὸ περιέρχεσθαι ἀπὸ ἀνατολῆς εἰς δύσιν καὶ δύσεως εἰς ἀνατολὴν ἀπαύστως σφαιροειδεῖ σχήματι. εἱλεῖσθαι δὲ κατὰ τὰς ἄρκτους αὐτὰς λέγει οἷόν τι ποταμοῦ ῥεῦμα »μέγα θαῦμα« Δράκοντος πελώρου καὶ τοῦτ’ εἶναι ὅ, φησίν, ἐν τῷ Ἰὼβ πρὸς τὸν #x003E; διάβολος ἔφη·

»ἐμπεριπατήσας τὴν ὑπ᾿ οὐρανὸν καὶ περιελθών‘, τοῦτ’ ἔστι περιστραφεὶς καὶ περισκοπήσας τὰ γινόμενα· τετάχθαι γὰρ νομίζουσι κατὰ τὸν ἀρκτικὸν πόλον τὸν Δράκοντα, τὸν ὄφιν, ἀπὸ τοῦ ὑψηλοτάτου πόλου πάντα ἐπιβλέποντα καὶ πάντα ἐφορῶντα, ἵνα μηδὲν τῶν πραττομένων αὐτὸν λάθῃ·

πάντων γὰρ δυνόντων τῶν κατὰ τὸν οὐρανὸν ἀστέρων μόνος οὑτος ὁ πόλος οὐδέποτε δύνει, ἀλλὰ ἄνω ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα ἐρχόμενος πάντα περισκοπεῖ καὶ ἐπιβλέπει καὶ λαθεῖν αὐτὸν τῶν πραττομένων, φησί, δύναται οὐδέν.

ἧχι μάλιστα

μίσγονται δύσιές τε καὶ ἀντολαὶ ἀλλήλῃσι,

τετάχθαι δή φησιν αὐτοῦ τὴν κεφαλήν.

κατὰ γὰρ τὴν δύσιν καὶ ἀνατολὴν τῶν δύο ἡμισφαιρίων κεῖται τὸ κεφάλαιον τοῦ Δράκοντος, ἴνα, φησί, μηδὲν αὐτὸν λάθῃ κατὰ τὸ αὐτὸ μήτε τῶν ἐν τῇ δύσει μήτε τῶν ἐν τῇ ἀνατολῇ, ἀλλὰ πάντα γινώσκῃ τὸ θηρίον ὁμοῦ. [*](7–9 vgl. V 8, 34 — 9f Arat V. τὰς δὲ δι’ ἀμφοτέρας οἵη ποταμοῖο ἀπορρώξ εἰλεῖται, μέγα θαῦμα, Δράκων . . . . — 12 lob 1, 7 περιελθὼν τὴν γῆν καὶ ἐμπεριπατήσας τὴν ὑπ’ οὐρανὸν πάρειμι — 20 Arat V. 61. 62 γείνου που κεφαλὴ τῇ νίσσεται, ἧχί περ ἄκραι κτλ.) [*](1 ἄλυδις Ρ 4 μετανείσεται, verb. in μετανίσσεται Ρ 5 αἱ ἐνάρηρεν Ρ 6 αὐτὸς (nicht αὐτὸν) Ρ 7 φασὶν Ρ 8 <ἀπὸ> δύσεως Miller 11 τὸν We.: τὸν Ρ, θεὸν Gö. 11f διάβολος Gö.: διάβολον ὡς Ρ, <ὁ> 17 κατὰ τῶν οὐρανῶν V 20 ἧχί περ ἄκραι Arat 21 σμίγονται Ρ δύσεις Ρ ἀλλήλοισι Ρ 22 δὴ Gö.: δὲ P, τῇδε Miller 24 κατὰ τοῦτο Diels 25 νώσκει Ρ)

ἔστι δὲ κατ’ αὐτῆς τῆς κεφαλῆς τοῦ Δράκοντος ἰδέα ἀνθρώπου διὰ ἄστρων θεωρουμένη, ὃ καλεῖ κεκμηκὸς εἴδωλον« ὁ Ἄρατος καὶ »μογέοντι ἐοικός‘· καλεῖται δὲ ὁ Ἐν γόνασιν.

ὁ μὲν οὖν Ἄρατος οὐκ εἰδέναι φησίν, οὗτος τίς ἐστιν ὁ πόνος καὶ τὸ θαῦμα τοῦτο στρεφόμενον ἐν οὐρανῷ· οἱ δὲ διὰ τῆς τῶν ἄστρων ἱστορίας αἱρετικοὶ θέλοντες τὰ ἑαυτῶν δόγματα συνιστᾶν, περιεργότερον τούτοις ἐπισχόντες, τὸν Ἐν γόνασί φασιν εἶναι τὸν Ἀδάμ, κατὰ πρόσταγμα, φησίν, τοῦ θεοῦ, καθὼς εἶπε Μωσῆς. φυλάσσοντα τὴν κεφαλὴν τοῦ Δράκοντος καὶ τὸν Δράκοντα τὴν πτέρναν αὐτοῦ. οὕτως γάρ φησιν ὁ Ἄρατος· δεξιτεροῦ ποδὸς ἴχνος ἔχων σκολιοῖο Δράκοντος.

Παρατετάχθαι δὲ φησιν αὐτῷ ἑκατέρωθεν, λέγω δὲ τῷ Ἐν γόνασι, Λύραν καὶ Στέφανον, αὐτὸν δὲ γόνυ κλίνειν καὶ ἐκτετακότα ἀμφοτέρας τὰς χεῖρας οἱονεὶ περὶ ἁμαρτίας ἐξομολογούμενον. εἶναι δὲ τὴν λύραν μουσικὸν ὄργανον ὑπὸ νηπίου ἔτι παντελῶς κατεσκευασμένον τοῦ λόγου·

λόγον δὲ εἶναι παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἀκούομεν τὸν Ἑρμῆν. φησὶ δὲ Ἄρατος περὶ τῆς κατασκευῆς τῆς λύρας·

τὴν δ᾿ ἀρ᾿ ἔτι καὶ παρὰ λίκνῳ

Ερμείης ἐτόρησε, λύρην δ’ εἶπεν καλέεσθαι.

ἑπτάχορδός ἐστι, διὰ τῶν ἑπτὰ χορδῶν τῆν πᾶσαν ἁρμονίαν καὶ κατα- [*](1 ff V. 63–67 τῇδ’ αὐτοῦ μογέοντι κυλίνδεται ἀνδρὶ εἴδωλον. τὸ μὲν οὔτις ἐπίσταται ἀμφαδὸν εἰπεῖν, οὐδ᾿ ὅτινι κρέμαται κεῖνος πόνῳ, ἀλλά μιν αὕτως, Ἐγγόνασιν καλέουσι. τὸ δ᾿ αὖτ᾿ ἐν γούνασι κάμνον ὀκλάζοντι ἔοικεν. 73 κεκμηότος εἰδώλοιο — 7 über die mythologisclien Deutungen des Ἐγγόμνασιν s. Eratosthenes Catast. S. 4 01., 62ff. Rob.; Comm. in Aratum p. 190. 353 Maaß; Fr. Boll, Sphära S. 123 — 8. 71, 3 Gen. 3, 15 — 11 Arat V. 70 — 12f über die Stellung des Engonasin zwischen Leier und Kranz s. Boll, Sphära S. 99 ff und Tafel I — 14 S. 71,9 Arat V. 68 χεῖρες ἀείρονται· — 14f Comm. in Aratum 393, 17 σφόδρα νήπιος ὢν καὶ βραχὺς ὁ Ἑρμῆς τὴν κιθάραν κατεσκεύσεν — 17 Arat V. 268. 269 — 20 Comm. in Aratum 394, 3. 4 ἑπτάχορδος, vgl. 231, 1; Lucian, De astrol. 10 ἡ δὲ λύρη ἑπτάμιτος ἐοῦσα τὴν τῶν κινεομένων ἀστέρων ἁρμονίην συνεβάλλετο (Eratosthenes Catasterismi S. 28 01,, 138 f Rob.)) [*](1 ἰδέα Miller: εἰ δὲ 4 τοῦτο #x003E; We. 9 ὗτος Ρ 11 ποδὸς ἄκρον ἔχει Arat, vgl. V 16, 15 12 παρὰ τὸ τετάχθαι falsch als Text von Ρ Miller τῷ] τὸ Ρ 13 ἐκτετακέναι We. 14 εἰδέναι Ρ 16 λόγον Scott: λόγω Ρ 16f ἀκουόμενον Ρ, verb. Diels, καλούμενον Scott, τὸν παρὰ τοῖς Ἕλλησι καλούμενον Ερμῆν We. 18 τὴν δ᾿ ἀρετὴν Ρ 19 ἑτέρησε Ρ Γε μιν εἶπε λέγεσθαι Arat εἶπε Ρ)

σκευὴν ἐμμελῶς ἔχουσαν τοῦ κόσμου <σημαίνουσα> ἐν ἓξ γὰρ ἐγένετο ὁ κόσμος, καὶ τῇ ἑβδόμῃ καταπέπαυται.