Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

ἐμπεδοκῆς δὲ μετὰ τούτους γενόμενος καὶ περὶ δαιμόνων φύσεως εἶπε πολλά, ὡς ἀναστρέφονται διοικοῦντες τα κατὰ τὴν γῆν ὄντες πλεῖστοι. οὖτος τὴν τοῦ παντὸς ἀρχὴν νεῖκος καὶ φιλίαν ἔφη· καὶ τὸ τῆς μονάδος νοερὸν πῦρ τὸν θεόν, καὶ συνεστάναι ἐκ πυρὸς τὰ πάντα καὶ εἰς πῦρ ἀναλυθήσεσθαι· ᾦ σχεδὸν καὶ οἱ Στωϊκοὶ συντίθενται δόγματι, ἐκπύρωσιν προσδοκῶντες.

μάλιστα δὲ πάντων συγατατίθεται τῇ μετενσωματώσει, οὔτως είπών·

Ἡράκλειτος δὲ φυσικὸς φιλόσοφος, ὁ Ἐφέσιος, τὰ πάντα ἔκλαιεν ἄγνοιαν τοῦ παντὸς βίου καταγινώσκων καὶ πάντων ἀνθρώπωνμ ἐλεῶν δὲ τὸν τῶν θνητῶν βίον. αὑτὸν μὲν γὰρ ἔφασκεν τὰ πάντα εἰδέναι, τοὺς δὲ ἄλλους ἀνθρώπους οὐδέν.

καὶ αὐτὸς δὲ σχεδὸν σύμφωνα τῷ Ἐμπεδοκλεῖ ἐφθέγξατο, στάσιν καὶ φιλίαν φήσας τῶν ἁπάντων ἀρχὴν εἶναι καὶ πῦρ νοερὸν τὸν θεὸν συμφέρεσθαί τε τὰ πάντα ἀλλή- λοις καὶ οὐχ

ἑστάναι, καὶ ὥσπερ ὁ Ἐμπεδοκλῆς πάντα τὸν καθ' ἡμᾶς τόπον ἔφη κακῶν μεστὸν εἶναι καὶ μέχρι μὲν σελήνης τὰ κακὰ [*](1 vgl. Porph. 9 — — S. 10, 3 über die Verwirrung in diesem Abschnitt s. Dox. S. 145 — 11 Cedrenus I 275, 20–276, 6–10 Empedokles Diels — 16. 20 Cedi-enus I 276,7 7 Τέταρτος Ἡρ. καὶ αὐτὸς σχεδὸν σύμφωνα τῷ Ἐμπεδοκλεῖ (so HSS) φθεγξάμενος — 18f Heraklit] vgl. Proklos In Timaeum 106 Ε (IS. 351,6D. Heracliti reliquiae ed. Bywater p. 33): Ἡράκλειτος μὲν ἑαυτὸν πάντα εἰδέναι λέγων πάντας τοὺς ἄλλους ἀνεπιστήμονας ποιεῖ) [*](1 προσέταττεν Β: προσέτκαν Ο, προσεταξεν L 2 ἀδυνάτοις Τ κατάγων HSS, verb. Roeper ἐρημεῖν Roeper μανθάνοντας ö. 3 περὶ κατάδοκλεους Β Ο 7 ὦ L Ο Gedr.; ὡς Β 10. 11 ἤτοι μὲν πρῶτα κοῦρος ἐγενόμην γενόμην Par.) κόρη (κούρη Par.) τε καὶ θὴρ πῦρ Par.) καὶ ἐξ ἁλὸς ἰχθύς Gedr. 10 ἤδη γάρ ποτ’ Emp. 11 ἐξαλλὸς Β ἔμπορος] ἔλλοπος Emp. 12 μεταλάττειν Β 13 τούτου Wolf, doch s. Diels, Dox. S. 145 ἔφορβον LB Τ s. zu S. 7, 1 14 ἐπὶ] περὶ Roeper τὴν > Ο 15 μὲν] + μὲν] + 16 περὶ ἡρακλείτου Β Ο 18 δὲ] δὴ Roeper αὐτὸν LBO, τὸν Τ 20 τῶν] τὴν Salvinius 21 ἐμφέρεσθαι HSS, verb. Roeper > Β 22 f καθ' so auch Τ 23 μὲν Τ: δὲ L B O)

Μετὰ Μετὰ ἐγένοντο καὶ ἒτεροι φυσικοί, ὧν οὐκ ἀναγκαῖον ἡγησάμεθα τὰς δόξας εἰπεῖν, μηδὲν τῶν προειρημένων ἀπεμφαινούσας. ἀλλ’ ἐπεὶ καθόλου οὐ μικρὰ γεγἐνηται ἡ σχολὴ πολλοί τε οἱ μετέπειτα φθσικοὶ ἐξ αὐτῆς γεγένηνται ἄλλοι ἄλλως περὶ φύσεως τοῦ παντὸς διηγούμενοι καὶ δοκεῖ ἡμῖν τὴν ἀπὸ Πυθαγόρου ἐκθεμένους φιλοσοφίαν κατὰ διαδοχὴν ἀναδραμεῖν ἐπὶ τὰ δόξαντα τοῖς μετὰ Θαλῆν, καὶ ταῦτα ἐξειπόντας ἐλθεῖν ἐπί τε τὴν ἠθικὴν καὶ λογικὴν φιλοσοφίαν, ὡν ἡρξαν Σωκράτης μὲν ἡθικῆς Ἀριστοτέλης δὲ διαλεκτικῆς.

Θαλοῦ τοίνυν Ἀναξίμανδρος γίνεται ἀκροατής. Ἀναξίμανδρος Πραξιάδου Μιλήσιος. οὗτος ἀρχὴν ἔφη τῶν ὄντων φύσιν τινὰ τοῦ ἀπείρου, ἐξ ἡς γίνεσθαι τοὺς οὐρανοὺς καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς κόσμους. ταύτην δὲ ἀίδοιν εἶναι καὶ ἀγήρω, ἢν καὶ πάντας περιέχειν τοὺς κόσμους. λέγει δὲ χρόνον ὡς ὡρισμένης τῆς γενέσεως καὶ τῆς οὐσίας καὶ τῆς φθορᾶς.

οὑτος μὲν ἀρχὴν καὶ στοιχεῖον εἴρηκεν τῶν ὄντων τὸ ἄπειρον, πρῶτος τοὔνομα καλέσας τῆς ἀρχῆς. πρὸς δὲ τούτῳ κίνησιν εἶναι, ἐν ᾐ συμβαίνει γίνεσθαι γίνεσθαι τοὺς οὐρανούς.

τὴν δὲ γῆν εἶναι μετέωρον ὑπὸ μηδενὸς κρατουμένην, μένουσαν δὲ διὰ τὴν ὁμοίαν πάντων ἀπόστασιν· τὸ δὲ σχῆμα αὐτῆς γυρόν, συρογγὐλον, κίονι λίθῳ παραπλήσιον. τῶν δὲ ἐπιπέδων ᾦ μὲν ἐπιβεβήκαμεν, ὄ [*](4f Cedrenus Ι 276, 12-14 — 13-S. 18, 19 doxogi-aphische von Theophrast abhängige Quelle, s. Dox. S. 146 ff — 14 — 17. 20 — 23 Cedrenus I 15—21) [*](6 ἐπὶ Β 7 αὐτῶν HSS, verb. Usener 8 καὶ > ἡμῖν] νῦν? 10 θαλλῆν L ἐξειπόντα Β 11 ἡθικῆς LOT: ἡθικὴν Β 11 f διαλεκτικῆς LOT: διαλεκτικὴν Β 13 περὶ ἀναξιμάνδρου Β θαλλοῦ L0 15 ἀφ' ἦς γενέσθαι Cedr. τοὺς — κόσμους Ritter (s. Dox. 476, 8. 133): τὸν — κόσμον HSS Cedr. 16 ἤν > Cedr. 18 μὲν] + οὖν Τ, vgl. S. 9,15 19 τούτων 20 συμβαίνειν Roeper, doch s, S. 11, 3 τοὺς ἀνθρώπους Β 21 ὑπὸ μηδενὸς Τ Cedr: ὑπ' οὐδενὸς LOB δὲ Gedr.: > HSS 22 ἀνάστασιν Cedr. ed. aber ἀπόστασιν die HSS des Cedr. γυρόν Roeper: ὑγρόν HSS Cedr. 23 κίονι λίθῳ Wolf (vgl. Diels Dox. S. 218): χιόνι λίθῳ HSS, χιονῶδες λίθῳ Cedr. κίονι λιθῷ Theophrast, λίθέῃ κίονι? Anax. nach Diels; nach Zeller 1226 Anm. 4 stand in der Vorlage κυλίνδρῳ) ὃ μὲν HSS, verb. Gronov 23 f ὃ δὴ L B)

τὰ δὲ ἄστρα γίνεσθαι κύκλον πυρός, ἀποκριθέντα τοῦ κατὰ τὸν κόσμον πυρός, περιληφθἐντα δ' ὑπὸ ἀέρος. ἐκπνοὰς δ’ ὑπάρξαι πόρους τινὰς αὐλώδεις, καθ' οὔς φαίνεται τὰ ἄστρα· διὸ καὶ ἐπιφρασσομένων τῶν ἐκπνοῶν τὰς ἐκλείψεις γίνεσθαι.

τὴν δὲ σελήνην ποτὲ μὲν πληρουμένην φαίνεσθαι, ποτὲ δὲ μειουμένην κατὰ τὴν τῶν πόρων ἐπίφραξιν ἢ ἄνοιξιν. εἶναι δὲ τὸν κύκλον τοῦ ἡλίου ἑπτακαιεικοσαπλασίονα τῆς σελήνης, καὶ ἀνωτάτω μὲν εἶναι τὸν ἢλιον, κατωτάτω δὲ τοὺς τῶν ἀπλανῶν ἀστέρων κύκλους.

τὰ δὲ ζῷα γίνεσθαι * * * ἐξατμιζόμενα ὑπὸ τοῦ ἡλίου. τὸν δὲ ἄνθρωπον ἑτέρῳ ζῷῳ γεγονέναι, τούτεστιν ἰχθύϊ, παραπλήσιον κατ ἀρχάς.

ἀνέμους δὲ γίνεσθαι τῶν λεπτοτάτων ἀτμῶν τοῦ ἀέρος ἀποκρινομένων καὶ ὂταν ἀθροισθῶσι κινουμένων, ὑετοὺς δὲ ἐκ τῆς ἀτμιδος τῆς † ἐκ τῶν ὑφ’ ἥλιον ἀναδιδομένης· ἀστραπὰς δέ, ὂταν ἄνεμος ἐμπίπτων διϊστᾷ τὰς νεφέλας. οὖτος ἐγένετο κατὰ ἔτος τρίτον τῆς τεσσαρακοστῆς δευτέρας ὀλυμπιάδος.

Ἀναξιμένης δὲ καὶ αὐτὸς ὢν Μιλήσιος, υἱὸς δὲ Εὐρυστράτου, ἀέρα ἄπειρον ἔφη τὴν ἀρχὴν εἶναι, ἐξ οὖ τὰ γινόμενα καὶ τὰ γεγονότα καὶ τὰ ἐσόμενα καὶ θεοὺς καὶ θεῖα γίνεσθαι, τὰ δὲ λοιπὰ ἐκ [*](1–14 Cedrenus 1–14 — 17 ἀέρα — 18 γίνεσθαι Cedrenus — 17 18 ff vgl. Heidel, Proceedings of tlie American Academy XVIIi 691 f τὰ] τὸ Β γενέσθαι Cedr. ed. Bekker, aber γίνεσθαι die HSS des Cedr. πυρός HSS Cedr.: ἀέρος Roeper, doch s. Dox. 348, 6. 579, 15 (= Vorsokr. I 19, 28. 16, 18) 1 f ἀποκριθέντα ἐκ (so) τοῦ — πυρός HSS des Cedr. (< Bekker) Cedr. Diels (vgl. Dox. S. 156): τόπους HSS, τόπους ~ nach οὒς Roeper αύλώδεις Oiels: αὐρώδεις Cedr., ἀερώδεις HSS φάινονται Cedr., φαίνεσθαι Usener κατὰ] παρὰ Τ Cedr. ed. Bekker κατὰ die HSS des Cedr.) 7 ἑπτακαιεικοσιπλασίονα Cedr. ed. Bekker, aber ἑπτακαιεικοσαπλασίονα Paris, des Cedr., ἑπτακοσιεικοσαπλασίονα nach Diog. Laert. I 24 Roeper. Nach Diels stand in der Quelle etwa ἑπτακαιεικοσιπλασίονα <τῆς γῆς, ἐννεκαιδεκαπλασίονα δὲ τὸν> (Hippolyts Angabe hält für richtig Zeller Ι 5 224 2), die Verstümmelung Hipp, selbst herrühren τοῦ τῆς σελήνης Roeth 8 ἢλιον HSS Cedr.: Roeper ἤλιον] + μετ’ αὐτὸν δὲ τὴν σελήνην? Diels ἀπλανῶν] + καὶ τῶν πλανητῶν Diels (wegen κύκλους vgl. Dox. 345, 11) 9 ζᾠδια Cedr. 〈ἐξ ὑγροῦ〉 ἐξατμιζομένου (vgl. Dox. 189) Diels ὑπὸ τὸν ἢλιον Β 10 ἰχθείι (2. ι eingeklammert) Β, ἰχθὺς Ο ἐκ τοῦ Cedr. 12 ἀθρηθῶσι Τ ὑετοὺς Cedr., ὑετὸν RSS 12 ἐκ — 13 ἢλιον (ἡλίου Paris.) ἀναδιδομένης Cedr.: ἐκ γῆς τῆς Τ) ἀναδ. ἐκ τῶν τῶν ὑφ' τῆς ἐκ (oder ἀπὸ) γῆς ὑφ’ Μου (ἥλιον Vorsokr.) ἀναδιδομένης Diels ἐκ νεφελῶν ö. 14 ἐκπίπτων διίστησι Cedr. 16 περὶ ἀναξιμένους Ο 11 καὶ Cedr.: >)

τὸ δὲ εἶδος τοῦ ἀέρος τοιοῦτον· οταν μὲν ὁμαλώτατος ᾖ, ὄψει ἄδηλον, δηλοῦσθαι δὲ τῷ ψυχρῷ καὶ τῷ θερμῷ καὶ τῷ νοτερῷ καὶ τῷ κινουμένῳ. κινεῖσθαι δὲ ἀεί· οὐ γὰρ μεταβάλλειν ὄσα μεταβάλλει, εἰ μὴ κινοῖτο.

πυκνούμενον γὰρ καὶ ἀραιούμενον διάφορον φαίνεσθαι· ὂταν γὰρ εἰς τὸ ἀραιότερον ἀραιότερον πῦρ γίνεσθαι, ἀνέμους δὲ πάλιν εἰς ἀέρα πυκνούμενον, ἐξ ἀέρος <δὲ> ἀποτελεῖσθαι κατὰ τὴν πίλησιν, ἔτι δὲ μᾶλλον μᾶλλον ἐπὶ πλεῖον πυκνωθέντα γῆν καὶ εἰς τὸ μάλιστα πυκνότατον λίοθους. ὢστε τὰ κυριώτατα τῆς γενέσεως ἐναντία εἶναι, θερμόν τε καὶ ψυχρόν.

τὴν δὲ γῆν πλατεῖαν εἶναι ἐπ’ ἀέρος ὀχουμένην, ὁμοίως δὲ καὶ ἢλιον καὶ σελήνην καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα πάντα πύρινα ὄντα ἐποχεῖσθαι τῷ ἀέρι διὰ πλάτος.

γεγονέναι δὲ τὰ ἄστρα ἐκ γῆς διὰ τὸ τὴν κμάδα ἐκ ταύτης ἀνίστασθαι, ἧς ἀραιουμένης τὸ πῦρ γίνεσθαι, ἐκ δὲ τοῦ πυρὸς μεταωριζομένου τοὺς ἀστέρας συνίστασθαι. εἶναι δὲ καὶ γεώδεις φὐσεις ἐν τῶν τόπῳ τῶν ἀστέρων συμπεριφερομένας ἐκείνοις.