Panarion (Adversus Haereses)

φύονται γὰρ ὡς ἀπὸ πηλοῦ δυσοδμία τε καὶ ἀκάθαρτος ἀποφορὰ λοιμώδεις τε καὶ βορβορώδεις *, ὡς ὁ μακάριος Δαυὶδ διωκόμενος καὶ διαβαλλόμενος ὡς] ὑπὸ πονηρῶν ἀνθρώπων ἔλεγεν »ἐνεπάγην εἰς ὕλην βυθοῦ‘ καὶ τὰ ἑξῆς.

5. Ἐπειδὴ δέ σοι δοκεῖ, Ἡρακλέων, τοῦτο λέγεσθαι ὕλην, τῶν ἀνθρώπων τὰ σώματα καὶ τὸν ἐνθάδε κόσμον ἅπαντα, ἐπὶ ποίῳ σκοπῷ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ὁ Δημιουργὸς τῇ ὕλῃ ἐγκατέμιξεν;

εἰ μὲν τὸ πονηρὸν ἀγνοῶν, οὐ δύναται δημιουργεῖν ὁ μὴ γινώσκων ὃ βούλεται δημιουργῆσαι. οὔτε γὰρ ἡμεῖς τι πράττομεν καθ᾿ ἑκάστην τέχνην, ἐργαζόμενοι ὅπερ οὐ νοοῦμεν. καὶ προενθυμούμεθα γὰρ ὃ ἐπιτελεῖν βουλόμεθα καὶ οἴδαμεν πρὶν ποιῆσαι ὃ ἐπιτελέσαι προῃρήμεθα.

καίτοι γε ἡμεῖς ἀσθενεῖς ὄντες καὶ πολλὰ ἀποδέοντες τῆς τοῦ θεοῦ δυνάμεως, διὰ δὲ τῆς ὑπ᾿ αὐτοῦ κεχαρισμένης συνέσεως τοῖς ἀνθρώποις οἴδαμεν καὶ νοοῦμεν. συμβέβηκεν δέ σοι, ὦ Ἡρακλέων, [*](21 Psal. 68, 3) [*](V M) [*](1 καφφώσας, π oben über V corr 5f <πνευματικὸς> * 8 ῆ auf Rasur V corr 16 προκειμένην, ν auf Rasur V corr προκειμένη M 17 <τοὺς> 19 λοιμώδεις . . βορβορώδεις *] λοιμώδης . . βορβορώδης VM | * etwa <λογισμοὶ> ἐκ τῆς πονηρᾶς <καρδίας> * 20 ὠς] Dirid. Oh. 25 δημιουργεῖν ὁ, εῖν auf Rasur V corr 28 προηρήμεθα, erstes η auf Rasur V corr προειρήμεθα M)

ἔτι δὲ πάλιν ἐρῶ, πόθεν ἡ τοῦ πνευματικοῦ μῖξις τῷ ψυχικῷ τε καὶ ὑλικῷ, ὃ δὴ λέγεται παρὰ σοὶ ἔσω ἄνθρωπος τῷ δευτέρῳ καὶ τρίτῳ ἔξω ἀνθρώπῳ συνημμένος, φημὶ δὴ ψυχῇ καὶ σώματι;

καὶ εἰ μὲν ἐκ βουλήματος τῆς ἄνω δυνάμεως τοῦ τῶν ὅλων Πατρός, φημὶ δὲ τοῦ κατὰ σὲ Βυθοῦ, ἄρα γε οὐκ ἀκοινώνητος τοῖς ἄνω ὡς ἔφην) ἡ ἐνταῦθα περὶ ἡμᾶς κτίσις συγκαταμιγνυμένη, διὰ τῆς τοῦ Πατρὸς ἄνω εὐδοκίας καὶ] τοῦ ἄνωθεν παρ᾿ αὐτοῦ καταπεμφθέντος σπινθῆρος, ὅ ἐστιν ὁ πνευματικὸς κατὰ σὲ καὶ ἐσώτατος ἄνθρωπος.

εἰ δὲ λέγεις τὸν Δημιουργὸν τὸν ἐν ἐλαττώματι καὶ ὑστερήματι ἢ τὴν Μητέρα ἣν λέγεις Ἀχαμὼθ εἰληφέναι ἄνωθεν δύναμιν τουτέστιν τὸ πνευματικόν, οὐκέτι ἐν ὑστερήματι καὶ ἀγνοίᾳ ἐστὶν ὁ Δημιουργὸς οὔτε ἡ κατὰ σὲ Μήτηρ καλουμένη. πῶς γὰρ ἄν τις ἐν ἀγνοίᾳ εἴη τούτου οὑ ἐπιθυμεῖ; εἰ γὰρ ὅλως τοῦ κρείττονος ὀρέγεται, οἶδεν τὸ καλὸν καὶ τὸ ἀγαθόν· καὶ ὀ τὸ ἀγαθὸν ἐπιστάμενος καὶ μὴ στυγῶν τοῦτο ἀλλὰ ὀρεγόμενος, οὐκ έ)στιν ἀλλότριος τοῦ ἀγαθοῦ.

6. Καὶ ἵνα μὴ κατατρίβωμαι περὶ τὰς μηχανὰς τοῦ ἀγύρτου ἀσχολούμενος, τούτοις ἀρκεσθήσομαι. πᾶσα γὰρ αὐτοῦ ἔπεσεν ἡ ληρῳδία ἀπὸ τοῦ τὸν πάντων δεσπότην πᾶσιν σαφῶς ὁμολογηθῆναι ἀγαθὸν ὄντα καὶ προγινώσκοντα καὶ δυνάμενον τὰ Πάντα ποιεῖν, καὶ ὡς ὑπ᾿ αὐτοῦ πᾶσα φύοις ἡ ὑπάρχουσα κτιστὴ καλῶς γεγένηται.

οὔτε γὰρ δυνατὸν ἄνευ τοῦ θεοῦ τι εἶναι, ἀλλ᾿ ἢ μόνον ἡ ἁματρία οὐκ ἔχουσα ἀρχὴν ῥίζης οὐδὲ εἰς τέλος μένουσα, ἐν ἡμῖν δὲ ἐπεισάκτως [*](P267) γινομένη καὶ ἀφ’ ἡμῶν πάλιν Παυομένη· ὡς καὶ πανταχοῦ κατὰ πασῶν τῶν αἱρέσεων ποιούμενος τόν λόγον ἀπέδειξα,

ὅτι εἷς ἐστιν ὁ θεὸς ὁ τὰ πάντα ποιήσας καὶ δημιουργήσας, ὁ πατὴρ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ εἷς ὁ μονογενὴς αὐτοῦ [καὶ] παῖς, ὁ κύριος ἡμῶν καὶ σωτὴρ καὶ θεός, καὶ ἓν τὸ ἅγιον αὐτοῦ πνεῦμα,

μία τριὰς ἁγία καὶ ὁμοούσιος, ἐξ ἡς τὰ πάντα καλῶς ἐκτισμένα, οὐ πονηρά τινα ἀλλὰ ἀγαθά, κατὰ τὴν οὕτως εὐδοκήσασαν ἀγαθότητα ἐξ οὐκ ὄντων κεκλημένα εἰς τὸ εἶναι.

ᾠ θεῷ δόξα καὶ τιμὴ καὶ κράτος [*](22 vgl. Gen. 1, 31 — 23ff vgl. Panarion haer. 24, 6, 2ff; I 263, 5ff) [*](V M) [*](4 vor ἔσω + <ὁ> Oh. | συνημμένος *] συνημμένω V Μ 8 καὶ] * 14 oben über Vcorr 20 τὸν *] τῶν VM | Πᾶσιν < Μ 21 vor ein μὴ getilgt Vcorr 22 καλῶς, ῶς auf Rasur Vcorr 27 τὰ < V getilgt 28 καὶ] U 30 εκτίσμενα, κ vorn vyegradiert Vcorr; lies wobl ἔκτισται *)

Ταύτης δὲ πάλιν ποιησάμενος τὴν ἀνατροπὴν διὰ βραχέων, ἐπὶ τὰς ἑξῆς βαδιοῦμαι, τὸν πρὸς ἑκάστην κατὰ δύναμιν ποιούμενος ἔλεγχον καὶ οὕτως ἐπιτελῶν τὴν ἀνατροπὴν τῆς αὐτῶν λυμαντικῆς μοχθηρίας.

σὴψ γὰρ οὑτος ἂν λέγοιτο δικαίως, ὃ οὐκ ὄφις, ἀλλ’ ὥς φασι χαλκέα πως ἐστι. τετράπουν ἑρπετόν, ἀσκαλαβώτῃ ἐοικός, οὗ ἡ μὲν τοῦ δήγματος βλάβη εἰς οὐδὲν λογίζεται, τὸ δὲ πτύσμα ἢ ἐν βρώματι ἢ ἐν ποτῷ ἀκοντισθὲν θάνατον εὐθὺς τοῖς μεταλαμβάνουσιν ἐργάζεται· οἵα καὶ ἡ τούτου διδασκαλία.

ἀλλὰ καὶ τούτου τὸν ἐὸν φωράσαντες καὶ τῇ τοῦ κυρίου δυνάμει ἀπὸ φαρύγγων ἢ χειλέων τῶν μελλόντων βλάπτεσθαι ἀπομάξαντες τὰς ἑξῆς διέλθωμεν, ὡς προεῖπον, τῆς αὐτῶν βλάβης ποιοῦντες τὸν ἔλεγχον.

Ὡς οὖν τῇ τοῦ θεοῦ δυνάμει ἐπαγγειλάμενοι, θεοῦ βοηθοῦντος καὶ τὴν ἑξῆς ταύτῃ ὑφηγησόμεθα ταῖς πρότερον ἀκολουθήσασαν ματαιοφροσύναις αἵρεσιν Ὀφιτῶν, τὰ μὲν κατὰ τὰ αὐτὰ φερομένην τὰ δὲ διηλλαγμένην, λέγω δὲ τοῖς ἤθεσι καὶ σχήμασι τῶν χρωμένων αὐτῇ, ἴνα ἀπὸ τῆς μετεώρου πλάνης τῆς τούτων διαφωνίας παντί τῳ δῆλον ἔσηται ὅτι πλάνῃ ἄγονται καὶ οὐκ ἀληθείᾳ. φωραθήσεται δὲ νῦν τῷ λόγῳ καὶ ἐλεγχθήσεται ἡ κατ᾿ αὐτοὺς ἄνοια.

Οἱ Ὀφῖται μὲν γάρ. ὡς προεῖπον, τὰς προφάσεις εἰλήφασιν ἀπὸ τῆς τοῦ Νικολάου καὶ Γνωστικῶν καὶ τῶν πρὸ τούτων αἱρέσεων. Ὀφῖται δὲ καλοῦνται δι᾿ ὃν δοξάζουσιν ὄφιν. ἄτοπα γὰρ καὶ οὗτοι [*](14 vgl. ziir Darstellung des Epiph. insbes. Ps. Tertullian adv. omn. haer. 2 Filastrius haer. 1; S. 2, 9ff Marx Irenaeu adv. haer. I 30, 1ff; I 226ff Harvey Hippolyt refut. V 16ff; S. 111, 6ff Wendland) [*](V M) [*](6 ὄφις Pet.] ὀφθεὶς VM 7 πως *] ὃς VM | τετράπουν Corn.] τετραπλοῦν VM | ἐοικὼς VM 9f μεταλαβοῦσιν V 11 φαρύγγων, erstes γ ausradiert V corr φαρύγων M 13 Unterschrift κατὰ Ἡρακλεωνιτῶν VM 14 Überschrift κατὰ Ὀφιτῶν Ὀ///φιτῶν, φ ausradiert V corr) ἑπτακαιδεκάτη ἡ καὶ τριακοστὴ ἑβδόμη VM 15 δυνάμει + 〈ἐσμὲν〉? * 16 τὴν Öh. Dind.] τῆ VM | πρό///τερον, ο aus ω V corr 17 Ὀφφιτῶν, erstes φ durchgestrichen V corr 18 χρομένων M 22 ὀ///φῖται, φ ausradiert Ycorr 24 ὀ///φῖται, φ ausradiert V corr)