Historia Ecclesiastica

[Nic. H. E. IV, 23] Πρὸς μὲν οὖν τὴν λεγομένην κατὰ Φρύγας αἵρεσιν ὅπλον ἰσχυρὸν καὶ ἀκαταγώνιστον ἐπὶ τῆς Ἱεραπόλεως τὸν Ἀπολινάριον, οὗ καὶ πρόσθεν μνήμην ὁ λόγος πεποίητο, ἄλλους τε σὺν αὐτῷ πλείους τῶν τηνικάδε λογίων ἀνδρῶν ἡ τῆς ἀληθείας ὑπέρμαχος ἀνίστη δύναμις, ἐξ ὧν καὶ ἡμῖν ἱστορίας πλείστη τις ὑπόθεσις καταλέλειπται.

ἀρχόμενος γοῦν τῆς κατ᾿ αὐτῶν γραφῆς τῶν εἰρημένων δή τις πρῶτον ἐπισημαίνεται, ὡς καὶ ἀγράφοις τοῖς κατ᾿ αὐτῶν ἐπεξέλθοι ἐλέγχοις. προοιμιά-

“ἐκ πλείστου ὅσου “καὶ ἱκανωτάτου χρόνου, ἀγαπητὲ Ἀουίρκιε Μάρ- “κελλε, ἐπιταχθεὶς ὑπὸ σοῦ συγγράψαι τινὰ λόγον “εἰς τὴν τῶν κατὰ Μιλτιάδην λεγομένων αἵρεσιν, “ἐφεκτικώτερόν πως μέχρι νῦν διεκείμην, οὐκ ἀπο- “ρίᾳ τοῦ δύνασθαι ἐλέγχειν μὲν τὸ ψεῦδος, μαρτυ- “ρεῖν δὲ τῇ ἀληθείᾳ, δεδιὼς δὲ καὶ ἐξευλαβούμενος “μή πη δόξω τισὶν ἐπισυγγράφειν ἢ ἐπιδιατάσσεσθαι “τῷ τῆς τοῦ εὐαγγελίου καινῆς διαθήκης λόγῳ, ᾧ “μήτε προσθεῖναι μήτ᾿ ἀφελεῖν δυνατὸν τῷ κατὰ τὸ “εὐαγγέλιον αὐτὸ πολιτεύεσθαι προῃρημένῳ.

προσ- “φάτως δὲ γενόμενος ἐν Ἀγκύρᾳ τῆς Γαλατίας, καὶ “καταλαβὼν τὴν κατὰ Πόντον ἐκκλησίαν ὑπὸ τῆς “νέας ταύτης, οὐχ, ὡς αὐτοί φασι, προφητείας, πολὺ “δὲ μᾶλλον, ὡς δειχθήσεται, ψευδοπροφητείας δια- “τεθρυλημἐνην, καθ᾿ ὅσον δυνατὸν, τοῦ κυρίου πα- “ρασχόντος, περὶ αὐτῶν τε τούτων καὶ τῶν προτει- “νομένων ὑπ᾿ αὐτῶν ἕκαςά τε διελέχθημεν ἡμέραις “πλείοσιν ἐν τῇ ἐκκλησία, ὡς τὴν μὲν ἐκκλησίαν “ἀγαλλιασθῆναι καὶ πρὸς τὴν ἀλήθειαν ἐπιρρωσθῆ- “ναι, τοὺς δ᾿ ἐξ ἐναντίας πρὸς τὸ παρὸν ἀποκρουσθῆ- “ναι, καὶ τοὺς ἀντιθέους λυπηθῆναι.

ἀξιούντων “οὖν τῶν κατὰ τόπον πρεσβυτέρων, ὅπως τῶν λε- “χθέντων κατὰ τῶν ἀντιδιατιθεμένων τῷ τῆς ἀλη- “θείας λόγῳ ὑπόμνημά τι καταλίπωμεν, παρόντος καὶ “τοῦ συμπρεσβυτέρου ἡμῶν Ζωτικοῦ τοῦ Ὀτρηνοῦ, “τοῦτο μὲν οὐκ ἐπράξαμεν, ἐπηγγειλάμεθα δὲ, ἐν- “θάδε γράψαντες τοῦ κυρίου διδόντος διὰ σπουδῆς “πέμψειν αὐτοῖς.”

ταῦτα καὶ ἑξῆς τούτοις ἕτερα κατ᾿ ἀρχὰς εἰπὼν τοῦ λόγου, τὸν αἴτιον τῆς δηλουμένης αἱρέσεως προϊὼν τοῦτον ἀνιστορεῖ τὸν τρόπον “ἡ τοίνυν ἔνστασις αὐτῶν καὶ ἡ πρόσφατος τοῦ ἀπο-

κώμη τις εἶναι λέγεται ἐν τῇ κατὰ “τὴν Φρυγίαν Μυσίᾳ, καλουμένη Ἀρδαβαῦ τοὔνομα· “ἔνθα φασί τινα τῶν νεοπίστων πρώτως, Μοντανὸν “τοὔνομα, κατὰ Γρᾶτον Ἀσίας ἀνθύπατον, ἐν ἀπιθυμίᾳ “ψυχῆς ἀμέτρῳ φιλοπρωτείας δόντα πάροδον εἰς “ἑαυτὸν τῷ ἀντικειμένῳ πνευματοφορηθῆναί τε καὶ “αἰφνιδίως ἐν κατοχῇ τινι καὶ παρεκστάσει γενόμενον “ἐνθουσιᾶν ἄρξασθαί τε λαλεῖν καὶ ξενοφωνεῖν, “παρὰ τὸ κατὰ παράδοσιν καὶ κατὰ διαδοχὴν ἄνωθεν “τῆς ἐκκλησίας ἔθος δῆθεν προφητεύοντα.

τῶν δὲ “κατ’ ἐκεῖνο καιροῦ ἐν τῇ τῶν νόθων ἐκφωνημάτων “ἀκροάσει γενομένων οἶ μὲν ὡς ἐπὶ ἐνεργουμένῳ καὶ “δαιμονῶντι καὶ ἐν πλάνης πνεύματι ὑπάρχοντι καὶ “τοὺς ὄχλους ταράττοντι ἀχθόμενοι ἐπετίμων καὶ λαλεῖν “ἐκώλυον, μεμνημένοι τῆς τοῦ κυρίου διαστολῆς “τε καὶ ἀπειλῆς πρὸς τὸ φυλάττεσθαι τὴν τῶν “ψευδοπροφητῶν ἐγρηγορότως παρουσίαν· οἱ δὲ ὡς “ἁγίῳ πνεύματι καὶ προφητικῷ χαρίσματι ἐπαιρόμενοι “καὶ οὐχ ἥκιςα χαυνούμενοι, καὶ τῆς “τοῦ κυρίου ἐπιλανθανόμενοι, τὸ βλαψίφρον καὶ ὑποκοριστικὸν “καὶ λαοπλάνον πνεῦμα προυκαλοῦντο, “θελγόμενοι καὶ πλανώμενοι ὑπ’ αὐτοῦ, εἰς τὸ μηκέτι “κωλύεσθαι σιωπᾶν.

τέχνῃ δέ τινι, μᾶλλον “δὲ τοιαύτῃ μεθόδῳ κακοτεχνίας ὁ διάβολος τὴν κατὰ “τῶν παρηκόων ἀπώλειαν μηχανησάμενος, καὶ παρ’ “ἀξίαν ὑπ’ αὐτῶν τιμώμενος, ὑπεξήγειρέ τε καὶ προσεξέκαυσεν “αὐτῶν τὴν ἀποκεκοιμημένην ἀπὸ τῆς κατ’ “ἀλήθειαν πίστεως διάνοιαν, ὡς καὶ ἑτέρας τινὰς δύο “γυναῖκας ἐπεγεῖραι καὶ τοῦ νόθου πνεύματος πληρῶσαι, “ὡς καὶ λαλεῖν ἐκφρόνως καὶ ἀκαίρως καὶ “ἀλλοτριοτρόπως , ὁμοίως τῷ προειρημένῳ, καὶ τοὺς

τῶν γὰρ “κατὰ τὴν Ἀσίαν πιστῶν πολλάκις καὶ πολλαχῆ τῆς “Ἀσίας εἰς τοῦτο συνελθόντων, καὶ τοὺς προσφάτους “λόγους ἐξετασάντων καὶ βεβήλους ἀποφηνάντων καὶ “ἀποδοκιμασάντων τὴν αἵρεσιν, οὕτω δὴ τῆς τε ἐκ- “κλησίας ἐξεώσθησαν καὶ τῆς κοινωνίας εἴρχθη- “σαν.”

ταῦτα ἐν πρώτοις ἱστορήσας, καὶ δι᾿ ὅλου τοῦ συγγράμματος τὸν ἔλεγχον τῆς κατ᾿ αὐτοὺς πλάνης ἐπαγαγὼν, ἐν τῷ δευτέρῳ περὶ τῆς τελευτῆς τῶν προδεδηλωμένων ταῦτά φησιν

“ἐπειδὴ τοί- “νυν καὶ προφητοφόντας ἡμᾶς ἀπεκάλουν, ὅτι μὴ “τοὺς ἀμετροφώνους αὐτῶν προφήτας ἐδεξάμεθα, “(τούτους γὰρ εἶναί φασιν, οὕσπερ ἐπηγγείλατο τῷ “λαῷ πέμψειν ὁ κύριος), ἀποκρινάσθωσαν ἡμῖν πρὸς “θεοῦ, ἔστι τις, ὦ βέλτιστοι, τούτων τῶν ἀπὸ Μον- “τανοῦ καὶ τῶν γυναικῶν λαλεῖν ἀρξαμένων, ὅστις “ὑπὸ Ἰουδαίων ἐδιώχθη ἢ ὑπὸ παρανόμων ἀπεκτάν- “θη; οὐδείς. οὐδέ γέ τις αὐτῶν κρατηθεὶς ὑπὲρ τοῦ “ὀνόματος ἀνεσταυρώθη. οὐ γὰρ οὖν. οὐδὲ μὴν “οὐδὲ ἐν συναγωγαῖς Ἰουδαίων τῶν γυναικῶν τις “ἐμαστιγώθη ποτὲ ἢ ἐλιθοβολήθη. οὐδαμόσε οὐδα- “μῶς.

ἄλλῳ δὲ θανάτῳ τελευτῆσαι λέγονται Μον- “τανός τε καὶ Μαξίμιλλα. τούτους γὰρ ὑπὸ πνεύμα-

καθάπερ καὶ τὸν θαυμαστὸν ἐκεῖνον τὸν “πρῶτον τῆς κατ᾿ αὐτοὺς λεγομένης προφητείας οἷον “ἐπίτροπόν τινα Θεόδοτον πολὺς αἱρεῖ λόγος, ὡς αἰ- “ρόμενόν ποτε καὶ ἀναλαμβανόμενον εἰς οὐρανοὺς “παρεκστῆναί τε καὶ καταπιστεῦσαι ἑαυτὸν τῷ τῆς “ἀπάτης πνεύματι, καὶ δισκευθέντα κακῶς τελευτῆ- “σαι.

φασὶ γοῦν τοῦτο οὕτως γεγονέναι, ἀλλὰ “μὴ ἄνευ τοῦ ἰδεῖν ἡμᾶς ἐπίστασθαί τι τῶν τοιού- “των νομίζομεν, ὦ μακάριε. ἴσως μὲν γὰρ οὕτως, “ἴσως δὲ οὐχ οὕτως τετελευτήκασι Μοντανός τε καὶ “Θεόδοτος καὶ ἡ προειρημένη γυνή.”

αὖθις δ᾿ ἐν τῷ αὐτῷ φησι λόγῳ τοὺς τότε ἱεροὺς ἐπισκόπους πεπειρᾶσθαι μὲν τὸ ἐν τῇ Μαξιμίλλῃ πνεῦμα διελέγξαι, κεκωλύσθαι δὲ πρὸς ἑτέρων, συνεργούντων δηλαδὴ τῷ πνεύματι.

γράφει δὲ οὕτως “καὶ μὴ λε- “γέτω ἐν τῷ αὐτῷ λόγῳ τῷ κατὰ Ἀστέριον Οὐρβανὸν “τὸ διὰ Μαξιμίλλης πνεῦμα ῾διώκομαι ὡς λύκος ἐκ “προβάτων· οὐκ εἰμὶ λύκος· ῥῆμά εἰμι καὶ πνεῦμα καὶ “δύναμις᾿, ἀλλὰ τὴν ἐν τῷ πνεύματι δύναμιν ἐναργῶς “δειξάτω καὶ ἐλεγξάτω, καὶ ἐξομολογεῖσθαι διὰ τοῦ “πνεύματος καταναγκασάτω τοὺς τότε παρόντας εἰς “τὸ δοκιμάσαι καὶ διαλεχθῆναι τῷ πνεύματι λαλοῦντι, “ἄνδρας δοκίμους καὶ ἐπισκόπους, Ζωτικὸν ἀπὸ Κο- “μάνης κώμης καὶ Ἰουλιανὸν ἀπὸ Ἀπαμείας, ὧν οἱ “περὶ Θεμίσωνα τὰ στόματα φιμώσαντες οὐκ εἴασαν “τὸ ψευδὲς καὶ λαοπλάνον πνεῦμα ὑπ᾿ αὐτῶν ἐλεγ- “χθῆναι.”

ἐν ταὐτῷ δὲ πάλιν ἕτερα μεταξὺ πρὸς ἔλεγχον τῶν τῆς Μαξιμίλλης ψευδοπροφητειῶν εἰ-

“καὶ “πῶς οὐ καταφανὲς ἤδη γέγονε καὶ τοῦτο τὸ ψεῦδος; “πλείω γὰρ ἢ τρισκαίδεκα ἔτη εἰς ταύτην τὴν ἡμέ- “ραν, ἐξ οὗ τετελεύτηκεν ἡ γυνὴ, καὶ οὔτε μερικὸς “οὔτε καθολικὸς κόσμῳ γέγονε πόλεμος, ἀλλὰ καὶ “Χριστιανοῖς μᾶλλον εἰρήνη διάμονος ἐξ ἐλέου θεοῦ”. καὶ ταῦτα δὲ ἐκ τοῦ δευτέρου συγγράμματος

καὶ ἀπὸ τοῦ τρίτου δὲ σμικρὰς παραθήσομαι λέξεις, δι᾿ ὧν πρὸς τοὺς αὐχοῦντας, ὡς ἄρα πλείους καὶ αὐτῶν μεμαρτυρηκότες εἶεν, ταῦτά φησιν “ὅταν τοίνυν ἐν “πᾶσι τοῖς εἰρημένοις ἐλεγχθέντες ἀπορήσωσιν, ἐπὶ “τοὺς μάρτυρας πειρῶνται καταφεύγειν, λέγοντες “πολλοὺς ἔχειν μάρτυρας, καὶ τοῦτο εἶναι τεκμήριον “πιστὸν τῆς δυνάμεως τοῦ παρ᾿ αὐτοῖς λεγομένου “προφητικοῦ πνεύματος. τὸ δ᾿ ἔστιν ἄρα, ὡς ἔοικε, “παντὸς μᾶλλον οὐκ ἀληθές.