In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis

Intellego autem per id, quod iiuidquam patitur vel operatur, quod iam quicquam vel egit vel perpessum est; hac etenim de causa dixit Aristoteles id autem cui motus allatus est et reliqua quae sequuntur.

Cetcium lit (juodaiuniodo colligeret, quod ex iis, quae inter [*](f. 12) ea sunt, neeessavio dediieitiir, iiKiuit: omne seusile corpus vim efficieudi aiit patiendi habet, cuius Veritas ex iuductione desuniitur; at nullum iutiuitum vel ageudi vel patieudi vim habet, igitur in secunda ’ura coUig-i potest, seusile corpus infinitum inveniri non posse, cum autem corpora, quae in loco sunt, seusu percipiantur omnia iufiuitumque sensu nullo percipiatiir, infinitum igitur in loco non est; quod si in loco non erit, et qui extra caelum dicit, locum significat (extra enim locus (piidam est) nullum ergo infinitum corpus extra caelum consistit. quiuimmo non infinitum corpus tantum, verum nullum corpus omniuo extra caelum est neque etiam finitum. hoc autem insinuavit dum dixit: neque ad alitiuam dimension em. eteuim si nullum corpus immensa magnitudine praeditum neque etiam finitum extra caelum consistit, corpusque omne vel finitum sit vel immensa magnitudine praeditum, nullum ergo corpus omnino iuvenitur extra caelum, at vero si quispiara diceret Aristotelem minima probasse neque etiam deduxisse, corpus quod sub sensum cadit, extra caelum non esse, ideo iuquit, si- quidem iudividuae partes corpora sunt, at sensu minime percipiuntur, quinimmo materia ipsa (iuxta quorundam seutentiam) corpus quoddam est, minime tamen sub sensum cadit, similiter et mathematica corpora, at nil proMbet (inquies) iutellegibile aliquod corpus extra caelum esse posse, verum neque hac ratione inveniri potest, etenim si omnino extra inveniretur, in loco erit, et si in loco, sensile erit; quod enim locum obsidet, nihil sub sensum non cadit.

Hac itaque ratione mathematicis demonstrationibus ostenditur, infinitum inveniri non posse, rationibus autem logicis idem sane comprobari potest, mos autem Aristotelis est veras demonstrationes eiusmodi nomine appellare, eas tamen, quae coramuniores ac ceteris minus perspicaces existunt. siquidem ex iis accidentibus, quae aliis quoque rebus conveuire possunt, minime vero ex propriis primisque neque ex causis, ex qiiibus verae demonstrationes constituuntur, desumuutur. logicae vero dialecticaeque demonstrationes non sunt omniuo eaedem inter se. dialecticac namque, etsi communes siut atque ab accidentibus ut illae proficiscantur, omniuo tamen verae non sunt, sed svoocoi tantum <et> vulgares; logicae vero desecunda] [*](5 Simpl. p. 235,36 6—10 cfr. Av. 48 CD, qui hunc locum laudat. sed non iisdera verbis, re vera Tiiemistius noster argumeutationeiu Alexandri secutus est cfr. Simpl. 236,26 11. 12 verum—finitum] verum— finitum] om codd. 16 et omnes testes mutare nolui, quamvis Them, ita scripsisse mihi videatur: verum si quis diceret, cum deduxit et prohavit extra caelum corpus sensibile non esse, nihil eum deduxisse siquidem . . . quis igitur prohibet intellegibile . . . 26 mathematicis] Simpl. 238,5 πραγματαικῶν 30 et 35 accidentibus] conieio ἀρχῶν, nisi praeferas τόπων 33 logicae vero dialecticaerjue] dialecticae vero mathemativueque Al semper)

Logico itaque more probare iutendit consimilium partium corpus irameusum esse nullum. plane cle consimilium partium corpore disseruit, ut ex liac iiulagine viam venaretur in id, quod per mo- tionem declarare iutendit. post haec ex corpore consimilium partium in simplex sermouem transferet; posuit namque corpus simplex eo simplex nominari, quoniam simplicis motionis initium in se habet. immensura itaque corpus consimilium partium neque Ι in circulum [*](f. 12v) ferri nee recte moveri potest, circulo quidem moveri non poterit, (piouiam eiusmodi motus circa medium quoddam perticitur, iufiuitum autem medium nullum babet. (haec autem ratio logica est, quaudo- quidem snhtilis minime existit.) sed neque recto ordine ferri infinitum potest, quod eteuim recto motu vel natura vel vi movetur, locum mutat; at quoniam infinitum, locum occupat infinitum, locus igitur, in (juo est et ad quern movetur, erunt iufiuiti, quamobrem duo vel plura erunt infinita. cum itaque hoc ordiue sese res babeant infinitum finitum existit; quo terminato existente, fieri baud dubie non poterit, ut immensum ad omnes dimensiones protrabatur.

Praeterea, sive natura sive contra naturam moveatur, [utroque modo] duo iufiuita corpora necessario esse oportebit. etenim in Fhijsica Auscultatione conclusum est infinitam vim immenso tantum corpori inesse corpusque infinitum vim babere infinitam. cuius igitur motus. si natura cieatur, ab immensa vi proficiscitur, <eius vis> corpus esse nullo modo poterit; naturalium namque corporum vires corpora quidem non sunt, atque in universum cum babeat motum, qui secundum naturam est, alterum quoque babebit, qui praeter naturam existit; etenim quintum corpus tantum nullum praeter naturam motum sortitur, quandoquidem eius motui nullus motus contrariatur. quod si vi ac praeter naturam moveatur, motus eius ab infinita vi proficiscetur; baec autem vis iufiniti corporis omnino erit. quamobrem ex boc consentaneum est, ut duo sint infinita corpora.

Praeterea, cum omne, quod movetur, motum accipiat ab alio, quid est quod motum affert ei, quod interminatum existit? hoc permirum est. si enim se ipsum moveat, animatum erit atque animal; uniuscuiusque vero animalis motus in universum cum perpessione sensibilique alteratione omnino fit nee non versus quandam terminatam formam ac partibus proportionalibus. sin aliquid aliud moveat, quasi duo inter se diversa infinita erunt, alioquin unum non ageret, nee alterum moveretur.

At qunuiam de coiitimio eonsimilitiin partiiiiii disseniit, ait [*](f. 12v) deinceps, ne hoc quidem fieri posse, quod quidavi dicunt, infinitum dimduum esse, ut partes insecabiles, quae eandem uaturam habeut. figiiraqiie tautum ab iuvicem disting-uiiutur. cum autem uuam babeaut iiaturam, unam ’ituv propeusiouem atque unum quoque motum possidebunt; quo euiin gleba uua terrae, eodeiu etiain universa terra, ad medium iiempe, fertur, et totus iguis ac sclutilla ad eundem locum moventur. quamobrem conseutaneum eiit, ut individuae partes omiies iuclinatione una praeditae sint, quae si gravitas erit, omniuo leve et quod sursum feratur nullum erit corpus, nec grave, si levitas; nos autem ad sensum videmus corpora quaedam g-ravia, quaedam levia esse, aliqua asceudere, aliqua vero deseendere; rationi igitur cousonum est, ut infinitum inveuiri uoa possit. haec autem couclusio ex dictis miuime elicitur, sed baec profecto, nempe indivisibilium partium naturam unam atque eandem esse, praeterea si levitatem ac pondus corpora babent, sursum deorsum ac medium omniuo inveniuntur, infinitum igitur inveniri uou poterit. atque in uuiversum si infinitum iuveniretur, motus non erit. uou euim sursum vel medium nee alter locus esse posset, (luibus ablatis motus quisnam erit? quoniam autem omuino conmotusque est, ut motus vel naturalis vel violentus inveniatur motusque naturales violentique per sursum vel deorsum termineutur, cougruum est igitur, ut sursum et deorsum inveniatur. quare infinitum inveuiri uou poterit. etenim uegare uou possumus, quin corpora suapte uatura ad loca moveantur, alioquin quaedam levia et quaedam gravia miuime extitisseut. quare cum naturalem, turn praeter naturam motum sortiuntur; quibus enim naturalis est ille motus, qui superiora petit, iis alter, qui ad infera vadit, praeter naturam couvenit ac viceversa, quibus naturalis est ille motus, qui deorsum fertur, iis praeter naturam ille competit, qui sursum instituitur.

Quo uamque contra naturam aliquid fertur, is locus alicuius alterius naturae accomodatus sit, necesse est. Ex hoc itaque cousonum est, ut corpora ad propria loca moveantur; cumque sursum ac deorsum inveniantur, perspicuum est fieri non posse, ut huius totius corpus immensum existat. Deelarato autem infinitum inveniri non posse, bine modo regreditur, ut ostendat, cur plures mundi esse nequeaut. hoc enim in praecedentibus dixit videndum esse, ut tandem in liue buius speculationis declararetur.

Etenim osteuso extra muiulum iiulluin esse corpus, perspicuum evadet, pluves | esse muudos non posse. hoc autem qiiamvis [*](f. 13r) supeiius edoctum sit, se tamen particularem deimo hac de re dixit pertractationem aggredi velle, si quis non putet in universum fuisse demonstratum fieri non posse, ut extra caelum corpus sit, sed de iis tantum osteusum fuisse, (luorum locus interminatus existit, non de iis, quae mundi ordinem iugrediuntur. verum antea positiones nonuuUas noanullaque fundamenta praemisit, quorum unum est: omne naturale corpus, quod per rectam liueam fertur, duplioi ratioue simul mauet movelurque, nempe tum vi, turn natura sua. natura quidem in medio manet, vi autem in sublimi, ac similiter etiam motus se habet. terra namque natura sua in medio mauet, vi autem in sublimi. in universum uaturalis locus ille dicitur in quem corpus mittitur ferturque non violentia, in quem autem corpus vi fertur, in eo quoque vi manet. secundum vero fuadameiitum ac positio est, violentum huuc motum esse non posse quemcunque motum absolute, sed eum tantum, qui naturali est contrarius; etenim contrarius motus eius, qui hac ratione fuerit violentus, naturalis erit.

Convenit autem, ut per sermouem Aristotelis <μένει> universalis dispositionisactio intellegatur, quae tum quieti, tum alteri a quiete communis existit, et non quieti tantum, ac si ita pronuutiasset, si in proprio loco circumferatur, etenim congruum est, ut ignis in proprio loco moveatur; quamobrem dixit: in quo manet et movetur, et in quem revertitur naturalisque locus secundum naturam est.

Cum haec autem praemisisset, coepit declarare, ex elementis quatuor miuime extra mundum posse quippiam inveniri, quo extra mundum non existente, nullum igitur corpus, quod in circulum vertatur, extra eum erit. corpus etenim quod in orbem fertur, circum quatuor elementa omnino movetur. si itaque universus mundus ex his corporibus omnino constituitur, extra Itaec vero nihil est, igitur consonum quoque est, ut extra hunc mundum nullus alius mundus inveniatur.

Cum igitur eis, quae in superioribus accepta sunt, utamur, absurda surda et inconvenientia ad sententiam illorum, qui plures mundos esse aftirmabant, consequentur. etenim si terra haec nostra ad huius mundi medium moveretur, et eius motus, quo illinc hue commigrat, [*](I mundum] mundos codd. vitiose 4 si quis— fuisse (5) scripsi: ne quispiam puter n universum minime fuisse Al codd. 7 non de iis] Simpl. p. 247,12 καὶ τὸ ἀορίστως δὲ ιειμένων πρὸς ἀντιδιαστολὴν εἰρῆσθαι νομίζω τῶν συντελούντων πρὸς τὴν τοῦ κόσμου διάθεσιν. 14 in quem . . . mittitur] conicio in quo manet ABBREV? cf. infra (24) 22 si—circumferatur] fort, vertendum si proprium locum circumplectatur 25 naturalis(??)ue locus fort. del. 31 haec vero nihil est] eum Που erit Al codd. vitiose 56 hare nostra] ad verb, huius mundi: conicio illius)

Hoc autem sermoue absolute nouuullae dubitationes diluendae sunt, quae forte hac in re contingere possent, quas praestat autea in medium afferre.

Si quis ideo putet necessarium non esse, ut terra illius muudi ad huius mundi medium feratur, sed ad medium illius, quoniam terra illius muudi medio eiusdem propinquior existit, ac ignis illius muudi proprii muudi terminis proximus magis est, uulla sane erit haec ratio, quae enim terrae diversitas inveniri poterit, ab quantamlibet ad medium vel distautiam vel propinquitatem, cuius gratia eius natura commutari possit? atqui iu hoc tantum diversitas cousistit, quateuus nempe distantia partium huius terrae, quae est apud uos, maior vel minor sit, distantia partium illius terrae, quae illic est. etenim si natura eius motusque dissimiles non erunt, nonue species quoque eadem extiterit? at si species eadem sit, nonue omuis terra ad eundem locum commeabit?

Post haec ad aliam dubitatiouem progreditur, quae est eiusmodi. bi quispiam nobis occurreret, inquieus necesse minime esse, ut terra, quae illic est, ad muudum hunc moveatur, sed in eo maueat quiescatque, huic ita respousum sit: necesse est corporum aliquem esse motum; etenim corpora haec moveri perspicuum mauifestumque existit; ad sensum namque apparet ea corpora moveri, quae hoc in muudo sita sunt, quinimmo id oculis uostris apertissime videmus: num ergo ea omnibus motibus vi cieri [*](9 illius] istius codd. contra] circa codd. (πρὸς τόδε τὸ ἕσχατον Ar. 276b13) 15 aut—habere] esse omnino statuenduin vel utriusque mundi simplicia corpora eandem naturam non habere Al falso 17 tortasse post nut plura exeideruut.)

Ceterum aliam de medio dubitationem tollamus, quae talis est.

Congruum est (inquiunt nonuuUi) ut cum ignis, turn ceterorum elementorum species unius formae sint, numero vero plures existant; quare loca etiam (medium nempe atque extrema) unius speciei profecto sunt, numero vero plura dicuntur. et quoniam terra alterius mundi ad eius medium fertur, si ad medium Ι huius mundi mo- [*](f: 14r) veretur, non contingeret, ut quippiam a propria natura eam dimoveret, quandoquidem huius atque alterius mundi medium specie non ’erunt. eademque ceterorum elementorum ratio erit. haec autem dubitatio hunc in modum tollitur.

Dum nos elementorum partes specie miuime ditferre affirmamus, id non ita intellegi debet, ut uni scilicet mundo conveniat, alteri vero minime, sed aeque omnibus mundis, quorum partes inter se numero tantum differunt, conveniet, hoc est, ut partes terrae, quae hie apud nos est, sive ad invicem comparentur, sive alterius mundi terrae partibus conferantur, secundum unam atque eandem rationem deprehendantur et unaquaeque a quavis numero tantum difterat. sique aliqua terrae, quae hie est, pars sumpta fuerit, nihil inter eam atque alteram eiusdem terrae abscissam partem interest; hae namque, tametsi numero differant, ad eundem locum proficiscuntur ; partes autem, quae in alio mundo sunt, quamvis ab his partibus non diiferant, cum inter se numero tantum differant, ad eundem locum atque hae partes miuime feruntur, sin autem, ut dictum est, illarum partium numeri diversitas in causa sit, ut ad diversa numero loca eiusmodi partes proficiscautur, <quid est quod > hae, quamvis plures sint in hoc mundo, ad unum atque eundem numero locum feraniur.

Si vero nos quispiam redargueret inquiens propriam proportionem, quam ad alterum locum habent, in causa esse, ut ad eum locum proficiscautur : ea igitur principia fundamentaque

Esse autem horum corporum loca terminata, ex aliis etiam explicavit dicendo terminatum locum inveniri, quo suapte natura terra, alterumque, quo natura sua ignis feratur. hoc vero expojiit, sicuti modo declarabimus. in universum, omne quod aliquo motu cietur, ex alio ad aliud movetur. atque baec, ex quo motus principium ducit et in quod desinit, specie differunt. cum autem motus sit finitus, omnino fiet, ut ex quo motus initium ducit eo in quod desinit, progrediatur. quemadmodum id, quod curatur, motus eius ex morbo in valetudinem tendit; non enim uUo unquam tempore fieri potest, ut curetur atque ex morbo in valetudinem commutetur, si id, quod curatur, privatum sit, ut pervenire ad sanitatem possit, sed omnino necesse est, ut earn assequatur. quod enim suapte natura vel esse vel fieri tale non potest, id ab initio non movetur. itidem iis de rebus statuendura est, quae reliquis motibus feruntur, aequum itaque est eum motum, quo ’d per locum movetur, ita se habere, ut in eo id, ex quo, et id, quo, ea ratione differant, quemadmodum morbus, ex quo quod curatur initium ducit, et valetudo, in quam desinit, diiferunt inter se. neque differant modo consonum est, verum etiam terminata sint, oportet, ut morbus valetudoque. non enim quo res tulerit, sed ad rem terminatam motus eius proficiscitur. congruum est ergo, ut ignis etiam terraque in terminata atque ex terminatis locis moveantur, quae etiam contraria esse debent inter se, hoc est id ex quo, et id quo, haec autem loca supra infraque sunt; quare convenit, ut supra et infra sint terminata. omnia igitur, quae eadem specie conveniunt, ad eundem numero locum moventur; quare terra, [*](12 invenirentur Al 19 post cietur codd. Al male repetunt: [ABBREV ABBREV ABBREV ABBREV ABBREV] in universum omnino aliquo motu cientur, quibus verbis Al. vim, quam non habent, subiecit, cum vertit: omnino quidem, id eo moveri motu contingit.)