Περὶ τῶν εἰς μι

Aelius Herodianus

Aelius Herodianus, Περὶ τῶν εἰς μι, Grammatici Graeci 3.2, Lentz, Teubner, 1868

Ἡ δὲ τετάρτη ὑπομνήϲειϲ ἔϲχεν ὥϲπερ ἔχει ἔφυν ἔφυϲ ἔφυ κτλ. καὶ τ ἔδυν ἔδυϲ ἔδυ. τοιοῦτον δέ ἐϲτι καὶ τὸ χύντο ἐκχύμενοι καὶ. ὅϲα ἄλλα τοιαῦτα ὑπόμνηϲιν ποιούμενα οὐ κλίϲειϲ δὲ διηνεκεῖϲ. — καὶ ὑπερϲυντελικοὶ εὑρέθηϲάν τινεϲ ὡϲ τὸ πέπειϲθι καὶ κέκραχθι καὶ ἄλλα πολλά. ἀπὸ μέντοι παρακειμένων οὐχ εὕρομεν χρῆϲιν αὐτῶν εἰϲ ε. αὐταῖϲ δὲ φωναῖϲ μετατιθέντεϲ τὸ νοηθὲν εἰώθαϲιν οἱ παρακείμενοι τρέπειν τὸ α εἰϲ ω καὶ ποιεῖν ἐνεϲτῶτα. πολὺ δὲ τοιοῦτον ἔθοϲ παρὰ Ϲυρακουϲίοιϲ· ὄλωλα ὀλώλω, δέδοικα δεδοίκω καὶ τὸ κέκλυκε δὲ παρ’ Ἐπιχάρμῳ ἀπὸ θέματοϲ τοῦ κεκλύκω καὶ εὕρηκε ἀπὸ τοῦ εὑρήκω.

ϲημείωϲαι ὅτι τὸ ἐϲϲί ϲχηματίζεται ὁ Τρύφων καὶ ὁ τούτου μαθητὴϲ Ἀπολλώνιοϲ καὶ ὁ τοῦ Ἀπολλωνίου υἱὸϲ ὁ Ἡρωδιανὸϲ ἀπὸ τοῦ ἐϲμί.

ἰϲτέον ὅτι τὰ εἰϲ μι λήγοντα τροπῇ τῆϲ μι εἰϲ ϲ τὰ δεύτερα πρόϲωπα ποιεῖ οἷον τίθημι τίθηϲ, ἵημι ἵηϲ, κίχρημι κίχρηϲ, δίδωμι δίδωϲ, ζεύγνυμι ζεύγνυϲ, ὄμνυμι ὄμνυϲ, δείκνυμι δείκνυϲ, εἰμί εἴϲ ὀξυτόνωϲ οἷον

  • αἵματόϲ εἰϲ ἀγαθοῖο, φίλον τέκοϲ (δ 611),
    • εἶμι εἶϲ περιϲπωμένωϲ, ὡϲ παρ’ Ἡϲιόδῳ (Op.206)
  • τῇδ’ εἶϲ ᾗ ϲ’ ἂν ἐγώ περ ἄγω καὶ ἀοιδὸν ἐοῦϲαν.
    • καὶ ἀπὸ τοῦ φημί δὲ τὸ β΄ πρόϲωπον φήϲ ὤφειλεν εἶναι χωρὶϲ τοῦ ι, [*](origo Herodianea non dubia sit cf. Lehrs Herodian. p. 78. l.6 de ἔδυν cf. E. M. 290, 1. ἐκχύμενοι scripsi pro ἐκχυνόμενοι, 1. 8 πέπειϲθι exhibui pro πέπειθι cf. Hermann. ad Aeschyl. Eum. 589 et Βuttm. II 24. κέκραχθι pro κέχραθι scr., verbis καὶ ἄλλα πολλὰ intelleguntur κέκλυθι ἄνωχθι τέθναθι δείδιθι (E. M. 260 25). —ln cod. sunt: ἀπὸ μέντοι περιϲπωμένων οὐχ εὕρομεν χρῆϲιν αὐτῶν· ἑαυτοῖϲ δὲ φωνὰϲ περιτιθέντεϲ τὸ νενοηθέν, emendavi ex Herodiani sententia, qul perfecti et plusquamperfecti imperativum in θι exire existimavit, in ε finiri negat cf. περὶ ῥημάτων fr. 37. l. 11 Αhrensii emendationem πάθοϲ pro ἔθοϲ non necessariam arbitror, caeterum idem pro κέκλυϲε et κεκλύκω scribendum esse κέκλυκε et κεκλύκω vidit do dial. Dor. p. 328. Ex hoc loco fluxerunt E. M. 253 οἷον δέδοικα δεδοίκω ὡϲ ὄλωλα ὀλώλω, Ζon. 186, ubi βέβρωθα βεβρώθω pro ὄλωλα ponitur; Epim. cod. Coisl. 387 in An. Par.IΙΙ 295,1 μεταβάλλει τὸ τέλοϲ Ϲικελικῶϲ (sc. μέμονα μενοινῶ) ὡϲ τὸ λήθω λέληθα καὶ Ἰακῶϲ λέλαθα· τὸν οὖν λέλαθα παρακείμενον οὑτοι λελάθω λέγουϲιν ὡϲ τὸ πεποίηκα πεποιήκω, ἀφ’ οὗ καὶ «ἐκλέλαθον κιθαριϲτύν» (Β 600) καὶ ἀπὸ τοῦ βρωθῶ βέβρωθα μεταβόλλοντεϲ λέγουϲι βεβρώθω «ὠμὸν βεβρώθοιϲ Πρίαμον » (Δ 35); Ep. Cr. I 374, 23 ταῦτα ϲυνεχῶϲ Ϲυρακουϲίοιϲ, ἀλλὰ καὶ παρ’ ἡμῖν ἕϲτηκα καὶ ἑϲτήκω, ὁ μέλλων ἑϲτήξω «ἑϲτήξειν δὲ τὸ τεῖχοϲ ἐπ’ ἀρχαίοιϲι θεμέθλοιϲ» (Callim.hymn.in Apoll. 15)καὶ ἀπὸ τοῦ ἐγρήγορα ἐγρηγορῶ. περὶ μον. 43, 33 δειδίω non a δίω duphlicatum, sed ex δείδια transformatum dicitur; κεκλήγω, πεπλήγω affert Arcad. 151,1.Il.Pr.Μ 125.) [*](1. 22 de εἰϲ cf. Mon. 44, 23, de ἐϲϲί Mon. 44, 16 accuratissime forma ἐϲϲί explicatur in An. Paris. III 338, 37.)
    831
    τροπῇ τῆϲ μι εἰϲ ϲ, ἀλλ’ ἡ παράδοϲιϲ καὶ ὁ Ἡρωδιαν ὸϲ ϲὺν τῷ ι οἶδεν αὐτὸ γεγραμμένον οἷον φῄϲ.

    δεῖ δὲ ζητῆϲαι, πόθεν ἐγένετο τὸ εἶ. ἔνιοι λέγουϲιν, ὅτι ἐκ τοῦ εἴϲ κατὰ ἀποβολὴν τοῦ ϲ ἐγένετο εἶ· πρὸϲ οὓϲ λέγει  ὁ Ἀπολλώνιοϲ, ὅτι πρῶτον μέν, εἰ ἐγένετο ἐκ τοῦ εἰϲ κατὰ ἀποβολὴν τοῦ ϲ, ὤφειλε τρίτον πρόϲωπον εἶναι τὸ εἶ τὰ γὰρ β πρόϲωπα ἀποβάλλοντα τὸ ϲ τρίτα γίνεται· πῶϲ οὖν τὸ εἴϲ ἀποβάλλον τὸ ϲ καὶ γινόμενον εἶ δεύτερον ἔμεινεν: δεύτερον, εἰ ἐγένετο τὸ εἶ ἐκ τοῦ εἴϲ, ὤφειλε φυλάξαι τὸν αὐτὸν τόνον, τουτέϲτιν ὁμοίωϲ τῷ εἴϲ· τὰ γὰρ ἀποβάλλοντα τὸ ϲ ἐὰν φυλάξῃ τὸ αὐτὸ ϲημαινόμενον, τὸν αὐτὸν τόνον φυλάττει οἷον πολλάκιϲ πολλάκι, μέχριϲ μέχρι· δεῖ προϲθεῖναι, εἰ μὴ χαρακτὴρ κωλύϲῃ, διὰ τὸ χωρίϲ χῶρι· τὸ γὰρ χῶρι βαρύνεται πρὸϲ τὸν χαρακτῆρα τοῦ νόϲφι, αὖθι, ἶφι, ἦχι. πρόϲκειται «ἐὰν φυλάξῃ τὸ αὐτὸ ϲημαινόμενον, φυλάττει καὶ τὸν αὐτὸν τόνον» διὰ τὸ ἄντικρυϲ ἀντικρύ· ἐνταῦθα, ἐπειδὴ οὐκ ἐφυλάχθη τὸ αὐτὸ ϲημαινόμενον (τὸ μὲν γὰρ ἄντικρυϲ τὸ φανερῶϲ ϲημαίνει, τὸ δὲ ἀντικρύ τὸ ἐξ ἐναντίαϲ), τούτου χάριν οὕτε ὁ αὐτὸϲ τόνοϲ ἐφυλάχθη· καὶ πάλιν βαϲιλεύϲ βαϲιλεῦ· ἰδοὺ γὰρ οὔτε ἐνταῦθα ἐφυλάχθη ὁ αὐτὸϲ τόνοϲ (τὸ μὲν γὰρ βαϲιλεύϲ ὀξύνεται, τὸ δὲ βαϲιλεῦ περιϲπᾶται), ἀλλ’ οὐκ ἐφυλάχθη τὸ αὐτὸ ϲημαινόμενον· τὸ μὲν γὰρ εὐθείαϲ ἐϲτί, τὸ δὲ κλητικῆϲ. ἀλλ’ οὐκ ἀντιϲτρέφοντοϲ τοῦ λόγου· οὐδὲ γὰρ ἐὰν τοῦ ϲημαινομένου γένηται ἐναλλαγὴ μετὰ τὴν ἀποβολὴν τοῦ ϲ πάντωϲ καὶ ὁ τόνοϲ ἐναλλάϲϲεται· ἰδοὺ γὰρ λέγειϲ λέγει, ὁ Χρύϲηϲ τῷ Χρύϲῃ, ὁ Φιλητᾶϲ τοῦ Φιλητᾶ ἰδοὺ ταῦτα μὲ φυλάξαντα τὸ αὐτὸ ϲημαινόμενον (τὸ μὲν γὰρ δευτέρου προϲώπου ἐϲτί, τὸ δὲ τρίτου, καὶ τὰ μὲν εὐθείαϲ, τὰ δὲ γενικῆϲ καὶ δοτικῆϲ), ὅμωϲ τὸν αὐτὸν τόνον ἐφύλαξε· τοῦτο οὖν τὸ εἶ φυλάξαν τὸ ϲημαινόμενον τοῦ εἴϲ, ἀμφότερα γὰρ τὸ ὑπάρχειϲ δηλοῖ καὶ ἀμφότερα δευτέρου προϲώπου ἐϲτὶ καὶ μὴ φυλάξαν τὸν αὐτὸν τόνον· τὸ μὲν γὰρ εἶ περιϲπᾶται, τὸ δὲ εἰϲ ὀξύνεται· δηλονότι οὐ γέγονεν ἀπὸ τοῦ εἴϲ κατὰ ἀποβολὴν τοῦ ϲ. ϲχηματίζει οὖν ὁ Ἀπολλώνιοϲ τὸ εἶ τοῦτον τὸν τρόπον ἔϲτιν ἔω τὸ ϲημαῖνον τὸ ὑπάρχω· ἐκ τούτου γίνεται παθητικὸν ἢ μέϲον ἔομαι. ἐκ τούτου λοιπὸν τοῦ ἔομαι τὸ δεύτερον πρόϲωπον γίνεται κοινῶϲ μὲν ἔῃ διὰ τοῦ η καὶ ι, ὥϲπερ βούλῃ, Ἀττικῶϲ δὲ ἔει, διὰ τῆϲ ει διφθόγγου, ὥϲπερ βούλει, ὡϲ παρὰ Μενάνδρῳ (frg. com. ed. Meinek. IV 457)

  • βούλει τι, Κνήμων; εἰπέ μοι,
    • καὶ λοιπὸν τοῦτο τὸ ἔει τὸ Ἀττικὸν τὸ διὰ τῆϲ ει διφθόγγου γίνεται κατὰ κρᾶϲιν τοῦ ε καὶ τῆϲ ει διφθόγγου εἰϲ τὴν ει δίφθογγον εἶ, ὥϲπερ ποιέειϲ ποιεῖϲ, καὶ εὐλόγωϲ περιϲπᾶται, ἐπειδὴ καὶ ἡ ὀξεῖα καὶ ἡ βαρεῖα [*](1. 1 καὶ ὁ Ἡρωδιανὸϲ huc retuli ex p. 857, 19, ubi eadem leguntur; cf. περὶ ὀρθογραφίαϲ fr. 49. l. 4 in Choer. p. 852, 33 post τὸ εἶ nonnulla deesse mihi videntur ἔνιοι λέγουϲιν, ὅτι ἐκ τοῦ εἰϲ inserui.)
    832
    εἰϲ περιϲπωμένην ϲυνέρχονται οἷον ποιέειϲ ποιεῖϲ, πάιϲ παῖϲ, Πηλέϊ Πηλεῖ, Ἡρακλέα Ἡρακλῆ. εἶτα μετὰ τὸ οὕτω ϲχηματίϲαι τὸν Ἀπολλώνιον λέγειν, λέγει πάλιν ὁ αὐτόϲ, ὅτι ἄμεινον λέγειν τὴν φωνὴν παρεφθάρθαι, τουτέϲτι παράλογον, ἢ μείζονι ἐγκλήματι περιπεϲεῖν, φημὶ δὴ τὸ λέγειν ὅτι ἀπὸ τοῦ ἔω τὸ ὑπάρχω γίνεται τὸ παθητικὸν ἔομαι· οὐδέποτε γάρ, φηϲί, τὰ ὑπαρκτικὰ εἰϲ πάθοϲ λαμβάνεται, ἤγουν οὐκ ἔχει παθητικόν· οὐδὲ γὰρ τὸ ὑπάρχω γίνεται ὑπάρχομαι· πῶϲ γὰρ δύναται ἔχειν τὰ παθητικά, ὅπου οὕτε ἐνέργειαν ϲημαίνει, τὸ γὰρ ζῶ, πλουτῶ, ὑπάρχω, οὐδέτερα καλοῦϲι διὰ τὸ μήτε ἐνέργειαν ϲημαίνειν μήτε πάθοϲ.

    πᾶν δεύτερον πρόϲωπον τῶν εἰϲ μι, ἐπὶ ἐνεϲτῶτοϲ δηλονότι χρόνου, προϲθέϲει τοῦ ῑ τὸ τρίτον ποιεῖ οἷον τίθηϲ τίθηϲι. ἀπὸ τοῦ εἰμί, τοῦ, ϲημαίνοντοϲ τὸ ὑπάρχω, τὸ τρίτον τῶν ἑνικῶν ὀφείλει γενέϲθαι εἰϲίν ἵνα δὲ μὴ ϲυνεμπέϲῃ τῷ τρίτῳ τῶν πληθυντικῶν, λέγω δὲ τῷ εἰϲὶν ἐκεῖνοι, καὶ κατὰ τὴν γραφὴν καὶ κατὰ τὸν τόνον, τούτου χάριν ἐπιλέλοιπε. τούτων οὕτωϲ ἐχόντων, καὶ ἀπὸ τῆϲ ἐϲμί τροπῇ τοῦ μ εἰϲ ϲ ὤφειλε γενέϲθαι τὸ τρίτον τῶν ἑνικῶν ἐϲϲί, ἀλλ’ ἐπειδὴ προελήφθη ἡ φωνὴ ἐπὶ τοῦ ἰδίου δευτέρου προϲώπου, καὶ γὰρ τὸ δεύτερον πρόϲωπον ἐϲϲί, τούτου χάριν τροπὴ Δωρικὴ παρηκολούθηϲε τοῦ ϲ εἰϲ τὸ τ, καὶ ἐγένετο ἐϲτί, ὥϲπερ ϲύ τύ, εἴκοϲι εἴκοτι. δεῖ δὲ γινώϲκειν ὅτι οὐκ ἔϲτιν αὕτη ἡ τροπὴ ἡ ἐν τῷ ἐϲτί κυρίωϲ Δωρικὴ· οἱ γὰρ Δωριεῖϲ τὸ τρίτον πρόϲωπον τῶν ἑνικῶν εἰϲ τι ποιοῦϲι, μὴ προηγουμένου ϲυμφώνου οἶον φηϲί φατί, δίδωϲι δίδωτι· εἰ οὖν ἐν τῷ ἐϲϲί προηγεῖται ϲύμφωνον, οὐκ ἐτράπη τοῦτο Δωρικῶϲ τὸ ϲ εἰϲ τὸ τ, ἀλλὰ κατᾶ μίμηϲιν Δωρικήν· τὸ δὲ τρίτον τῶν πληθυντικῶν εἰϲ τι ποιοῦϲιν οἱ Δωριεῖϲ προηγουμένου ϲυμφώνου τοῦ ν οἷον δίδοντι, φάντι. ὅτι δὲ δυνάμει ἐν τῷ ἐϲτί ὑπάρχει τὸ ϲ, δηλοῖ τὸ ν προϲερχόμενον αὐτῷ οἷον ἐϲτίν, ὅτε γάρ ἐϲτι τὸ ϲ πρὸ τοῦ ῑ ἢ δυνάμει ἢ ἐνεργείᾳ, τότε τοῦ ν ἐφελκυϲτικὸν γίνεται τὸ ῑ οὕτωϲ οὖν καὶ ἐϲτί ἐνταῦθα γὰρ δυνάμει τὸ ϲ ἐϲτί πολλάκιϲ δὲ καὶ τοῦ φ προηγουμένου γίνεται τὸ ῑ ἐφελκυϲτικὸν τοῦ ν οἷον ναῦφιν, «ναῦφιν ἀμυνόμενοι» (N 700).

    Ἄξιον δέ ἐϲτι ζητῆϲαι τοῦτο, πάντων τῶν δευτέρων προϲώπων τῶν εἰϲ ϲ ληγόντων ἀποβαλλόντων τὸ ϲ καὶ ποιούντων τὸ τρίτον πρόϲωπον οἷον τύπτειϲ τύπτει, ἐτύφθηϲ ἐτύφθη (περὶ γὰρ τοῦ παρακειμένου καὶ τοῦ ἀορίϲτου α ἐμάθομεν, ὅτι καὶ τροπὴ παρηκολούθηϲε τοῦ α εἰϲ ε διὰ τὴν ὁμοφωνίαν τὴν πρὸϲ τὸ πρῶτον πρόϲωπον), διὰ τί μόνα τὰ εἰϲ μι κατὰ τὸν ἐνεϲτῶτα οὐκ ἀποβάλλει τὸ ϲ ἐν τῷ τρίτῳ προϲώπῳ, ἀλλὰ τοὐναντίον καὶ τὸ ῑ προϲλαμβάνει. καὶ ἔϲτιν εἰπεῖν, ὅτι ἀναλογώτεροί εἰϲιν οἱ Αἰολεῖϲ, ἀποβολῇ τοῦ ϲ τὰ τρίτα ἐπὶ τούτων ποιοῦντεϲ οἷον τίθηϲι τίθηϲ τίθη, ζεύγνυμι ζεύγνυϲ ζεύγνυ, δίδωμι δίδωϲ δίδω.