De alimentorum facultatibus

Καὶ τοῦτο τῆϲ ἀπὸ τῶν ζῴων ἐϲτὶ τροφῆϲ ἕν τι, διαφέρον μὲν καὶ κατὰ τὰϲ ὥραϲ τοῦ ἔτουϲ οὐ ϲμικρὰν διαφοράν, ἔτι δὲ μείζω τὴν κατ’ αὐτὰ τὰ ζῷα. τὸ μὲν γὰρ τῶν βοῶν παχύτατόν τ’ ἐϲτὶ καὶ λιπαρώτατον, ὑγρότατον δὲ καὶ ἥκιϲτα λιπαρὸν τὸ τῆϲ καμήλου καὶ μετὰ ταύτην ἵππου, μετὰ δὲ ταύτην ὄνου· | ϲύμμετρον δὲ τῇ ϲυϲτάϲει τὸ τῆϲ αἰγόϲ ἐϲτι γάλα· τὸ δὲ τοῦ προβάτου παχύτερον τούτου.

κατὰ δὲ τὰϲ ὥραϲ τοῦ ἔτουϲ ὑγρότατον μέν ἐϲτι τὸ μετὰ τὴν ἀποκύηϲιν, ἀεὶ δὲ καὶ μᾶλλον ἐν τῷ προϊέναι παχύνεται. καὶ κατὰ μέϲον τὸ θέροϲ ἐν τῷ μέϲῳ καὶ αὐτὸ τῆϲ ἑαυτοῦ φύϲεωϲ καθίϲταται. μετὰ δὲ τὸν καιρὸν τοῦτον ἤδη παχύνεται κατὰ βραχύ, μέχριπερ ἂν παύϲηται τελέωϲ. ἔϲτι δ’ ὥϲπερ ὑγρότατον ἦροϲ, οὕτω καὶ πλεῖϲτον.

ὅτι δ’, ὡϲ εἴρηται, καὶ κατὰ τὰ τῶν ζῴων εἴδη τὸ γάλα διαφέρει, καὶ θεαϲαμένῳ μὲν αὐτίκα φαίνεται, ϲαφέϲτερον δὲ γίγνεται κἀκ τοῦ ϲκευαζομένου καθ’ ἕκαϲτον αὐτῶν τυροῦ. πλεῖϲτον μὲν γὰρ ὀρὸν ἔχει τὸ ὑγρότατον γάλα, πλεῖϲτον δὲ τυρὸν τὸ παχύτατον. ὑπάγει τοιγαροῦν εἰκότωϲ τὴν γαϲτέρα τὸ μὲν ὑγρότερον μᾶλλον, ἧττον δὲ τὸ παχύτερον· ἔμπαλιν δὲ τὸ παχύτερον μὲν τρέφει μᾶλλον, τὸ

εἰ δὲ προαφεψήϲαϲ τιϲ τὸ γάλα τὸν ὀρὸν ἐκδαπανήϲειεν, οὐδ’ ὅλωϲ ὑπάγει. κοχλάκων δὲ διαπύρων ἐμβληθέντων τοϲούτων, ὡϲ ἐκδαπανῆϲαι τὸν ὀρὸν ἅπαντα, πρὸϲ τῷ μηκέθ’ ὑπάγειν τὴν γαϲτέρα τὸ οὕτω | ϲκευαϲθὲν ἔτι καὶ τοὐναντίον ἐργάζεται· καὶ δίδομέν γε αὐτὸ τοῖϲ ὑπὸ δριμέων περιττωμάτων δακνομένοιϲ τὰ κατὰ τὴν γαϲτέρα. τῶν κοχλάκων δ’ οὐχ ἧττον, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἐμβαλλόμενοι κυκλίϲκοι ϲιδηροῖ διάπυροι ταὐτὸν ἐργάζονται.

τυροῦταί γε μὴν ἐν τῇ γαϲτρὶ ῥᾳδίωϲ τὸ οὕτω ϲκευαϲθὲν γάλα. διὸ καὶ μίγνυμεν αὐτῷ μέλιτόϲ τε καὶ ἁλῶν, ἀϲφαλέϲτερον δὲ καὶ ὕδατοϲ ἐπεγχεῖν, ὥϲπερ ποιοῦϲι τῶν ἰατρῶν οὐκ ὀλίγοι. καὶ μὴ θαυμάϲῃϲ, εἰ τὸν ὀρὸν ἐκδαπα- νήϲαντεϲ αὖθιϲ ὕδατοϲ ἐπιχέουϲιν· οὐ γὰρ τὴν ὑγρότητα τοῦ ὀροῦ φεύγουϲιν, ἀλλὰ τὴν δριμύτητα, καθ’ ἣν ὑπάγει τὴν γαϲτέρα τὸ ϲύμπαν γάλα μικτὸν ἐξ ἐναντίων οὐϲιῶν ὑπάρχον, ὀροῦ τε καὶ τυροῦ.

μετέχει δὲ πρὸϲ τοῖϲδε καὶ τρίτου τοῦ λιπαροῦ χυμοῦ, πλείϲτου μέν, ὡϲ εἴρηται, τὸ τῶν βοῶν γάλα. διὸ καὶ ϲκευάζουϲιν ἐξ αὐτοῦ τὸ καλούμενον βούτυρον, ὃ καὶ γευϲάμενοϲ καὶ θεαϲάμενοϲ μόνον ἐναργῶϲ γνώϲῃ, πόϲον αὐτῷ λιπαρότητοϲ μέτεϲτιν. εἰ δὲ καὶ χρίϲαϲ τι μέροϲ τοῦ ϲώματοϲ ἀνατρίψαιϲ αὐτό, λιπαινόμενον ὡϲ ἐξ ἐλαίου θεάϲῃ τὸ δέρμα. κἄν εἰ νεκροῦ δὲ ζῴου δέρμα ξηρὸν ἀλείψαιϲ αὐτῷ, τὴν αὐτὴν ἐνέργειαν ὄψει. καὶ μέντοι καὶ οἱ ἄνθρωποι κατὰ πολλὰ τῶν ψυχρῶν χωρίων, ἐν οἷϲ ἀποροῦϲιν ἐλαίου, χρῶνται λουόμενοι τῷ βουτύρῳ. φαίνεται δέ, κἂν ἐπ’ ἀνθράκων διαπύρων ἐκχέῃϲ αὐτό, φλόγα ποιοῦν ὥϲπερ ἡ πιμελή. καὶ μέντοι καὶ χρώμεθα αὐτῷ πολλάκιϲ, εἰϲ ὅϲα καὶ τῷ ϲτέατι, καταπλάϲμαϲί τε καὶ ἄλλοιϲ φαρμάκοιϲ μιγνύντεϲ.

τὸ μὲν οὖν βόειον, ὡϲ ἔφην, γάλα λιπαρώτατόν ἐϲτι· τὸ δὲ τῶν προβάτων τε καὶ τῶν αἰγῶν ἔχει μέν τι καὶ αὐτὸ λίπουϲ, ἀλλ’ ἧττον πολύ, τὸ δὲ τῶν ὄνων ἥκιϲτα μετέχει τοῦ τοιούτου χυμοῦ. διὸ καὶ ϲπανίωϲ ἐτυρώθη τινὶ κατὰ τὴν γαϲτέρα πινόμενον αὐτίκα θερμὸν ἅμα τῷ τῶν τιτθῶν ἐκπεϲεῖν. εἰ δ’ ἁλῶν λάβοι καὶ μέλιτοϲ, ἀδύνατον

ὁπόϲον δ’ ἀπολείπεται τῆϲ ἄλληϲ τοῦ γάλακτοϲ φύϲεωϲ εἰϲ εὐχυμίαν ὁ ὀρόϲ, τοϲοῦτον πλεονεκτεῖ τῶν ἄλλων ἀπάντων, ὅϲα λαπάττει τὴν γαϲτέρα. διό μοι | δοκοῦϲι καὶ οἱ παλαιοὶ πλείϲτῳ χρῆϲθαι τούτῳ τῷ πόματι πρὸϲ ὑπαγωγὴν γαϲτρόϲ. ἐμβάλλειν δ’ αὐτῷ χρὴ μέλιτοϲ ἀρίϲτου τοϲοῦτον, ὅϲον ἡδῦναι χωρὶϲ ἀνατροπῆϲ τοῦ ϲτομάχου, κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν λόγον καὶ τῶν ἁλῶν ἄχρι τοῦ μὴ λυπῆϲαι τὴν γεῦϲιν. εἴ γε μὴν ὑπάγειν αὐτὸ μᾶλλον ἐθέλοιϲ, ὡϲ πλεῖϲτον ἔμβαλλε τῶν ἁλῶν.

ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ πλέον ἢ κατὰ τὴν ἐνεϲτῶϲαν εἴρηται πραγματείαν. ὅϲα γὰρ ὡϲ τροφῇ τῷ γάλακτι ϲυμβέβηκεν ἔχειν ἀγαθά, ταῦτα προὔκειτο διέρχεϲθαι· μεμιγμένου δ’ αὐτοῖϲ τοῦ κατὰ τὴν ὑπαγωγὴν τῆϲ γαϲτρὸϲ ἐκ τῆϲ κοινωνίαϲ τῆϲδε τὴν ἐκτροπὴν ὁ λόγοϲ ἔϲχε. πάλιν οὖν αὐτὸν ἐπαναγάγωμεν ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐξ ἀρχῆϲ εἴπωμέν τε τὰ μήπω λελεγμένα περὶ τῆϲ ἐν τῷ γάλακτι δυνάμεωϲ, ὧν ἐν τοῖϲ μάλιϲτα καὶ τοῦτ’ ἐϲτίν. εὐχυμότατον εἶναι τὸ ἄριϲτον γάλα ϲχεδὸν ἁπάντων, ὅϲα προϲφερόμεθα. μὴ παρακούϲῃϲ δὲ τοῦ προϲκειμένου κατὰ τὸν λόγον. οὐ γὰρ ἁπλῶϲ εἶπον εὐχυμότατον εἶναι γάλα πᾶν, ἀλλὰ προϲέθηκα τὸ ἄριϲτον.

ὡϲ τό γε κακόχυμον γάλα τοϲούτου δεῖ ϲυντελεῖν εἰϲ εὐχυμίαν, | ὥϲτε καὶ τοὺϲ εὐχύμουϲ χρωμένουϲ αὐτῷ κακοχύμουϲ ἐργάζεται. καὶ φανερῶϲ γε παιδίον, ἀποθανούϲηϲ τῆϲ προτέραϲ τιτθῆϲ, ἑτέραϲ κακοχύμου παραϲχούϲηϲ αὐτῷ γάλα, πολλῶν ἑλκῶν ἀνεπλήϲθη τὸ ϲύμπαν ϲῶμα· διῃτᾶτο δ’ ἐπὶ λαχάνοιϲ ἀγρίοιϲ ἢ δευτέρα τιτθὴ κατ’ ἀγρὸν ἧροϲ ὥρᾳ λιμοῦ καταϲχόντοϲ. αὐτή τε οὖν ἐπληρώθη τοιούτων ἑλκῶν ἕτεροί τέ τινεϲ τῶν κατὰ τὴν αὐτὴν χώραν ὁμοίωϲ διαιτηθέντεϲ. εἴδομεν δὲ τοῦτο κἀπὶ πολλῶν ἄλλων γυναι

καθάπερ οὖν ἐπὶ τῶν ἄλλων ἀπάντων, οὕτω κἀπὶ τοῦ γάλακτοϲ ἀκούειν ϲε χρὴ τῶν δυνάμεων οὐχ ἁπλῶϲ λεγομένων ἐπὶ τοῦ τυχόντοϲ, ἀλλ’ ἐπὶ τοῦ καλλίϲτου μόνου· τὸ δ’ ἀπολειπόμενον ἐν ἑκάϲτῳ γένει τοῦ πρωτεύοντοϲ ἀπολείπεϲθαι δεῖ τοϲοῦτον καὶ τῆϲ εἰϲ ἡμᾶϲ ὠφελείαϲ.

τὸ μὲν οὖν ὀροῦ πλεῖϲτον ἔχον ἀκινδυνότατόν ἐϲτιν, εἰ καὶ διὰ παντὸϲ αὐτῷ τιϲ χρῶτο· τὸ δ’ ὀλίγον μὲν ἔχον ὑγρότητοϲ τοιαύτηϲ, οὐκ ὀλίγον δὲ παχύτητοϲ τυρώδουϲ οὐκ ἀϲφαλέϲ ἐϲτιν ἅπαϲι τοῖϲ ἐν αὐτῷ πλεονάϲαϲι. βλάψει μὲν γὰρ καὶ νεφρούϲ, ὅϲοι γ’ ἐπιτηδείωϲ ἔχουϲιν εἰϲ λίθων γένεϲιν, ἐμφράξειϲ δὲ καὶ καθ’ ἧπαρ ἐργάϲεται τοῖϲ ἑτοίμωϲ παθεῖν δυναμένοιϲ τοῦτο. τοιοῦτοι δ’ εἰϲίν, οἷϲ ϲτενὰ τὰ πέρατα τῶν μεταλαμβανόντων ἀγγείων τὴν ἐκ τῶν ϲιμῶν τοῦ ϲπλάγχνου τροφὴν εἰϲ τὰ κυρτά.

τοῖϲ δὲ κατὰ θώρακα καὶ πνεύμονα χωρίοιϲ ἀγαθὸν ἅπαν ἐϲτὶ γάλα, κεφαλῇ δ’ οὐκ ἐπιτήδειον, εἰ μή τιϲ ἰϲχυρὰν ἔχει πάνυ, καθάπερ οὐδ’ ὑποχονδρίοιϲ, ὅϲα ῥᾳδίωϲ ἐμφυϲᾶται. πνεῦμα γεννᾷ γὰρ ἐν τῇ γαϲτρὶ παμπόλλοιϲ, ὡϲ ὀλιγοϲτοὺϲ εἶναι τοὺϲ μὴ πάϲχονταϲ τοῦτο. μετὰ δέ τινοϲ τῶν παχὺν ἐχόντων χυμὸν ἐδεϲμάτων ἐπὶ πλεῖϲτον ἑψηθὲν ἀποτίθεται μὲν τὸ φυϲῶδεϲ, ἐμφρακτικώτερον δ’ ἥπατοϲ γίγνεται καὶ τῶν ἐν νεφροῖϲ λίθων γεννητικώτερον. ἐδέϲματα δ’ εἶναι τοιαῦτα κατὰ τὸν πρῶτον εἴρηται λόγον ἄμυλον τε καὶ ϲεμίδαλιϲ καὶ χόνδροϲ καὶ τράγοϲ καὶ ὄρυζα λάγανα τε καὶ ῥυήματα καὶ ἄρτοι μήτε καλῶϲ ὠπτημένοι μήτε προπαρεϲκευαϲμένοι διὰ τρίψεωϲ πολλῆϲ ἅμα δαψιλέϲιν ἁλϲὶ | μήτε ζύμηϲ ἔχοντεϲ ϲυμμέτρωϲ.

ὥϲπερ δ’ ἐπὶ τούτων οὕτω κἀπὶ τῶν ἄλλων, ὅϲα μιγνύντεϲ γάλακτι προϲφέρονταί τινεϲ, ἡ τῶν μιγνυμένων δύναμιϲ ἤτοι γ’ αὐξήϲει τινὰ τῶν τοῦ γάλακτοϲ δυνάμεων ἢ μειώϲει. νυνὶ δ’ ἡμεῖϲ αὐτοῦ καθ’ ἑαυτὸ τὴν δύναμιν ἀφοριζόμενοι λέγομεν εὔχυμόν τε καὶ τρόφιμον εἶναι, ϲυγκείμενον ἐξ ἐναντίων οὐϲιῶν τε καὶ δυνάμεων, ὑπακτικῆϲ τε καὶ ϲταλτικῆϲ ἐμφρακτικῆϲ τε καὶ λεπτυντικῆϲ. τὸ μὲν γὰρ ὀρῶδεϲ αὐτοῦ λεπτύνει τε πάχοϲ τῶν χυμῶν ὑπάγει τε γαϲτέρα, τὸ δὲ τυρῶδεϲ ἵϲτηϲι γαϲτέρα καὶ παχεῖϲ ἐργάζεται τοὺϲ χυμούϲ, δι’ οὕϲ, ὡϲ ἔφην, ἐμφράξειϲ τε καθ’ ἧπαρ ἐν νεφροῖϲ τε λίθοι γεννῶνται.

βλάπτει δ’ ἡ ϲυνεχὴϲ χρῆϲιϲ αὐτοῦ καὶ τοὺϲ ὀδόνταϲ ἅμα ταῖϲ περικειμέναιϲ ϲαρξίν, ἃϲ ὀνομάζουϲιν οὖλα· ταύταϲ μὲν γὰρ πλαδαράϲ, τοὺϲ δ’ ὀδόνταϲ εὐϲήπτουϲ τε καὶ ῥᾳδίωϲ διαβιβρωϲκομένουϲ ἐργάζεται. χρὴ τοίνυν ἐπὶ τῇ προϲφορᾷ τοῦ γάλακτοϲ οἴνῳ κεκραμένῳ διακλύζεϲθαι· βέλτιον δ’, εἰ καὶ μέλιτοϲ ἐπεμβάλοιϲ αὐτῷ. πὰν γὰρ οὕτωϲ ἀπορρύπτεται τὸ περιπεπλαϲμένον τοῖϲ ὀδοῦϲί τε καὶ τοῖϲ οὔλοιϲ ἐκ τοῦ γάλακτοϲ τυρώδεϲ.

εἰ δὲ | αἱ χωρὶϲ τοῦ προϲεπεμβάλλειν ὕδατοϲ τῷ οἴνῳ μὴ βλάπτοιτό τιϲ τὴν κεφαλὴν διακλυζόμενοϲ αὐτῷ. βελτίων ἡ τοιαύτη χρῆϲιϲ ὡϲ πρὸϲ τοὺϲ ὀδόνταϲ τε καὶ τὰ οὖλα. τό γε μὴν μέλι καὶ τούτῳ μιγνύμενον ἄμεινον ἐργάζεται τὸ μικτὸν ἐξ ἀμφοῖν. ἀρίϲτη δὲ χρῆϲιϲ εἰϲ ἀϲφάλειαν ὀδόντων, ὡϲ μηδὲν ὑπὸ γάλακτοϲ βλάπτεϲθαι, μετὰ τὸ προϲενέγκαϲθαι μελικράτῳ μὲν πρότερον διακλύζεϲθαι, δεύτερον δ’ οἴνῳ ϲτύφοντι.