Quis Rerum Divinarum Heres Sit

ἰδέαις καταχρησαμένου τοῦ πεποιηκότος. „κατὰ γὰρ τὸν μικρὸν καὶ κατὰ τὸν μέγαν,“ ὥς φησι Μωυσῆς, ἔκρινε (Deut. 1, 17) γεννῶν καὶ σχηματίζων ἕκαστα, μήτε δι’ ἀφάνειαν ὕλης ὑφελών τι τοῦ τεχνικοῦ μήτε διὰ λαμπρότητα προσθείς·

ἐπεὶ καὶ ὅσοι τῶν τεχνιτῶν εἰσι δόκιμοι, ἃς ἂν παραλάβωσιν ὕλας, εἴτε πολυτελεῖς εἶεν εἴτε καὶ εὐτελέσταται, δημιουργεῖν ἐθέλουσιν ἐπαινετῶς. ἤδη δέ τινες καὶ προσφιλοκαλοῦντες τὰ ἐν ταῖς εὐτελεστέραις οὐσίαις τεχνικώτερα τῶν ἐν ταῖς πολυτελέσιν εἰργάσαντο βουληθέντες προσθήκῃ τοῦ ἐπιστημονικοῦ τὸ κατὰ τὴν ὕλην ἐνδέον ἐπανισῶσαι.

τίμιον δ’ οὐδὲν τῶν ἐν ὕλαις παρὰ θεῷ· διὸ τῆς αὐτῆς μετέδωκε πᾶσι τέχνης ἐξ ἴσου. παρὸ καὶ ἐν ἱεραῖς γραφαῖς λέγεται· „εἶδεν ὁ θεὸς τὰ πάντα ὅσα ἐποίησεν, καὶ ἰδοὺ καλὰ λίαν“ (Gen. 1, 31), τὰ δὲ τοῦ αὐτοῦ τυγχάνοντα ἐπαίνου παρὰ τῷ ἐπαινοῦντι πάντως ἐστὶν ἰσότιμα.

ἐπῄνεσε δὲ ὁ θεὸς οὐ τὴν [*](1 αἰετῶι Pap μυρμικα Pap 2 ψυχῆι Pap πάθη Pap: πάλιν codd. τε] τε εἶναι ΑΒ 2.3 δὲ καὶ Pap: δὲ codd. 3 οσα Pap: ὅσα ἡ codd. χώρει Pap: χειρὶ GHP1, ἔχει δὴ ABP2 τὰ πάντα codd. 4 αναλογια Pap ὁ κατιδόντες ἑκάτερον ὡς ἐκ ΑΒ τοῦ σώματος H1P 7 λογικοῦ P τόν videtur omisisse Pap 8 ἔφασαν, μέγαν δ’ ἄνθρωπον transpos. ΑΒ ταῦτ’ AB δὲ Pap, om. ΑΒ 10 ανεσιν Pap (Turn.): ἀνάτασιν APH, ἀνάστασιν BG 11 δὲ] δὴ Pap 12 πρός] προ Pap 14 κατὰ om. ΑΒ Μωσῆς ABG 15 σχημάτων G ὑφελόντι Α1 16 τεχνίτου Β μήτε Pap H2: καὶ μήτε ceteri καὶ om. V 18 ἐπαινετῶς Pap, mg. P: πολυτελῶς ceteri 19 εὐτελεστάταις L2 in mg. οὐσίαις] ὕλαις coni. Mang. 20 βουληθεντες Pap (Mang.): βουληθέντας codd. 21 ἐπανορθῶσαι conicio 22 αὐτῆς] αὐτοῦ v 23 τὰ Pap v: om. codd. ὅσα] ἃ G ἐποίησε HP 24 καλα λειαν Pap: ἀγαθὰ πάντα ΑΒ, ἀγαθὰ σφόδρα GHP τοῦ om. GHP 25 επηινεσεν Pap οὐ om. GHP)

ἰσότητος δὲ εἰ καί τις ἄλλος ἐπαινέτης γέγονε Μωυσῆς, πρῶτον μὲν ὑμνῶν ἀεὶ καὶ πανταχοῦ καὶ δικαιοσύνην, ἧς ἴδιον, ὡς καὶ αὐτό που δηλοῖ τοὔνομα, τὸ δίχα τέμνειν εἰς μοίρας τά τε σώματα καὶ τὰ πράγματα ἴσας, εἶτα ψέγων ἀδικίαν, τὴν ἀνισότητος τῆς ἐχθίστης δημιουργόν.

ἀνισότης δὲ τοὺς διδύμους πολέμους ἔτεκε, τόν τε ξενικὸν καὶ τὸν ἐμφύλιον, ὡς ἔμπαλιν εἰρήνην ἰσότης. τὰ δ’ ἐγκώμια δικαιοσύνης καὶ τοὺς ψόγους ἀδικίας ἐναργέστατα διασυνίστησιν, ὅταν λέγῃ· „οὐ ποιήσετε ἄδικον ἐν κρίσει, ἐν μέτροις, ἐν σταθμοῖς, ἐν ζυγοῖς· ζυγὰ δίκαια καὶ στάθμια δίκαια καὶ μέτρα δίκαια καὶ χοῦς δίκαιος ἔσται ὑμῖν“ (Lev. 19,35. 36), καὶ ἐν Ἐπινομίδι „οὐκ ἔσται ἐν μαρσίππῳ σου στάθμιον καὶ στάθμιον, μέγα ἢ μικρόν· οὐκ ἔσται ἐν τῇ οἰκίᾳ σου μέτρον καὶ μέτρον, μέγα ἢ μικρόν· στάθμιον ἀληθινὸν καὶ δίκαιον ἔσται σοι, ἵνα πολυήμερος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς, ἧς κύριος ὁ θεός σου δίδωσί σοι ἐν κλήρῳ, ὅτι βδέλυγμα κυρίῳ πᾶς ποιῶν ταῦτα, πᾶς ποιῶν ἄδικα“ (Deut. 25,13—16).

οὐκοῦν ὁ φιλοδίκαιος θεὸς ἀδικίαν βδελύττεται καὶ μεμίσηκε, στάσεως καὶ κακῶν ἀρχήν. ποῦ δ’ ἰσότητα τὴν δικαιοσύνης τροφὸν ὁ νομοθέτης οὐκ ἀποδέχεται ἀρξάμενος ἀπὸ τῆς [*](1 διαλυτὴν Pap: διάλυτον codd. 4. 5 καὶ ὅμοια om. ΑΒ 5 παντάπασιν ABHP ὁ δὲ Pap AB: τε ceteri καὶ εἰ ΑΒ Μωσῆς codd. 7 μὲν Pap HP1: μὲν αὐτὴν G, μὲν αὐτός ABP2 αει Pap: orn. codd. δικαιοσύνην, ἦς Pap: δικαιοσύνης codd. post ἴδιον add. ὀνομάζων ABP2 καὶ ὡς ΑΒ 8 που om. Pap 8. 9 καὶ πράγματα GHP1 9 ἴσας Pap: om. codd. ἐχθίστης scripsi: ἐχθίστου Pap, αἰσχίστης codd. 10 ἀνισότητος G 10. 11 διδύμους—καὶ om. G 10 ἔτεκεν Pap 11 εἰρηνισότης G, εἰρήνη ἰσότητα P 12 διατίθησιν ΑΒ 13 ποιήσητε Pap GH1P αδικιαν Pap ζυγοῖς Pap G2: ζυγίοις ceteri 14 σταθμὰ GH1P1 καὶ μετρα δίκαια Pap: om. codd. ἔσται δίκαιος H1P 15 μαρσιππίῳ GHP, μαρσιπίω ΑΒ 16. 17 καὶ στάθμιον μέγα — μικρὸν· στάθμιον Pap: om. codd. 17 post ἀληθινὸν add. δέ ΑΒ 18 σοι om., addunt οὐχὶ δέ καὶ add. AB) στάθμιον μέγα καὶ μικρὸν codd. ινα — γης Pap: ἶνα πληθυνθῶσιν αἱ ἡμέραι σου ἐπὶ τῆς χθονός codd. ἦς Pap: ἣν codd. σου om. codd. 19 ὲν κλήρωι Pap: κληροδοσίαν codd. ταῦτα] τά Η2 alterum πᾶς ποιῶν om. HP 20 ἀδικίαν G, ἄδικον conicio 20. 21 βδελυπεται καὶ μεμεισηκεν Pap: μεμίσηκε καὶ βδελύττεται codd. 21 ἰσότητα] ἰσότητος καὶ ΑΒ τὴν Pap: om. codd. 22 τροφὴν PH1 ἀποδέχεται ὁ νομοθέτης ΑΒ ουκ Pap: om. codd.)

διεῖλεν ἰσότης καὶ τὸν ἄνθρωπον εἰς ἄνδρα καὶ γυναῖκα, δύο τμήματα, ἄνισα μὲν ταῖς ῥώμαις, πρὸς ὃ δὲ ἔσπευσεν ἡ φύσις, τρίτου τινὸς ὁμοίου γένεσιν, ἰσαίτατα. „ἐποίησε“ γάρ φησιν „ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν“ οὐκέτ’ αὐτόν, ἀλλ’ „αὐτοὺς“ ἐπιφέρει πληθυντικῶς (Gen. 1, 27), ἐφαρμόττων τὰ εἴδη τῷ γένει διαιρεθέντα,

ὡς εἶπον, ἰσότητι. ψῦχός γε μὴν καὶ καῦμα καὶ θέρος καὶ ἔαρ ἀνέγραψε (Gen. 8,22), τὰς ἐτησίους ὥρας πάλιν τῷ αὐτῷ τομεῖ διαιρουμένας. αἵ γε μὴν πρὸ ἡλίου τρεῖς ἡμέραι ταῖς μεθ’ ἥλιον ἰσάριθμοι γεγόνασιν (Gen. 1,5 ss.), ἑξάδος τμηθείσης ἰσότητι πρὸς αἰῶνος καὶ χρόνου δήλωσιν· αἰῶνι μὲν γὰρ τὰς πρὸ ἡλίου τρεῖς ἀνατέθεικε, χρόνῳ δὲ τὰς μεθ’ ἥλιον, ὅς ἐστι μίμημα αἰῶνος.

τὰς δὲ τοῦ ὄντος πρώτας δυνάμεις, τήν τε χαριστικήν, καθ’ ἣν ἐκοσμοπλάστει, ἣ προσαγορεύεται θεός, καὶ τὴν κολαστικήν, καθ’ ἣν ἄρχει καὶ ἐπιστατεῖ τοῦ γενομένου, ἣ προσονομάζεται κύριος, ὑπ’ αὐτοῦ φησιν ἑστῶτος ἐπάνω μέσου διαστέλλεσθαι· "λαλήσω γάρ σοι“ φησίν „ἄνωθεν τοῦ ἱλαστηρίου ἀνὰ μέσον τῶν δυεῖν Χερουβίμ“ (Exod. 25, 21), ἵν’ ἐπιδείξῃ ὅτι αἱ πρεσβύταται τοῦ ὄντος δυνάμεις ἰσάζουσιν, ἥ τε δωρητικὴ καὶ κολαστήριος, αὐτῷ τομεῖ χρώμεναι.

τί δ’; αἱ στῆλαι τῶν γενικῶν δέκα νόμων, ἃς ὀνομάζει [*](1 γενέσεως οὐρανοῦ ΑΒ διεχώρισεν γὰρ Pap: καὶ διεχώρισε GH2, καὶ διεχώρισε γάρ ceteri ὁ θεὸς Pap: om. codd. 4 τὸ σκότος codd. ἰσότητος Pap ἔταξεν Pap ἐν τοῖς conicio οὖσιν Pap ὁ τρίτην τὴν ὡς ὁμοιογενέσιν ΑΒ 6. 7 ἰσαίτατα scripsi: ἰσότατα Pap, ἰσότητα codd., ἰσώτατα v 7 ἐποίησεν Pap Β 8 ἄρσεν Pap Α: ἄρρεν ceteri οὐκέτι codd. 9 post γένει add. καὶ ΑΒ ὁ 11 αιτησιους Pap πάλι Pap 13 πρὸ P, πρ Η αἰῶνας καὶ χρόνους Pap 14 ἀνατέθεικεν Pap χρονου Pap 15 εστιν Pap δὲ Pap: δύο codd., δὲ δύο Mang. 16 εκοσμοπλαττειν Pap ᾗ v, item lin. 17 προσαγορεύεται Pap: προσηγόρευται codd. θεός Pap ΑΒ: κύριος GHP 18 κύριος Pap ΑΒ: θεός GHP μέσον ΑΒ διαστέλλεται G 19 σοι γὰρ Pap μέσου L δυοῖν codd. 20 χαιρουβειν Pap ἵνα G πρεσβύτατοι ΑΒ 21 ἡ κολστήριος AB, κολαστηρίοις G ὀνομάζειν Pap) [*](15 cf. Platonis Tim. p. 37 D (vol. II 63, 11).)

καὶ μὴν τῶν ἐν αὐταῖς δέκα λόγων, οἳ κυρίως εἰσὶ θεσμοί, διαίρεσις ἴση γέγονεν εἰς πεντάδας, ὧν ἡ μὲν προτέρα τὰ πρὸς θεὸν δίκαια, ἡ δὲ ἑτέρα τὰ πρὸς ἀνθρώπους περιέχει.

τῶν μὲν οὖν πρὸς θεὸν δικαίων πρῶτός ἐστι θεσμὸς ὁ ἐναντιούμενος τῇ πολυθέῳ δόξῃ, διδάσκων ὅτι μοναρχεῖται ὁ κόσμος· δεύτερος δὲ ὁ περὶ τοῦ μὴ θεοπλαστεῖν τὰ μὴ αἴτια γραφέων καὶ πλαστῶν ἐπιβούλοις τέχναις, αἷς Μωυσῆς ἐξήλασε τῆς καθ’ αὑτὸν πολιτείας ἀίδιον φυγὴν ἐπ’ αὐταῖς ψηφισάμενος, ἵν’ ὁ μόνος καὶ πρὸς ἀλήθειαν τιμᾶται θεός·

τρίτος δὲ ὁ περὶ ὀνόματος κυρίου, οὐ τοῦ ὃ οὐδ’ ἦλθεν εἰς γένεσιν — ἄρρητον γὰρ τὸ ὄν —, ἀλλὰ τοῦ ταῖς δυνάμεσιν ἐπιφημισθέντος, διείρηται γὰρ αὐτὸ μὴ λαμβάνειν ἐπὶ ματαίῳ· τέταρτος δὲ ὁ περὶ τῆς ἀειπαρθένου καὶ ἀμήτορος ἑβδομάδος, ἵνα τὴν ἀπραξίαν αὐτῆς μελετῶσα γένεσις εἰς μνήμην τοῦ ἀοράτως πάντα δρῶντος ἔρχηται· πέμπτος δὲ ὁ περὶ γονέων τιμῆς·

καὶ γὰρ οὗτος ἱερὸς ἔχων τὴν ἀναφορὰν οὐκ ἐπ’ ἀνθρώπους, ἀλλ’ ἐπὶ τὸν σπορᾶς καὶ γενέσεως τοῖς ὅλοις αἴτιον, παρ’ ὃν μήτηρ τε καὶ πατὴρ γεννᾶν ἔδοξαν, οὐ γεννῶντες, ἀλλ’ ὄργανα γενέσεως ὄντες.

μεθόριος δ’ ὁ θεσμὸς οὗτος ἐγράφη τῆς τε πρὸς εὐσέβειαν τεινούσης πεντάδος καὶ τῆς ἀποτροπὰς τῶν πρὸς τοὺς ὁμοίους ἀδικημάτων περιεχούσης, ἐπειδήπερ [*](1 οὐ δύο scripsi: ouo’ Pap, δύο codd. 2 παιδευθηνεται καὶ Pap 3 μόνου Pap: om. codd. b ἀυταῖς Pap: ταύταις codd. εἰσιν Pap ὁ ἕτερα Pap: δευτέρα codd. 8 εστιν Pap 9 alt. ὁ Pap: om. codd. 10 αἷς Pap : ἃς codd. Mouarj? codd. ἐξήλασεν Pap 11 καθ’ αὐτὸν Pap: κατ’ αὐτὸν codd. αὐτοῖς codd. ποιησάμενος GIPP, ψήφῳ s. s. U- - ἴνα Pap 12 ὁ Pap: om. codd. 13 οὐ τοῦ addidi, -οὐχ ὃ Mang. ὃ οὐδ’ ἦλθεν Pap ΑΒ: ὁ οὐ διῆλθεν GP-, οὐχ διῆλθεν IP, διῆλθεν H^P’ τὸ ὂν Pap: τοὔνομα codd. 14 διειρηδιείρηταί Pap (Mang.): ἀεί. εἴρηται codd. 15 ὁ Pap: om. codd. ἀεὶ παρθένου ΑΒ 19 γενήσεως, γεννήσεως Β (Mang.) 20 γεννήσεως Mang. 20. 21 θεσμὸς Pap: yρησμὸς codd. 21 ἐγράφη Pap: ἐτάγη codd. τε om. B τεινουτεινούσης Pap: τε ἴσης G, ἴσης HP, ἴσως ΑΒ, οὔσης v 22 ἀποτροπῆς GHP, ἀποτροπὴν V τοὺς om. ΑΒ) [*](1. 2 Clem. Alex. Strom. VI § 134 p. SOSP: δισσῶς (δισσαί?), ὡς ἔοικεν, γράφονται δισσοῖς πνεύμασιν ἐντολαί (sic Sylburgius pro ἐντολαῖς), τῷ τε ἡγεμονικῷ τῷ τε ὑποκειμένῳ. 1-36 p. 809: εἰκότως τοίνυν αἱ δύο πλάκες τοῖς δισσοῖς πνεύμασι τὰς δεδομένας ἐντολάς, τῷ τε πλασθέντι τῷ τε ἡγεμονικῷ, .... ἀλλαχῇ εἴρηνται μηνύειν.)