luDiCES dixebont: Sicut ex te comperimaB, tamquam a postolo Paulo dicente, insuper etiam ab euangelio praescribeDte, nulli alicui <in> posteram praebetur ingressus ad praedicandnin Tel doceadam vel ad euangelizandum Tel prophetandam, in hac vita dumtaxat, nisi forte falsus propheta habeatur aut falsua Christus, Unde cum dixeris in Panlo fuisse paracletiun et ipsum omnia consignasse, quare dixit: Ex parte scimus et ex parle prophetamus; cum autem venerit quod perfectum est, id. quod ex parle est destruetur? Quem alium espectans hoc dixit? Quod si ipse cQufitetur expectare se aliquem perfectum et si Tenire aliquem necesse est, ostende nobis de qno dicat, ne forte in bunc Tideatnr iste sermo recurrere aut in enm qui misit illum: Satanan, sicut tu dicis. Si enim coufiteris Tenturum esse quod perfectum est, non potest esse Satanas: si autem Satanam expectas, non potest esse perfectum. (XXXVll.) Archelaus dixit: Quoniam non sine deo dicta sunt quae a beato Paulo prolata sunt, certum est quod dominum nostmm lesum Christum dixerit expectandum esse perfectum, qui solus patrem novit, et cui Toluerit reTelare, sicut possum ex Terbis ipsius demonstrare. Sed quia, cum venerit quod perfectum est, destruetur id quod ex parte est, iste Tero sese adseverat esse perfectum, quid degtnixit ostendat; quod enim destruetur, ignorantia est quae in nobis est Dicat igitur quid destruxit, quid in notitiam pertulit Si quid facere potest, faciat, nt credi ei possit Sermo Tero iste qaantam habeat Tirtutem, ai potuerit diligenter intellegi, ita demum credi poterit his quae a me fuerint adserta. lgitur in prima ad Corintbios epistula baec dicit Paulus de perfecto qui Tentums est: Sive prophetiae, tiestruentur, sive linguae, cessabunt, sive scientia, destruetur; ex parte enim scimus et ex parle prophetamus. Cum autem venerit quod perfectum est, id quod ex parte est [*](3 II Tim. 3, 8. 9 — 10 I Kor. 13, 9. 10 — 20 Matth. 11, 27. Lnk. 10, 22 — 29 I Kor 13, 8—10) [*](CM) [*](1 quo] Zacagiii, quod CM | 2 adhibeli . . ludificat] die Stelle ist 8 insipientiHe C | nach sicut + fuit Μ | 4 iaiDDes CM | 6/7 alicui a qui pOBterum (p gleich aus b; corr.) C, alicui posterum M, alii aeque in poBtenim Zacagni | 11 autem venerit ~ M | 18 apectare C | Μ ~ M 2 | 15 Bfttanam C | tu] t vieileichl a. Ras. C | nach dicis eine elica fünfzehn Buchst., wahrscheinlich ist archelaui dixit ausradiert C | M Ι quid] qui C | 27 dUigenter] dil a. Ras. Μ | 29 sive (nach est)) si uero C)
61
desiruetur. Vide ergo quantam in sese habeat virtutem quod perfectnm est et cokis alt ordiais ipsa perfectio. Dicat autem iste quam destruxerit propbetiam ludaeomm an HebraeonuD, aeu linguas cesaare fedt Graecorum aut eonim qui idola coIuDt, Tel quae alia dogmata destruxit Valentjniani aut Marcionig ant Tattani aut Sabellii ceteronimque qui proprium sibimet ipsis scientiam conposnerant. Qaem honim destruxit dicat aut quando destruet quasi perfectus? Inducias fortassia aliquas quaerii Non place, non ita obscura et iguobiliter adveniet ille qui perfectna est, id est lesua Chriatus dominus noster. Sed sicut rex adveniens ad urbem suam praemittit primo protectores suos, signa, dracones, labaros, duces, principes, praefectos, et universa cootinuo commoventur, aliis vero metuentibus, aliis vero gaudentibus pro expectatione regis, ita et dominus meus Jesus, qui est vere perfectus, adveniens praemittit in primo gloriam suam, incontaminati atque inmaculati regni praedicatorea sacratos, et tunc universa creatura commovebitur et conturbabitur, supplicans atque obsecrans, usquequo eam a Servitute liberet. Uumanum vero genue metuat necesse est et conplurimum conturbetur, pro eo quod multa delicta commiserit; soH vero iusti laetabuntur, expectantes quae sibi promlssa sunt, neo ultra mundanarum rerom substantia permanebit; omnia destmentnr aive prophetiae sive horum libri sive linguae totiua generis: cessabunt, eo quod ultra non egeant solliciti esse homtnes et cogitare de bis quae ad vitam necessaria sunt, sive scientia quorumcumqne doctorum, etiam ipsa deetruetur: uihil enim horum sufferre poterit magni illius regia adventum. Sicut enim parva is scintilla ad splendorem sulis admota absumitur, ilico nee adparet; ita univeraa creatura, omnia prophetia, cuncta scientia, universae linguae, sicut superlua diximus, destiuentur. Sed quia caeleatis regis praesentiam paucis verbis et fragilibus et valde infimis exponere non valet humana natura, ut fortasse sanctorum debeat esse et valde dignorum de ipao aliquid enarrare, tamen necessitatis causa ista me sufficit protulisse huins inportnnitate coopulsum, uti istum vobis qualis esaet ostenderem.
(XXXVIIl). Et ego qnidem beatifico Marcionem et Valentinianum ac Basilidem aliosque hereticos, sicut iatius conparatione, qui [*](15 Röm. 8, 21. 22) [*](CM) [*](1 sese] das letzte se übergesch. M 2 | 2 ipsa] aus ista corr. C2 | 3 seu] Zalllcagni, sed CM | 7 fortasses C Ι 8 non ita] notii C | 15 sacratos] sanctos Μ | tunc < M | universa] aus uniuerse ohne Rat. gleich corr. C1 | 24 horum < M | illius, a. Ras. M | 25 assumitur C | 29 ut aut M | 31 esset] esse C | 32 Valentinianum] die geuöhnliche Form dieses Namens findet sich im Anluang der Acta in M | 33 conparatione] paratione C)
62
velut intellecta allquo usi snnt, qui videreutur sibi in(??)em scripturam posse iatellegere, et ita se ductores statuerunt qui se aadire Toluissent; nullus tamea ipsorum auaus est deum se praed(??)care vel Christum vel paracletutn sicut iste, qui aliquando quidem de saeculis dispuat, aliqaando de sole, quomodo facta sint, tamquam maior ipae sit eorum; omnis eDim qui de aliquo eiponlt quomodo factos ait maiorem se et antiqaiorem ostendit esse quam est ille de quo dicit Quis autem et de substantia dei dicere andeat, nisi forte solus dominus noster lesus Christus? quae qaidem ego uon ex meis Terbia adetmo, sed scripturae quae nos edocuit anctoritate confirmo; qnoniam quidem et apostolas dicit ad nos: Ut siHs sicut ktminana in hoc mundo, verbutn vitae continentes ad gloriam mihi in diem Christi, quoniam non in vacuum cuourri nee in vacuum laboravi. Intellegere debemuB quae sit vis et ratio aermonis huius; verbum enim dncis obtinet locum, opera vero regis. Sicut ergo aliquis regi suo adventanti omnes qui sub cura sua sunt atudet oboedientes, paratos et caros hilaresque ostendere ae deTotos sed etiam innocentes ac bonis omnibus abundantes, ut ipse laudem consequatur a rege et maiore ab eo honore dignus habeatur, tamquam beue gubemata quae sibi est commissa proriucia, ita et beatns Paulus dicit ad nos: Ut sitis vehtt luminaria in hoc mundo, verbum votae continentes ad gtoriam ipsius in diem Christi. Scilicet quo dominus uoster leaua Christus Teniens videat profecisae doctrinam eins iu uobis; et quia non in racuum cucurrit nec in Tacuum laboravit, retribuat ei debitam coronam. Et rursus quoque in eadem epistula commonet nos, ne terrena sapiamus, sed conversationem nostram debere esse in caelis; unde et salvatorem expectamus dominum nostrum Iesum Christam, Et quoniam nobis non est tutum scire ultimum diem, designavit in epistula quam scribit ad Thessalonicenses: De iemporibus autem et momentis, fratres, non habetis opus ut aliquid vobis scribam; ipsi enim diligenler scitis quia dies domini, sicut fur in nocte, ila venieL Et quomodo dudc adatat iate, perauadens et rogans unumquemque Manichaeum effici et circumTenit et iogreditur domos, decipere quaerens animas oneratas peccatis? Sed ttos non ita sentimus; quin potius res ipsas proferamus in medium et conferamus, si plaoet,
[*](11 Phil. 2,15. 16 — 19 Phil. 2,15. 16 — 25 Pbil. 3, 19. 20 — 28 I Thess. 5, 1. 2 — 82 II Tim. 3, 6) [*](CM) [*](1 aliqao] Zaeagni, aliqnod CM | 9 verbia] ueria C | 15 stndent C 27 nitimam C | thcBaloniceaue M | 28 nach non + iadigetie M, getilgt | 29 diea] d ma Corr. C1 | 30 ita in nocte M corr. M2 w. e. sch. aus ns corr. C2 astat M | 33 proferamus < M) 63
ad perfectom paracletum. VidetU enim quia iDterdum poenitet, interdum interrogat, uoniiamquam deprecatnr. Sed acriptum est io euangelio salvatoris nostri quia et illi qui a sinistris regis adsistunt dioant: Domine, quando te vidimus esurientem aut sitientem aut nudum aut peregrinum aut in carcere et tum minisiravimus tibi? rogantea ut sibi indulgeret; sed quid illis respondit rex iustus iudex? Dtscedite a me in ignem aeternum, operarii iniquitatis. Abiecit eos in aeternum igoem, cum rogare non cessent Videsne quid gib perfecti regis adventus? non talem qualem tu adseris perfectionem. Quod si post istum expectandus est magnus iudicii dies, multo utiqne hie illo inferior est Quod si inferior erit, perfectus non erit. Si perfectus non erit, non de ipso dicit apostolus. Quod si non de ipso dicit apostolus, iste aatem de se dictum esse mentitur, psendopropheta utique indicandus est Sed et multa alia horum similia dici possunt, quae si omnia persequi velimus, nnllum nobis tempas ad omnia explenda sufficiet. Uude abnndare existimavi de multis pauca dixisse, reliqnas partes tractatus huins plenius exeqni Tolentibns derelinquens.
(XXXIX). His anditis dedernnt gloriam deo inmensam et ipso dignam; Archelanm vero multis honoribns adfecerunt. Tunc Marcellus, adsnrgens et stola se exuens, circomdat Archetaum atque oscolis enm defixus amplectitnr et inhaeret. Tunc yero iofautes, qni forte convenerant primi, Manem pellere ac fugare coeperont, quos turba reliqua insecuta concitavit se ad efFugandom Manen. Quod cum perridisset Archelans, elevata in modam tubae Toee sua, multitudinem cupiens cohibere ait: Cessate, fratres dilecti, oe forte rei sanguinis inreniamur in die audicii; Bcriptnm est enim de talibus quia oportet et keresee esse ut qui probaU sunt manifesti fiant inter vos. Et bis dictis sedatae sunt torbae. Quoniam vero placuit Marcello disputationem hanc eicipi atqne describi, contradicere non potui, confisus de eniguitate legentiom quod Teniam dabunt, si quid inperitom aut rusticum eonabit oratio; boc enim tantom est qaod stndemas, nt rei gestae cognitio studiosum [*](2 Hottb. 25, 44 — 6 Lnk. 13, 27. Uatth. 26, 41 — 26 I Kor. 11, 19) [*](CM) [*](2 nonnDmqiiam] interdam M | 3 quia et illi naek dicant geschrieben, der richtigen Stelle durch Zeichen xugewiesen M | 5 carcerem C | 6 inetus C corr. C2 | 6/7 operarii iniqnitatis in ignem etenmm M corr. M2 | 9 asaeria (aa a. Bat) C | 11 nach de + illo M, äter getilgt | 19 arobelauB C Ι 20 adsurgent C | stola se exaena] stolas eiaena C | 22 im manem C, im zueimal Ι 23 fngandum M | 24 Dooem suam C | 26 et < M atqae] escipiat quae C | 30 dabant C | si quid] tieileieht a. Ras. C | sonanit C)
64
quemque non lateat. Tunc ergo, cum effugisset Manes, n(??)squam conparuit. Turbo vero minister Arcfaelao traditat a Marcello, quem cum diaconum Archelaus ordinasset, in Marcelli contabemio pe(??)severavit, Manes autem fugiens adveait ad quendam vicum longe ab urbe (??)ositum, qui appellabatur Diodoii. Erat autem preBbyter loci illius nomin e et ipse Diodorus, quietus et mitis, fidei ac famae bonae valde; et com quadam die Manes, congregata turba, contionaretur ac peregrina quaedam et aliena a patema traditione populo qui adstabat adsereret, nollum es his omnino formidans, quod sibi poasit obsistere, Diodorus videns proficere eius nequitiam deliberat Arcbelao mittere epistulam continentem haec.
(XL). Archeiao episcopo Diodorus salutem dicit. Scire te Tolo, religiosissime pater, quoniam adrenit quidam iu diebus istis nomine Manes ad loca nostra, qui novi testamenti doctrioam ae adinplere promittiL Et quidem eraot quaedam in bis quae ab eo dicebantur nostrae fidei, quaedam vero adserebat tonge diversa ab iis quae ad nos patema traditione desceudunt. Interpretabatur enim quaedam aliene, quibuB etiam ex propriis addebat, quae mihi valde peregrina visa sunt et inSda. Pro quibus etiam permotus sum scribere baec ad te, sciens doctrinae tuae perfectum et plenissimnm aensum, quoniam latere te horum nihil potest; et ideo confisus sum ad explananda nobiB haec invidia te non posse prohiberi. Quamvis nee ego quidem in alterum aliquem inclinari potuerim senanm, tamen propter simplices quosque tuae auctoritatis conpulaus sum inplorare sermouem. Re vera euim vir valde Tehemena tam aermone quam opere, sed et adspectu ipso atque habitu adparet. Sed et pauca quaedam, <quae> retinere possum ex iia quae ab eo dicta sunt, scribo tibi sciens quia ex iis etiam reliqua iatelleges. Nosti quia morem hunc babent qui dogma aliquod adaerere Toluut, ut quaecumque Toluerint de scripturis adsumere, haec propensius sui intellegentia depravent. Sed hos praevenieoa apostolicua sermo denotat dicens: Si quU rolns adnunliaverit praeterqvam quod accepistis, anathema [*](30 Gal. 1, 8) [*](CM) [*](2 archelaus C | 3 ordinaret C | perBeuerauerit C | 5 dyoderi C, bei Epiphanius heisst der Presbyter Τρύφων und seine Stadt Διοδωρίς | 7 continuaretur C quadam C | 11 salutem < C | 14 ab] a a. Ras. M; ein anderer h, ist vor a ausradiert | 16 iis] hie M | 15/18 ad noa] a nos (noa a. C | 16 discendunt C | aliena Μ | 17 iiisa Kunt mihi valde peregrina M corr. M 2 | 21 nach quidem + ad C; durchatrichat mit derselben Tinte | 24 tarn] C | 25 nach quaedam + quae Zacagni | iis] his M | 26 iis] his M habent] habet C | 29 hos] xu hoc ohne Ras. corr. C 2 | sermo denotat ~ C | 30 praeterquam] praeter C)
65
sit. Itaqne post baec quae semel ab npostolig tradita sunt ultra non oportet qnlcqaam aliud suscipere discipiilum Christi Verum ne sermonem longius protrabam, ad propositum redeo. Legem Moyei, at breviter difnm, dicebat bic Don esae dei boni, sed maligni principis nee habere eam qnicquam cognationis ad novam legem Christi, sed esse contrariam et inimicam, alteram alteri obsiatentem. Ego audiena dicebam ei sermonem euangelicum, qnomodo dixit dominus noster lesas Cbriatus: Non veni solvere legem, sed adtnplere. Ille Tero ait neqnaqnam eum hnnc dixisae sermonem; cum enim ipsam inveniamus enm resoWiase legem, necesse est nos hoc potius intellegere quod fecit. Deinde coepit liicere plurima ex lege, multa etiam de euaagelio et apustolo Paulo, quae sibi riderentiur esse contraria, quae etiam cum fiducia dicena nihil pertimesuit, credo quod habeat adiutorem draconem illum qni nobia semper iuimicus est. Dicebat ergo quod ibi dixerit deus: Ego divitem et pauperem facio; bic Tero Jesus beatos diceret pauperes. Addebat etiam quod nemo possit eins ease diacipulus, nisi renuntiaret omnibus quae haberet; ibi vero Moyses argentum et aurum ab Aegyptiis sumens cum populo fugisaet ex Aegypto; lesus autem nihil proiimi desiderandum esse praeceperit. Deinde quod ille oculum pro oculo, dtnlem pro dente in lege eavisset expendi; noster vero dominus percutienti unam maxillam iuberet etiam alteram praeparari. Quod ibi Mojses eum qui sabbato opus fecisset et non permansisset in omnibus quae scripta sunt in lege puniri lapidarique praeceperit, sicut factum est ei, qui adbuc igDorans in sabbato fascem ligni collegerat; lesus vero in sabbato etiam lectum portarc praecepit a se curato, aed et discipulos in die sabbati vellere spicas ac manibus confricare non profaibet, quod sabbatis utique fieri non licebat.
Et quid plura dicam? multis et variis adsertionibus huiuscemodi dogmata ab eo summo nisu atque summo studio adfirmabantur. Kam ex anctoritate apostoli Moysi legem legem esse mortis conabatur adserere; Jesu vero legem legem esse vitae, per id quod ait: In quo et idoneos nos fecit deua minisiros novi Icstamenti non liltera, sed spiriiu. [*](8 Matth. 5, 17 — 14 Prov. 22, 2, Matth. 5, 3. Lnk. 6, 20 — 16 Luck. 14, 33 — 17 Exod. 12, 35 — 19 Exod. 21, 24. Matth. 5, 38. Luk. 6, — 21 Num. 15, 32 — 24 Mark. 2, 11 — 85 Matth. 12, 1. Mark. 2, 23. Luk. 6, 1 — 31 11 Kor 3, 6—11) [*](CM) [*](9 mos; C | 7 ei eis C | 13 habest; h übergesch. C | 18 ex] ab M | 20 in lege x003C; M | 25 dieni CM | 26 uelleree C | 87 dod licebat fieri C | 30 moai C | esse mortis ~ Μ | 32 facit C | deus < M)
66
Littera enim occidit, spiritus autem vivifieat Quod si minisi(??)terium mortis in litteris formatum in lapidibus factum, est in gloria, tia ut non possent intendere filii Istrahel in faciem Moysi propter gloriam vultus eiu(??)s, quae destruitur quomodo non magis minislerium spiritus erit in gloria? si enim ministermm damnaOonis gloria est, multo magis abundabit mi(??)nisterium iusHHae ad gloriam. Neque enim glorificatum est quod gloriosum factum est in hae parte, propter cam quae supereminet gloriam; si enim quod destruitur per gloriam, multo magis quod manet in gloria est. Sed haec quidem, sicut ipse uoeti, in secuoda ad Corinthios epistnla. Addit autem ex prima epistuU, terrenos esse dicens discipulos veteris testametiti et animales et ideo carnem et sanguinem regnum dei posaidere non posse. Ipsum quoque Faulum ex propria siia persona dicebat adserere id quod ait: Si ea quae destruxi iterum aedifico, praevaricatorem mt constituo; sed et illud euodem ipsum evidentissime de carnis circumcisione dixisse; non esse ludaeum eum qui <in manifesto est oeque quae> manifesto in canie est circnmcisio neque secundum litteram legem quicquam utilitatis retinere. Et rursum quod Abraham habet gloriam. sed non apud deum; tantammodo agnitionem peccati per legem fieri. Sed et alia multa legi obtrectans inserebat, eo quod lex ipsa peccatum sit, in quibus simpUces quique, dicente eo, movebantur; et uaqve ad lohannem igitur aiebat lex et prrqiketae; aiebat autem lohanuem regnum caelorum praedicare, nam et abscisione capitis eins hoc esse indicatum quod, omnibuB prioribus et saperioribus eius abscisis, posteriora sola servanda sint Ad haec igitur nobis, ο religiosiBBime Archelae, paucis rescribe; audivi enim non mediocre tibi esse in talibus studium; dei enim donum est idcirco quod dognis et amicis suis sibiqne propositi societate coniunctis deus donat haec munera. Xostrum enim est propositum piaeparare et proximos fieri benignae ac diviti menti, et continuo ab ea largissima tuanera consequimur. Quoniam ergo in iis voto et proposito meo aermonis non sufScit eruditio (idiotam enim me esse confiteor) ad te misi, sicut saepius dixi, quaestionis buius exclutionem ple-
[*](2 Exod. 34, 35 — 11 I Kor. 15, 50 — 18 Gal. 2, 18 — 15 öm. 2, 28 — 17 Röm. 4, 2 — 18 öm 3, 20 — 20 Matth. 11, 13. Lnk. 16, 16) [*](CM) [*](1 occidet C | 2 formatum] formamm C | 3 mosi C | destnietnr C | 7 deetraetur C Ι 14 illum gleich in illud corr. C1 | 15 in manifeeto . quae < CM, verbessert von Zaeagni | 16 circumcisione que C | 17 abraam C | 20 moDeantuT M | 22 abBciaiouem CM | 25 mediocre] laediocriter C | praeparare et proximos] prepararet proiimns C | ac] hac C Ι 29 iis] his 30 enim < C) 67
recepturus. Incolumis mihi eatio, pater inconparabilis et honorabilis.
(XLl). Accepta hoc epistula, Archelana adtoiratus est hominis audaciftm; sed ioterim Diodori allegatiocibus, ut res suadebat celerem dsre responsum, continuo scripsit hoc modo.
Archelaus Diodoro preabytero fitio bonorabili, salutem. Acceptis litteris tuis, valde gavisus snm, dilectissime. Agnovi autem quod vir iste, qui ante hos dies ad me venerat et scientiam aliam praeter eam quae apostolica est et ecclesiastica introducere cupiebat, ad te quoque Tenerit; quem quidem ego non admisi, in praeseoti enim oobia disputastibus confatatus est Et velim quidem omnia quae a me dicta sunt scribere tibi, ut ex bis agnosceres fidem eius; sed quia hoc de Tacanti fieri potent nunc quod instat paucis respondere tibi necessarium duxi ad ea qnae mihi scripsisti quod ab ill dicerentnr. Erat ergo ei summum studium legem Moysi ostendere non esse consonantem legi Christi et haec ex nostris scripturis adseverare temptabat. Noa vero ex eadem ipsa scriptura non solum confirmavimus legem Moysi et omnia quae in ea scripta sunt, verum etiam omne vetus testamentnm convenire novo testamento et consonare probavimus unumque esse testum, tamqoam ai nna vestis videatur ex subtemine atque stamine esse contexta. Hoc solum, quod velut purpnram videmus in veste, novum testamentum in textura veteris testamenti; gloriam enim domioi in eodem speculamur. Ifon ergo abiciendum est speculum, cum nobis ipsam imaginem rerum similem renunque demonstret; quin potius et eo amplius faonorandum est Sed et puerum qui ad doctores a pedagogo perducitur cum adhuc parrulus est, numquid, oum ad aetatem pervenerit, debonorare oportet pedagognm propter quod. iam opera eius non indiget et potest solus iom sine eins adminicnlo ad acolas pergere atque ad auditoria [*](26 vgl. Gal. 3, 23 ff.) [*](Α (von 6 an) CM) [*](3 hac] haec CM | 10 uenerim gleich zu uenerit corr. C1 | 13 agnosceris Α | 12 hoc] nach poterit geschrieben C, durch Zeichen der richtigen Stelle C 2 | 18 potest Α | 14 ea quae] q, Α | 15 studium] das zveite eorr. Α | moay C | 17 nach legem + ei Α | mosy C | 18 scribta | onmeni CM | 20 nnam C | ex x003C; Α | eupiemine Α anbtjmine CM | adquae Α et qua C | 21 ueatem CM | 22 teituram ACM | gtoriam im xu gloria enim eorr. Α | 28 speculum com noble] Bpeculum qaod C nobia speculum quod M | 24 demonstraret Α | 25 doctoies] doctore iis dootorem M | 26 aetate Α | dehoneslare Α | 27 nach oportet + opera] ora CM | 28 ad nuditoriu] plauditoria C)
68
properare? Aut rarsom parvulns qui lacte natritus est, cum profecerit ad validiores cibos, cum iniuria debet abicere atqne exhorrescere nutricis mamillas? quin potius veneratur et colit et beneficii sui debitorem fatetur. Aliud etiam, si videtur, adbibeamus exemplum. Homo qoidam proieetnm in terram cmn vidisset infantem et iam vebementer adflictum, collegit enm et natrire apnd se coepit, nsqnequo ad aetatem adulescentiae perreniret toleraTitqne omnes qui eveaire aoleut nutritoribua labores. Accedit vero post tempus is qui naturalis ei fuerat pater requirere puenim et inTeait eum apud illum qui nutrierat. Quid faciat hic puer, patre oognitoP de iusto enim puero mihi senuo est. Nonoe multis donis munerato eo qui se educaverat, sequitur naturalem patrem prospectu hereditatis? Ita mibi intellegendum est magnificum dei famulum Moysen ioTenisse populum adflictum ab Aegyptiis, quem adsumptum Qutriebat in deserto tamquam pater, edocebat ut magister, regebat ut rector. Conserravit populum usquequo veniret cuiua est, et post aliquantum tempus adTeniens pater proprias oves recepit. Nonne per omnia honorabitur quidem ab eo cui tradidit gregem, gloriEcabitur vero ab iis ipsiB qui ab eo conservati sunt? QuJs igitur ita mentis insanae est, ο dilectissime Diodore, ut alienos a se dicat eos qui inter se coniuncti sunt, qui pro se inTicem propfaetarunt, qui aeqaalia et sibi similia atqne cognata, immo potius germana signa ac prodigia demoDstrarunt? Et primo quidem Mojses ad populum dixit: Prophetam, vobis suscitabit dominus deus veefer sicut me. Deinde lesus ait: De me enim Mojses locutus est Vide qnomodo dexteras sibi invicem tradunt, quam alter propbeta, alter vero filins sit dilectus; alter fidelis famulus, alter vero dominus agnoscatur. Sed et quondam dolens quis sine pedagogo ire ad seolas non suscipitur a magistro dicente: Non eum suscipiam, niai acce- perit pedagogum. Qui sit autem de quo dicimus breviter exponam.
[*](22 Deot. 18, 15 — 88 Job. 5, 46 — 25 Hebr. 3, 5.) [*](ACM) [*](1 aut] ut Α | 2 validiorefl] cenalidiores c | debeat Α | 3 colet A | debetoren Α | 5 terra CM | 6 colligit Α | ad] a übergesch. Α | que Α | uenire Α | 8 aocidit Α | tempos] t übergesch. Α | is] iis C | requireret Α | 9 inneniret Α | 10 patrem Α | mihi 11 edocanerat Α | 13 intellegendum eatj intellegi Α | 13 uenisse C edocebat] educabat Α docabat C | regebat ut] tegebatur Α | 15 nach + et Α | conseruabit Α | nach et + cum Α | 16 proprias < C | 18 iis ipsis] ipsis A his ipsis M | 20 inuice A | prophetaturi sunt C | qui] quia (a iibergesch.) A | et sibi similia < A | 21 atque] que C | cognita A | 22 dixit < A | suscitauit das xweite i iibergesch. A | 23 deinde iesus ~ CM | 24 vides A | dextras A | quam] quamuis A | 26 quid A | 27 dicentem A | accederit CM) 69
Homo quidam erat dives, gentiliUr viveas, in molta luxuria cotidie degens; alius Tero panper erat yicioiis eius, qui nee cotidianum quidem cibom poterat invenire. Accidit utnimqne vita discedere et io infemnm descendere et panperem mitti in locnm requiei et reliqua qaae nosti. Verum tarnen erant diviti fratres qoioque, ea qnae et ipse egerat agentes. sine dubio quae domi a toli magistro didicissent. Rogavit divee aitnul uno tempore ut ediscerent maiorem doctrioam; Abraham vero scietts quoniam adhnc indigent pedagogo, ait ei: Habent Mojsen et propfaetas. Si euim illos non susceperint, at ab eo velut pedagogo gubementur, non poteruat maioris magistri capere doctrinam.
(XLII). Sed et de aliis aermonibus, ntpotero, exponam; id est qaod non contraria Moyai locutns est Jesus aut fecit Primum quidem quod ait acutum pro oculo, dentem pro dente, hoc iustnm est; qnod antem caesum praestare iubet et atteram maxiUam, hoc bouitas est Numquid institia bonitati contraria estP Absit; profectus autem est de iustitia ad bonitatem. Et nirsua: Dignus est operarius menxde sua. Quod si Toluerit quia fraudem facere, exige ab eo illa quae firande interceperat: iustissimum est, masime com molta sit merces. Hoc autem dico, quando AegTptii adfligebant tilios Istrahel per operum conputsores in fingeudia tateribns, quod cum sappliciis Mooses totum pariter intra nnum momentum temporis exegit, numquid hoc iniquitas appellanda est? Absit. Ula saue bonitatis est abstinentia, cum utitur quis frngaliter, renuntians omnibns quae superflua sunt. Quod vero in veteri testameuto dictum est: Ego diritem facio et pauperem, lesus vero beatificat pauperes, non dixit saeculari substantia pauperes, aed pauperes spiritu, id est qui non [*](1 Luk. 16, 19 — 13 Exod. 21, 24. Mattb. 5. 38. 39. Lnk. 6, 29 — 16 Luk. 10, 7. Matth. 10, 10 — 24 Prov. 22, 2. Matth. 5, 3. Luk. 6, 20) [*](ACM) [*](1 cotidie e aus a corr C 2 | degens] delegena Α | 2 ne C Ι 3 potest Α | uitam A | 4 diacendeie Α | pauperum Α | 5 erat Α | quinque . . . ge a. Ras. Α | nach quinque + et Α | gerat quae . . tnagietr a. Ras. A | 7 ut ediscerent] discere Α ut ediaceret tiaeh doctrinam + ab Α | abnumt C | 8 adbuc] a tunc Α | a. Rat. C | pedagognm Α | moyses C Ι 9 illos] s übergesch. Α | M Ι ut < Α Ι 10 poterint Α Ι rotuores C Ι 12 contrariam C | autem C | quidem < CM | 13 dentem Α | praestare] re a. Ras. M praeatate C | et x003C; Α | bonita Α | Α Ι mercedem suam Α | 17 exige] et eiigi Α | 19 iirahel am iatrahel corr. Α | opnm M | 21 eiigit Α | hoc x003C; Α | 22 leuuntians] enuntiana Α x003C; M | SS yuto] ergo Α | 25 saeculari] secularis Mcularii corr. C2 | substantifl C | spirita] spm A)
70
superbia inflammantur, seil humilitate se mitigant et inclinant, non plus Bapientes qaam oportet sapere. Quam quidem adveraarins quaestionem non conpetenter aptarit Hie enim video et leaum libenter intuentem divitum muDera, cnm in gazophylacio offeruntur; et parotn hoc est, si a solis divitibuB in gszophylacio munera offernntar; immo vero etiam dio minuta pauperculae viduae libenter auscipiuntur, in qno smplins aliqoid quam quod Uojsea praeceperat de suscipienda pecunia demonstratur. Ille enim ab bis tantummodo qui habebant accipiebat; hie aiitem accipit etiam ab his qai non habent. Sed alt, scriptam est: Nisi quia renuntiaverit omnibus quae possidet, non potest esse meus discipulus. Rursum Video centarionem valde divitem et saecalari praeditum potestate fidem habere plus quam omnem Istrahel; ut si quis fuerit, etiam qui renuntiaverat, a centurione superaretur in fide. Sed dicet nobis quis: Non est ergo bonum rennntiare divitiis? Bonum, inquam, his qui possuntj sed et abuti divitiis ad opus iustitiae atque misericordiae parem gratiam tribuit ac si universis pariter renuntietnr.
De eo autem quod dicit, destructum esse sabbatnm, non plane destnixit; ipse enim dominns erat sabbati; tamquam si sponsi quis custodiens torum diligenter extructum, a nullo alio extraneo vexari Tel conttugi patiatur usquequo ipse sponsua adveniat, et cum advenerit, strato suo sicut libuerit utatur vel bi quos ipse secum iusserit introire. Testimonium etiam dedit his quae dicimns caeleati Toce ipse dominus lesus Christus dicens: Numquid potesUs fUios sponsi faecrc ieiunare, donec cum ipsis est sponmis? Sed circumcisionem non abiecit, quin potius ipse pro nobis in aemet ipsum causam circumcisionb excepit, labore noa relevans et pati nos frustra doloris aliquid non sinens. Quid enim prodest circumcidenti se quidem et adversam proxi- [*](1 öm. 12, 3 — 3 Mark. 12, 41 ff. Luk. 21, 1 ff — 9 Luk. 14, 33 — 11 Matth. 8, 10 — 18 Mutth, 12, 8 — 88 Mark. 2, 19, Lnk. 5, 34. Matth. 9, 15) [*](ACM) [*](1 superbiam Α Ι se x003C; Α | 2 adveraariuB qaaeBtionem ~ M | 4 offerentur CM I parutn] pauperum CM | 5 ofieruntur] das ersee u w, e. sch. aus e eorr. iDfenintur Α | 6 minata] manita Α | 7 eaEcipiendam pecnniam Α | 8 < CM | auscipiebat Α | acoipitur AC | 9 ab his q a. Ras. Μ | esse CM | 11 potestatem Α | 12 istrahel] israhelitam C ieraelitam Μ luifc CM | etiam < Μ | 13 dicit Α | 14 bonum ergo M ~ M2 15 et < CM | dioitia Α | 16 remmtieturj Zaeagni, enuntientur MC | 19 nach sponsi + si Α | extnictum] eitnixit C | 20 patitnt naquequod Α | 21 strato] rrato Α o a. Ras. vielleicht C | hi] hii Α si Μ | Buacepit Α | laborem Α | frustra] das xweile r vbergesck. Α | 27 prudeest circumcidenti se] circurocidentis ae Α circumcidente se C)
71
mum suam pessima cogitsnti? Voluit autem magis largissimae viae spatia coDpendioso nobis tramite demonstrare, ne fprte. dum longa apatia circuimus, ante nobis dies claudatur in noctem et dum deforia quidem spleodidi bomitiibus adparemus, intrinsecus lupis rapacibua conparemur aiit sepulchris conferamur dealbatis. Multo enim ille huic praefereodus est qui Teste squalida ac detrita circumdatus nihil mali in corde suo coDclusum retinet adversum proximum suum. Cordis enim circumcisio sola salutem confert; nihil praestat eis ista carnalis, nisi forte spirituali circumcisione muniaatur. Audi etiam quid dicit scriptura: Beati mundi corde, quid ipsi deutn videbunt. Quid ergo mihi opus est laborare, cum cognoveriiQ conpendia viae, si possum mundus esse corde sicnt et si quis praevaleat in duobus mandatis omnem legem inplere et prophetas? Post haec vero omnia edocet apostolorum maximus Paulus dicena: Aut ezpfnmentum quaeritis eius qui in me hquititr Christus? Quid ergo mihi opus est circumcisione, cum possim et in praeputio iustificari? Et scriptum est: Si quis circumeisus esl, non adducat praeputium, aut si quis in praeputio est non circumcidntur. Utrumque enim nihil est, nisi observatio maiulaterum dei. Cum ergo nullum possit salvare circumcisio, nee magno opere reqiiirenda est; maxime cum si quis in praeputio vocatus fuerit et circumcidi volnerit, continiio praevaricator legis effficiatur. Si enim circumcidor et mandata legis adinpleo, ut sahari posaim, incircumcisus et in praeputio positus, multo magis mandata custodiens. habebo vitam. In spiritu enim circumcisiunem cordis accepi, non iam litterae per atramentum, in quo laus non ex hominibus, sed ei deo est. Non ergo referatur ad me buiuscemodi incusatio. Sicut enim aliquis dives multis auri atque argenti talentis, ita ut omne domestici usus ministerinm ex buiuscemodi metallis babeat structum, in nullo vasis fictilis speciem requirit, sed non propterea tignli opus et ars aut fictilium vaso-
[*](3 Matth. 23, 27 und 7, 15. Luk. 11, 30 — 7 Rom. 2, 29 – 9 Matth. 5, 8 — 12 Matth. 22, 40 — 13 ΙΙ Kor. 13, 3 — 16 Ι Kor. 7, 18. 19 — 28 Rom. 2, 29) [*](ACM) [*](2 sptitk x003C; Α | oonpendioaae Α | dum] cnm Α | 5 sepurclis Α | muttum Α | 6 veate] uere Α | oircDinddatur C Ι 7 enim) ergo Α | 8 praestat eis ista] praestn tenta Α | spiritali Α spiritualis C | 9 Α | scripta M | mundo Α | 11 conpendium Α | et] est M | 12 von einem Btichsf, C | 15 circumcisio Α | 17 praeputio] ο aus um 18 siilvura) salutare Α | circumcisio nec] circumcisio Α circumcirionem magnopere CM | 19 qui C | 20 praeraricator] praedicator Α | 21 salvari Militari Α | 22 in übergesch. C | 23 ciicumoitione Α | 25 aliquis] CM | 26 jtaeh talentia + repletus Α | nt x003C; A | omnea CM | 27 vasis] uas Α uasi C) 72
rum ab eo detestanda est: ita etiam ego gratia dei dives factus sum, et cordis circunicisionem coDsecntus nequaquam viUssimae illius circumcisionis indigeo; nee tarnen malam esse dico. Absit. Qnod si diligentius de bis Yoluerit aliquis edoeeri, inveniet baec in prima epistula apostoli plenissime pertractata.
(XLIII). De velamento vero Moysi et de ministerio mortis dicam sermone brevissimo. Non enim valde mibi baec insinuare aliquid adTersum legem videntur. Ait ergo sermo propositns: Quod si ministerium mortis in litteris formatum in lapidibus factum est in gloria, ita ut non poasent filii letrahel intendere in faeiem Mogsi propler gloriam vultus eius, qttae aboletur et reliqua; tamen gloriam esse confitetur in vultu Moysi, quod est amicum nobis. Quod si destruitur et Telamen babet lectio eins, hoc me non exacerbat neqne conturbat, si tantom in eo sit gloria. Neque vero omni genere in ignobilitatem redigitur quod destrultur. Comenim enim gloriadisputat Scriptum, scisse sedifferentiasgloriaetestatur; alia enim, inquit, gloria solis, alia gloria lunae, alia gloria stellarum; stella enim ab stella differt in gloria. Si enim sol maiorem habet gloriam quam luns, non continuo in ignobilitatem redigitur luna. Ita et si dominus meuB Jesus Christus praecellit in gloria Moysen tamquam dominus famulum, non continuo respuenda est gloria Mojsi; ita enim satis possumus facere auditoribus, sicut et verbi ipsius natura persuadet, ex scripturis quae dicimus adfirmantes vel certe etiam exemplis ea manifestius conprobantes. Si quis lucemam accenderit noctu, cum sol exortos S fuerit, parro lucernae igne non indiget propter splendorem solis ubique radiantis; sed non ideo abiecit lucemam velut contrariam soli; quin [*](8 II Kor. 3, 7 — 16 I Kor. 15) [*](ACM) [*](1 detestanda] te übergesch. Μ | sum < CM | 2 cordis < C ACM | nach circumcisione + ousto aiicr gleich getilgt u. e. seh. Μ | nec quenquam C neque iam M | 4 aliquis] aliie C | edocari Α edocere 4/5 prima epiatula ~ CM | 5 pertractata] praetractam Α tractata CM | uioHe C | 7 Bermonem Α | 8 propoEitue) profeticuB Α | 9 in x003C; Μ Ι C | formatum] firmatum Α fornumim C | 10 posaint Α | fili Α | in mosy C | 11/12 nulto mosy C | 13 ait x003C; A | 14 omni CM | in x003C; A | ignobilitato ACM | deatruetur C | corr. Α | Bcisse se] BCiB eaae Α | teatatur] teatat C x003C; Α | 18 inquit x003C; gloria (vor lunae)] glorie | 17 gloria] gloriam Α | soli C | redigitur Iuna ~ CM | 19 chrietus x003C; Α | praecellet C | gloriam AC | C | 20/21 satia poaaumua facere] possumus satJEfacere CM | 31 pereuadet] deuiODBtrat Α | 23 ortue GM | 24 lucerna Α | 25 radiantia] das e corr. Α | abicit M | contrariam] contra C contraria M)
73
potius, conperto eios uso, etdam diligetitins reservabit. Custodivit ergo cta Archelai — L. popnlum lex Moysi tamqnam lucenia, usqaequo sol nobis verua salvator Doater oriretur, sicut et ait: Et inluminabit tibi Christua. Sed quod dixit: Obscurati sunt senaua eorum; tisque in hodiemum enim ipsum velamen manet in lecttone veteris testamenti; non revelatur quia in Christo destruitur; usque in hodiernum enim, cum legitur Moyses, velamen est positum super cor eorum; cum autem conversus fuerit ad dominum, auferetur relamen; dominus aulem spiritus est quid iaquit? Usque in hodiernumne praeseiiB est Hojses, non dorrnivit, non requievit, non abscessit e vita? Quomodo ergo in hodiernum dicit? Sed iutnere velamen, abi dicit, positum supra cor eorum, in Ucivme eorum. Haec est vox quae arguit filios Istrahel legentes Moysen et non intellegentes neque convertentes se ad dominom, quoniam ipse est qui a Moyse prophetatus est venire.
Hoc est velamen quod erat positum super faciem Moysi, quod est testamentum eiua; ait enim in lege: Non defuiet prineeps ex luda neque dur de femoribus eius, uaquequo veniat euius est; ei ipse erit expectatio gentium. Qui adtigabit ad vilem pullum suum et opttmam vifem pullum asinae suae. Lavabit in vino stotatn auam et in eanguine uvae indumentum suum. Suffusi oculi eius a vino et candidi denies eius a lacte et reliqua. Qui etiam et nnde Teoturus esset designavit dicens: Praphetam vobis suscitabit dominus deus ex fratrihua veatris sicut me; ipsum audiie. Et quidem qaia non possit intellegi hoc de lesu Nave dictum esse manifestum est. Nihil enim buiiis circumcisionis in ipso invenitur; adhuc enim ex Inda reges fuemnt post ipsum et ideo aliena looge est ab eo haec prophetia. Et hoc est velamen quod est in Moysen; neqne enim, sicut fortasse aliqui inperitorum putant, linteum aliquod ant pellia fiiit, [*](8 Ephes. 5, 14 — 4 II Kor. 3, 14—17 — 15 Exod. 34, 33. II Kor. 3. 13 — 16 Gen. 49, 10—12 — 21 Deut. 18, 25) [*](ACM) [*](1 reserrabit] re übergesch. Α obaemamt C | 2 mosy C | 3 orietar A et (nack ricnt] < Α | inlominat Α | tibi < C te M | quod] quid Α | 5 manet] teaet et CM | destruetur C | 6 erat C | 7 supra Α | nach fuerit + quia A | aufertur C | 8 quod C | 10 e vitaj uitam Α | ergo x003C; CM | 11 lectinem Α | 12 argaet Α | U ipia C | mojHeu Α | 15 supra A | mosy C | quod] qua Α | 16 in lege] intellege A | ex] de Α | 17 eius < A | zuceimal geschrieben C | 18 qui] quia C | alligauit A | nach et + ad A | 19 uinum A | sanguinem A | 20 suum] sum A | suffulsi A | nach dentes eius + et A | 21 etiam] enim A | uenturm C | 22 suscitauit AC | nach deus + uester M, vgl, 68, 23 und 74, 26 | 23 et quidem] equidem A | intellegi < M | ihm A | 25 ex] post A | 26 hoc] haec C | 27 aut] uel A)
74
quae vultum eius operiret Sed apostolua diligenter ostendit, dicens velamen esse positum in lectiooe veteris testamenti, propter quod is qui appellatarantiquituslstraliel ezpectat adventare Gfaristnm, non intellegens quift defecerunt ex luda principes et ex femoribus eius ducee; eicut nunc videmas regibus eos principibusqae subiectos tributa pendere, nuUa sibi potestate vel iudicandi vel pimiendi concessa, sicut ludas habnit, quia Tbamar, postea quam condemnaverat, potuit instiiicare. Sed et videbitis vitam veslram petidentem ante ooulos vestros. (XLIV.) Habet etiam bic sermo velamen. Usque ad Herodem enim ex parte aliqua regnum teuere ridebantur-, ab Augusto autem prima adacriptio in eis facta est et coeperunt tributa pendere et censum dare. Ex quo autem dominus meus lesus coeptus est prophetari atque expectari, ex eo principes ex Inda esse coepernnt et duces populi, qui rursum defecerunt in adventu praesentiae eius. Si ergo auferatur velamen quod in illa lectione positum est, intellegent virtutem circumcisionis, iuTenient et generationem eius quem praedieamua et crucem et quaecumque de domino nostro gesta sunt ipsa esse quae de eo fuerant praedicta. Et velim quidem de scripturis discntere unumquemque sermouem et ostendere, ut intellegi dignum est; sed quoniam nunc aliud est quod urget, de vacanti nobis ista dicentur; haec enim dixisse nunc auffielt, ut ostendamus non sine causa velamen positum super cor quorundam in lectione veteris testamenti. Quicumque vero ad dominum convertuntur, ab bis velamen aufertur. Quae omnia quam vim habeant in sese bis qui sensu rigent intellegendum reliuquo.
YeniamuB etiam ad illum sermouem Moysi quod ait: Prophetam vobis suseitabit dominus deus vester ex fratribus vestris sicut me; in quo magnam video prophetiam famuli Moysi scientis eum qui venturus esset et amplius quidem se auctoritatis faabiturum, similia tamen esse passurum et similia signa ac prodigia ostensurum. Ibi enim Moyses [*](7 Gen. 38, 26 — Deut. ὁ 66 — 25 Deut. 18, 15 — 29 Exod. 2, 23) [*](ACM) [*](2 is] his Ac | 3 intellegeDtoti C | 4 et < A I 5 que] quae Α | < Μ | indicaadi vel puniendi] puDieodi uel iudicandi Μ | 7 et A übergesch. C2 | 10 agauato Α | abacribtio Α | 13 adueotum Α prAeaentiae eiue ~ M | 17 esae x003C; Α | 18 et otitendere x003C; Α | 19/20 sed quoniam . . haec enim < Α | 19 vacanti] Zaeogni, vacantibas CM, vgl. 67, 13 | poGito Α | 22 iis C | 28 qaam vim] quamuis C | aenGum Α | ο gleich zu u eorr. A | 26 mosy C | quo CM | 27 mojBei Α mosei C | scientie] Valesius, scientes Α scientibua Cm | et < CM | qnidem se ~ CM | simili C | 28/29 esse passurum ~ ostentarum Α)
75
natas, a matre sua in tibin positus, ezponitur ad ripas fluminis; hie dominus noater lexua Christus oatus ez matre sua Maria per angelum fugatur in Aegyptum. Ibi Mofses educens populum de medio Aegyptiorum salvavit; et hie lesos populum de medio Pharisaeomm educens neternae tradidit saluti. Ibi Moyses per orationem petens e caelo accepit pauem quo pasceret populum in deserto; hie dominus mens lesns rirtute propria ex quiuque panibus viros quinque milia satiavit in deserto. Ibi Mofses cum probaretur, positus in monte ieiunavit quadraginta dies; et hie dominus mens lesus ab spiritu actus in desertum, cum femptaretur a diabolo, quadraginta diebus similiter ieinnavit. Ibi in cODspeetu Mojsi propter infidelitatem Pharaonis omnia Aegyptiorum primogenita perienint; et faic lesu nasCente propter infidelitatem Herodis omne maaculinum ludaeonim subito periit. Ibi Moyses orat ut parcatur a plagis Pharaoui ac populo eius; et hie dominus noster lesns orat indulgeri Pharisaeis, dieens: Pater, ignosce eis, quoniam nesduni quid faciunl. Ibi Moysi Tultus resplenduit in gloria domini, ita ut non possent filii Istrahel intendere in faciem eius propter gloriam vultus eius; et faic lesus Christus dominus resplenduit sicut sol, et discipuli eius non poterant adspicere in faciem eius propter gloriam rultus ipsius et inmensum luminis splendorem. Ibi Moyses eos qui vitnlum statuerant gladio deieeit; et bic dominus lesus ait: Vent gladium mittere super terram et dtvidere komtnem a proximo suo et reliqua. Ibi Moyses in caliginem uubium aqnas ferentium sine metu incessit; et faic dominus lesus cum omni potestate super aquas ambulavit. Ibi Moyses inperavit man; et hio dominus lesns, cum esset in navi, surgens inperavit ventis et
[*](1 MattL 2, 13 — 3 Exod. 14 — 4 Mark. 8, 15 — 5 Exod 16 — fl Matth. 14, 16—21 — 8 Exod. 34 — 9 Mattb. 4, 1. 2. Mark. 1, 12. 13. Lak. 4, 1. 2 10 Exod. 12 — 12 Matth. 2, 16 — 18 Exod. 8. Luk. 23, 34 — 16 Exod. 34, 35 — 17 Matth. 17, 2 — 20 Exod. 32 — 21 Matth. 10, 34. 35 — 22 Exod. 24 Matth. 14. 25. Mark. 6, 48. Job. 6, 19 — 24 Exod. 14. Matth. 8, 26. Mark. 4, 39. Luk. 8, 24) [*](ACM) [*](1 ripas) primitra Α | 2 christus x003C; Α | sua < Α | 4 salaabit m aus s gleich eorr. Α | 5 e] a. Α | 6 meus] noster Α | 7 sutamuit Α | S iaeiunabit Α | 9 mens] noater Α | dMortum] u aus corr Α | 10 iaeionabit Α | 11 mosei C | infidelitate A | 12 perierant a. Ras. Α | oaEcente) sce a. Rat. C | infidelitate Α | omuem CM | masculorum Α | perit CM | orat ut] oratur Α | pharaonis M | naek ac + pro Α | 16 fitcjant CM | mojeee Α gloriam A | 17 fili Α | 18 et < C | 19 respicere A | 20 ibi] ubi feoerant Α | 22 caltgine Α | 25 nenti CM) 76
mari. IM Mojses cum iupugnaretur extensis manibus certavit adversuiu Amalech; et hie dominus lesus, inpngnatis nobis et pereuntibus violentia erratici spiritus (qni nunc in istia operatur), extensis ia cruce manibus, salutem dedit. Sed et alia multa praetereo, dilecfcissime Diodore, dam festino ad te libellnm faunc velociter mittere, quae tu pro tna pradentia facile poteris reparare, Scribe autem mihi, canesime, quid postea egerit adTersariae partis minister. Incolumem te anima et spiritu cnstodiat deua omnipotens.
(XLV). Accepta bac epistula Diodorus et collecto es ea sensu conflixit adversum Manen, ita ut ab omnibns conlaudaretor, quod diligenter et conpetenter ostenderit duorum testamentorom atque utriusque legis inter sese cognationem. Flura etiam ex semet ipso inveniens, obiecit ei valida valde et fortia pro veritate. Conclnsit etiam adversarium Diodorus ex nominibus, dicens ita: Dixisti duo esse testamenta; die ergo duo esse retera aut duo nova. Eiusdem enim temporis vel potius aeternitatis duo adseris esse iugenita; et si duo Hunt, duo esse oportet vetera testamenta aut duo nova. Quod si hoc non dicis, sed unum esse vetus et alind noTum, rursum unus utriusque auctor ostenditur et eius esse vetus cuius et novnm consequentia ipsa edocent. Velut si quis dicat bomini diviti: Loca mihi veterem domuni tuam, nonne per hoc etiam novae domus dominum enm esse pronuntiat? Aut rursum si dicat ei: Kovam domum tuam praesta mihi, nonne eodem verbo etiam veterem eum habere designat? Deinde etiam illud pervidendum est quia ex quo duo sunt ingenitam babentes natnram, ex eo oecesse est etiam habere unumquemque ipsorum vetus testamentnm, et lient duo vetera testamenta, si tamen ambos antiqnos et sine initio esse dieis. Ego autem non ita didiei neque ita continent scripturae. Tu [*](1 Exod. 17 — 3 vielleicht Ephes. 2, 2) [*](ACM) [*](1 certabit Α | 2 amalehc Α | 3 istis] iaetis Zaeoffnt, iniustis Roulh | cracem M | 5 libellnm hone velociter) velociter (r übergesch.) libellum Α | 6 facilem potaerie Α | preparare M | 7 partes Α | animam Α Ι et] übergesch. Α spm Α | 8 omnipotens] omnium CM | 9 hac] hanc Α haec C Δ | coDclandaretnr Α | 12 inter sese] daa kixie se übergesch. Α in esse CM esemetipao Α | ueniens Α | 14 ita dixisti] ita dixit C qnia dixisti M | übergesch. Α Ι 15 aut duo uetera M corr. M 2 | temporibos Α | 16 esae ~ A | 17 nach oportet + et A | 17/18 hoc non ~ A | 18 ruraus Α Ι nnam Α onus über ο ein v übergeseh. C | 20 edocent] eduoet Α docent CM diviti < Α | 21 nonne] nou Α | eum] meum Α | esse] (??)u easet corr. C 1 | 28 etiam illud ~ CM | 24 dno sunt ~ M Α C | 24/25 ex eo . . unumquemque < Α | 25 vetus < Α ambo sancti quos C ambo sancti. qnos M | 27 nee Α | scriptum C)
77
vero, qui dicis legem Moysi esse maligni principis et non boni dei, die mihi, qni enut illi qni resistebaot in faciem Mofsi, laauem dico et Mambrem? Omne enim quod resistit Don sibimet ipsi resistit, aed alii aat meliori aut deteriori, sicut Paulos indicat ad Timotheum in secnnda epistola sua ita scribens: Quatnadmodum lannes et Mambrts restiterunt Moysi, ita et itti restiterunt veritati, hominea corrupti mente, reprM circa fidem; sed ultra non proficient. Insipientia enim eorum omnibus nota est siout et illorum fuit. Vides quomodo lannem et Mambrem hominibus cooparat corrnptis meote et reprobis circa fidem Moysen Tero veritati. Sed et sanctas lohannes mazimns euangelistarom ait gratiam gratia praestare et differre; ex plenitudine enim lesu legem Moyai accepisse dos dicit; aliam autem gratiam pro illa gratia per leaum Christum in nobis esse couptetam. Quod osteadeos etiam ipae dominus noster lesus aiebat: Non putetis quia ego vos accusabo apud patrem. Est qui vos accuset, Moyses, in qvem vos speratis; si enim creditis Moysi, crederitis utique forsitan et mihi; de me enim ille scripsit. Quod si litteris illius non creditis. quomodo verbis mds credetis? Sant etiam alia mnlta quae dici possint et de apostolo Paolo et de euangeliis, ex quibna ostendere posBumus veterem legem non esse altierius quam domini, cuius est et novum testamentum, quae nos conpetenter expouere et aptare conrenit lam vesper inpedit; dies enim clauditnr et finem nos disputandi facere par est; crastino autem nobis de quibus tibi ridetur quaestiones habeantur. Et his dictis discesserunt.
(XLVI). Com autem mane factum esset, subito adventarit [*](1 II Tim. 3, 8. 9 — 10 Joh. 1, 16. 17 — 14 Job. 5, 45—47) [*](Α (bis 23) CM) [*](1 quid A | mosy C | 2 reatitebsnt Α | mosy C | iamoe CM, im und bei Epiphanius Ἰαννῆς | nach dico + etiam C aber mit deraelben Tinte durchstrichen I 3 mambre CM, im Ν. T. Ἰαμβρῆς (v. l. Μαμβρῆς), bei Epiphanius Ἰαμβρῆς | Α Ι restitit (nach qnod) xweimal Α | 3/4 alii aut] alia ut Α | 1 didt M | ad tymotbeam nach sua (Z. 5) geschrieben M | 5 ita < CM | resiaterunt C, so auch Z. 6 | 6 moay C | comipti mente ~ M | eoram] illorum Α | omniboi . . est] manifeeta erit omnibus Α so auch in der rgl. 60,3 | 8 iannem) iamue C iamnem M | mambre C | 9 mentem x003C; Α | ueritatis C | 10 maximnm C | 11 differere Α inm C | mosei C | 12 alia Α | 13 OBtondens) d aus a gleich A | 15 in < C | creditie] credetis Α crederetis CM | crederettR CM | fonitan < CM | 16 creditis] credetia Α | 17 wulta] plnra iam C plurima M Ι poesiot] siat a. Ras. M Ι 18 et (nach paulo) x003C; C | 19 et < CM | 20 aptare] a patre Mt Α | 21 claudetur A | parene C | 82 uidentar Α | et] ex Α | 23 nach discessemnt folgt in Α Lage onm pace. Damit schliesst das zwcite Excerpt aus den Aeto)
78
Archelaus ad castellum hunc in quo demorabatur Diodorus, priusquam omnino quisquam ad publicum procederet. Manes vero ignorans praesentem esse Archelaum, rursum Diodorum provocabat ad publicum, ut cum eo disputatione contenderet, volens enm verbis opprimere, ex eo quod advertebat eum bominem esse simplicem et non satis scripturarum quaestionibus eruditum; Archelai enim doctrinae iam perceperat gustum. Cum ergo et turbae convenissent ad solitum diaputatioois locum et Manes iam verba facere coepisset, subito in medio eorum adparuit Archelaus ac Diodorum conplexus sancto osculo salutavit Diodorus vero et omnes qui praesentes erant admirati sunt opus divinae providentiae, ut in tempore ipso adventaiet Archelaus quo quaestio movebatur; re enim vera, quod fatendum est, quasi ex parte aliqua religiosus Diodorus pertimuerat conflictum. Cum autem vidisset Archelaum Manes, cessavit quidem continuo ab insultatione et supercilio noo parum deiecto manifeste intellegebatur quod conflictum vellet effugere. Multitudo vero auditonim adventum Arcbelai velut apostoli praesentiam opiuata est, pro eo quod ad verbi defensionem tam paratus et tarn promptus existeret. Et cum dextera silentium poposcisset a populo (tnmultus enim non mediocris extiterat), hoc modo coepit Archelaus, Tametsi prudentiae gloriam etiam nostrorum nonnulli adsecuti sunt, tamen hoc vos deprecor ut eorum quae ante me dicta sunt testimonium reservetis. Scio enim et certus sum, fratres, quoniam Diodoro non pro ipsius inpossibilitate successi, sed quoniam istum ego novi tunc cum ad loci mei partes inprobus advenisset Marcelli viri incliti gratia, volens eum devertere a nostra doctrina et a fide, videlicet, quo inpietatis huius idoneus efficeretur adsertor; et tamen omnibus suis verbis in nullo eum divertere et movere praevaluit. Similis enim inventus est religiosissimus Marcellus petrae, in qua aedificata est domus solidissimis fundamentis, et cum descendisset pluvia et inruissent flumina ac venti et inlisissent in domum illam, perstitit; fundata enim erat solidissimis et inmobilibus fundamentis: huic autem, qui praesens est, infamiam potius intulit conatus ipse quam laudem. Non enim mihi venia dignus videtar qui ignoraverit quod futurum est; oportebat enim eum praenoscere qui sunt proprii sui, si quidem spiritus paracletns habitat in eo.
[*](28 Matth. 7, 24. 25. Lnk. 6, 48) [*](CM) [*](1 morabatur C | 5 eum < Μ | 6 perceperant C | 10 opus < M | 12 pertimuerat] Zacagni, pertenuerat CM | 19 prudentiae] prudentie w. e. sch. zu prudentiam und dann zu prudentia corr. C2 | 22 diodorus C | 24 incliti] in legis C | 27 est] es C | 34 paraclyti C) 79
Sed quoniam ignorantiae tenebris obcaecatus est, in vanum cucurrit cum iter faccret ad Marcellum, et similis facere astrologo describenti quidem caelestia, ignoranti vero quae domi suae geruntur. Sed ne videar per haec verba differre quaestiones, iam sileam; de iis vero dabo ipsi potestatem: sumat quodcomque vult propositionis et quaestionis initium. Vos tantummodo, sicut superius dixi, indeclinabiles iudices esse quaeso, ut vera dicenti honorem venun palmamque tradatis.
(XLVII). Tunc Manes, silentio ab onmibns facto, ita exorsus est: Tu quoque, Archelae, bene me de deo sentientem dignamque opinionem nionem de Christo retinentem verbis molestissimis obtundis, licet tale sit apostolorum genus, patiens et ferens omnia, etiam si eis conviciis quis aat maledictis obtrectet. Si persequi volueris, paratus sum, et si inferre supplicia, non refugiam. Si etiam interficere me vis, non reformido; illum enim solum oportet timeri qui potest animam et corpus perdere in gehennam. Archelaus DIXIT: Absit a me. Non est mihi tale propositum. Quid enim perpessus es a me vel a nostris? et quidem cum obtrectares atque iniuriam inrogares et cum detraheres de patemis nostris traditionibus et cum velles auimas hominnm bsne institutas ac diligenti cantela servatas interficere, quibus utique repensari non possunt universae mundi divitiae. Verum tamen propter quod adsumis, o Manichaee? Quid est quod indicas? Quae salutis signa ad nos deferas dicito. Verborum enim nuda iactatio non poterit praesenti multitudini satisfacere, ut agnoscant qui nostrum rectius obtinet scientiam veritatis. De quo ergo vis nos capite disputare, hoc prine dicito, cum 27) prius dicendi acceperis facultatem. Manes dixit: Si non iterum his quae a nobis recte dicuntur infideliter resiatis, dicam; si autem talis existis qualem te prins sensi, dicam adversus Diodorum, declinans inquietudinem tuam. Archelaus dixit: Praedixi iam quod abutimur inanitate verbomm. Si quis nostromm resiatere infideliter invenitur, iudicibus haec permitte discernere; tu autem quid adseras dicito. Manes DIXIT: Si non iterum resistis bis quae a me iterum recte dicuntur, incipiam Archelaus DIXIT: Si non hoc est, si non illud, sermo est [*](14 Matth, 10, 28) [*](CM) [*](1 obcecatum C | 2 fecere] factus est Zacagni; vielleicht liegt ein Irrtum des Übersetzers vor | 8 domui C | 4 quaestiones iam] quaestione M | iis] his M | 5 et quaestionis < M | 7 uere C | S archelae] queque archelaus M | deo] domino M | 12 volueris] Zacagni. voluerit CM | 18 nach inferre + uoluerit M | 16 nach enim + mali M | zu irrogares corr. C2 | 21 signas, das letzte s durchstrichen C)
80
hominis ignorantis. Ignoras ergo quod futarum est. Sed hoc quod futurum ais, resistere me aut non resistere, in mea est potestate. Quomodo ergo stabit sermo ille duarum arborum, in quo fidis velut scuto firmissimo? Si enim contrariae partis ego sum, quomodo oboedientiam meam requiris? Quod si oboedientiae in me est mens, quomodo pertimescis ne resistam? Ais enim quia malum semper permanet malum et bonum semper permanet bonum, vim verbi istius penitus ignorans. Manes DIXIT: Numquid te advocatum meorum adhibui sermonum, ut etiam meae scientiae intellegentiam disponas? quippe qui propria explanare non valeaa, quomodo aliena poteris explicare? Quod si victum iam se profitetur Diodorus, tunc mibi tecum sermo movebitur. Si autem stat ille et est idoneus ad dicendum, desine tu et noli perturbare substantiam reritatis. Es enim ovis aliena, efficieris tamen postea in numero eiusdem giegis, sicut vox lesu ostendit, eins qui adparuit quidem in hominis specie nec tamen fuit homo. Archelaus dixit: Ergo non patas eum ex Maria virgine esse? Manes dixit: Absit nt dominum nostrum lesum Christum per naturalia pudenda mulieris descendiase confitear; ipse enin testimonium dat quia de sinibus patris descendit. Et: Qui me recipit, re cipit cum qui me misit. Et: Non veni facere voluntatem meam sed eiusqui misit me. Et: Non aum missus nisi ad oves perditas domus Istrahel Sunt et alia innumera testimonia buiuscemodi, quae indicant eum venissel et non natum esse. Quod si potentior illo es et magis scire potes quod verum est, quomodo iam illi credimus? Archelaus dixit: Neque illo potentior som, servus enim sum, et neque aequalis domini mei esse possum; ego enim sum inutilis servus, verborum eius discipulus, credenis his quae ab ipso dicta sunt, et haec indeclinabilia esse confirmo.
Manes dixit: Similia tui quidam cum ei aliquando dixiss(?)et: Maria mater tua et fratres tui foris statu, non libenter aecipiens eum (??) qui dixerat, increpavit dicens: Quae est mater mea aut qui sunt fratres n(??)lei? et ostendit eos qui facerent voluntatem snam et matres sibi esse. et fratres. Sin autem vis matrem ipsius dicere Mariam, non est tibi sine periculo; sine dubio enim etiam fratres ex ea habuisse monstrabitur [*](18 Joh. 1, 18 und 3, 13 — Matth. 10, 40. Luk. 10, 16. Joh. 13, 20 — 19 Joh. 6, 38 — 20 Matth. 15, 24 — 28 Matth. 12, 47. Mark. 3, 32. Luk. 8, 20) [*](CM) [*](1 hominis < M | 3 duorum CM | fides C | CM | 11/12 et est idoneus] testi doneus C | 18 efficieris] Zacagni, | 14 nox leus] uos ihs CM | 16 esse nach eum (Z. 15] qeschrieben Μ | confitetur C | 21 indicat C | 24 nach enim + eins M | neque neque qualis C | 26 indeclinabili C | 28 foras C | 32 monstrantur C)
81
Et die utrum de loseph generati sunt aut ex eodem spiritu sancto. Ergo et multos Christos habuimus, si ex eodem spiritu sancto generatos dixeris. Quod si non ex eodem spiritu, sed tarnen dixeris eum fratres habuisse, sine dubio intellegendum est quia post spiritum, post Gabrihel, nupserit loseph virgo castissima et inmaculata ecclesia. Quod si etiam hoc absurdam est omoino eam quolibet modo concubuisse cum loseph, die an fratres hbuerit. Nomquidnam etiam moechiae ei crimen inpingis, o pradentissime Marcelle? Quod si borom nihil convenit incontaminatae virgini, unde ei fuisse fratres adstruis? Quod si fratres ei fuisse non potes edocere, quomodo Maria tnater eins erit, sicnt ait ille qui scribere ausns est: Ecce mater tua et fratres tui foris stant? Quod etiam si ille ausus est dicere, illo ipso potentior ant maior esse nemo potest qui ostendit nobis matrem aut fratres suos; sed et David lesse non digoatur audire. Apostolus Petrus discipulorum omnium eminentdasimus tone agnoHcere eum potuit, cum singuli opiniones suas quas de ipso habebant promerent, ait: Tu es Christus filius dei vivi, et statim beatificat eum dicens: Quoniam revelavit tibi pater meus caelestis. Vide quanta sit differentia eorum quae ab lesu dicta sunt Illi enim qui dixerat: Ecce mater tua foris stat, respondit: Quae mihi est maier aut fratres? Ei autem qui dixit: Tu es Christus filius dei vivi, beatitudinem benedictionemque restituit, Si ergo de Maria vis esse eum natum, mentitur ipse cum Petro; si autem verum dicit Petrus, sine dubio ille prior fefellit. Quod si prior fefellit, causa ad scriptorem reicienda est Unum igitur Christum nos scimus esse secuudum apostolum Paulum, cuins vocibus credimus consonantibus dumtaxat adventui eius.
(XLVIII). His auditis turbae permotae sunt, velut ratioaem veritatis continentibus et Archeiao nil habente quod bis posset opponere; hoc enim indicavit tumultus, qui inter eos fuerat exortus. Sed cum maltitudo conquievisset, Archelaus hoo modo respondit: Vocis quidem domini nostri lesu Christi nullus poterit esse potentior, si enim neque nomen aliquod aequale ei esse invenitur, propler quod deus eum exaltavit et donavit illi nomen quod est super omne nomen, neque in testimonio [*](18 Matth. 22, 42 — 16/17 Matth. 16, 16 — 81 Phil. 2, 9) [*](CM) [*](2 habuimus nach dixeris (Z. 3) geschrieben C | S dixerint C | quid C | 5 ecclesia] tilgt Oblasinski | 9 astrues C | 10 nach Zeile geschrieben) C2 | maria] aus mariam corr. C2 | 11 stant] stata. a. 18 dauidi esse M | 18 dixerant C | 22 cum] eam C | 23 causa] Zacagni, causam CM | 25 oonsonantibos] w, e. sch. aus consonantem corr. C2 | possit C | 28 exortus fuerant C | 30 potentior] potior M | 81 eum] illum M)
82
quis aequalis ei esse poterit; et; ideo ego vocis eius tibi testimonia proferam, primnm quidem diasolvens hoec quae a, te dicta sunt, ati ne dicas quoniam nec sibi ipsi consonant, ut est tibi consuetado dicendi. Ais enim quia eum qui nuntiaverat ei de matre aut de fratribus increpaverit Iesus quasi fallentem secundum id qnod scriptorem fefellit. Neque is qui adnuntiavit ei de matre et fratribus increpatus est neque Petrus supra illum solus beatificatus est; sed uterque ab eo dignam responsionem propria interrogatione percepit, sicut in consequentibus sermo monstrabit. Cum quis parvulus est, cofptat sicut parvulus, aapit ut parvulus; cum autem perfectus fiierit vir, destruit ea quae sunt parruli, id est, dum ad priora se quis extendit, obliviscatur quae post se sunt. Unde domino noatro lesu Christo docente et curante humanum genus, nti ne simul omnia deperirent, cumque in talibus studiis mens omnium auditorum esset intenta, non oportune ingressus bic nuntius de matre eius suggessit ac fratribus. Quid enim? debuit etiam te ipso iadicante derelinquere eos, quos curabat et quos enidiebat, et cum matre ac fratribus conloqui? Nonne continuo de hoc ipso detraheres? Cum enim peccati onus praegravatos ad discipulatnm deligit duodecim numero, quos et apostolos nominavit, dicens eis: Derelinquite matrem et patrem, ut | me digni efficiamini, ut ultra non poasit eis memoria patxis aut matris robustum pectus inflectere. Et iterum volente alio quodam dicere ei: Ibo et aepeliam patrem meum, ait: Dimitte mortuos sepelire mortuos suos. Intuere ergo quomodo dominus meus leans ad necessaria discipulos aedificat et pro meritis nuicnique aancta verba committit. Ita et in eo tempore quo inportune adnuntiaverat qaidam ei de matre, non amplectitur pro matris praesentia paternum praeterire praeceptum.
Ut autem tibi ostendam haec ita esse: Petrus aliquando, cum iam beatificationem fuisset ab eo consecutus, ait ad lesum; Propitius esto, domine, non erit bibi istud, cum dixisset ei lesus quia oportet filium hominis ascendere lerosolymam et occidi et tertia die resurgere; [*](9 I Kor. 13, 11 — 11 Phil. 3, 13 — 19 Matth. 10, 37. Luk. 14, 26 — 22 Matth. 8, 22 Luk. 9, 60 — 28 Matth. 16, 21. 22. Mark, 8, 31) [*](CM) [*](2 haec] ea M | uti] i zweimal geschrieben, aber das zueite w. e. sch. liegt eine Correctur zu ligierten ti vor | 4 nuntiauerit C | his C | 6 nach et + de M | 7 nach soltis + n C, aber gleich durchstrichen w. e. sch. Ι S moustrabit] Zacagni, monstrauit CM | 9 nach ut parvulus eapit M, mit derselben Tinte getilgt | 10 deatruit] deatruetur C | 15 nach debuit + et C | 17 peccatis C | 18 onus praegravatos] honus et | deligit] diligit C | 20 memoriam C | 23 necessariam C | | 30 ierosolimam Μ)
83
respondens ait Petro: Vade retro, Satana, quia non sapis quae dei sunt, sed quae hominum sunt. Quoniam ergo existinias illom qui ei de matre renuntiaverat et fratribus increpatum esse ab lesu, istum vero qui ei paulo ante dixerat: Tu es filius dei vivi, beatitudinem consecutam, vide quia magis hunc praetulit lesas, cui et clemeatius et cum venia responsum dare dignatus est; Petro vero post illam benedictionem nullum iam veniae titulnm largitur, pro eo quod naturam rei sibi dictae non diligenter adverterit lllias enim nuntii error responsi ratione corrigitur; huius vero tarditas intellectus acerbiori increpatioae damnatur. Ex quu advertere potes quod dominus lesus, interrogationum sibi oportunitate servata, dignum promat singulis oportunumque responsum. Quod si, nt ais, ex eo quod verum dixerat, Petrus beatiticatnr et pro eo qood fefellit nuntius ille culpatur, die mihi quare, cum daemones eum confiterentur dicentes: Seimus te qui sis sanctus dei, increparit eos et sinere praecepit? Cur non (si quidem coofitentium se testimoniis delectatur) etiam istos, sicut Petrum vera dicentem, benedictionibus remuneratus est? Quod si hoc absurdum est, relinquitur ut pro loco, pro tempore, pro personis, pro rebns, pro accidentium salute ea quae dicta sunt intellegamus, uti ne temere pronuntiantes dugna cohercitione feriamur. Et ut te magis ac magis edoceam mnlto amplius illum qni de matre nuntiaverat honoratum (tu enim, oblitus rei quae nobis proposita est, in aliud conversus es), audi ergo breviter; si enim volueris diligentius intueri quae dicta sunt, inveniemus in illo priore multam dominum lesum ostendisse clementiam idque convenientibus te exemplis edoceam. Rex qnidam, cum adversns bostem processisset armatus et cogitaret atque disponeret quemadmodum posset manum sibi hostilem et barbaram subiugare cumque in multa esset cura et sollicitndine constitutus, in medio adversariorum positus ac postea iam captivos eos tenere incipiens, cum iam illa sollicitudo inmineret quemadmodam eos qui secum laboraverant ac pondus belli tolerarant procuraret, quidam ei nuntius inportunus occurrens de rebus domesticis suggerere aliqua coepit At ille admiratus est audsciam atque inportunam suggestionem et morti tradere huiuscemodi hominem cogitabat; quod nisi de carissimis adfectibua talis nun-
[*](1 Matth. 16,23. Mark.8,33 — 4 Matth. 16,16 — 14 Mark. 1,24. Luk.4,34) [*](CM) [*](5 hunc] Zacagni, huic CM | 8 error] Zacagni, errore CM | reaponei] i aus Corr. vielleicht aus ο C2 | 9 acerbiori] ri aus r corr. C2 | 14 qui quis es C | dei] deus C | sinire CM | 16 ueram C | 17 ot pro loco] a. | 21 enim] autem C | est] es C | 23 dominus ihs C | 30 belli] bellico C) 84
tius extitisset, eo quod incolumes esse hos et recte ac prospere agentes omnia nuntiasset, dignum protinus potuit excepisse auppliciun. Quae enim erat cura alia regis, belli dumtaxat tempore, nisi provincialium Salus, nisi dispositio rei militaris? Ita et domino meo lesu Christo pugnanti adversum passiones quae profunda viscermn obsederant et curanti eos qui multo tempore variis infirmitatibus fuerant devincti et inclinato omni nisu pro salute universitatis, ille nuntius inportune adveniens de matre et fratribus nuntiavit Et potuit quidem similem Petro aut etiam graviorem excepisse sententiam; sed matris et fratrum interiectum iectum nomen clementiam domini provocavit.
(XLIX), Sed et ampliuss adhuc omnibus ostendere cupio, ut agnoscant universi adsertio tua quantum in se inpietatis obtineat. Si enim, secundum quod tu dicis, non est natus, sine dubio nec passus est; pati enim eum qui natus non est inpossibile est Quod si non est passus, crucis nomen aufertur. Cruce autem non suscepta, nec lesus ex mortuis resurrexit Quod si Iesus ex mortuis non resurrexit, nec alius aliquis resurget. Quod si nullus resurget, nec iudicium erit. Certum est enim quia, si non resurgam, nec iudicer. Quod si iudicium non erit, frustra erit observatio mandatorum dei; nullus abstinentiae locus est; manducemus et bibamus, cras enim moriemur, Haec autem omnia conectis, negans id quod de Maria natus est; si enim confessus eum fueris, de Maria natum, et passio subsequatur necesse est et passionem resurrectio et resurrectionem iudicium et salva iam nobis erunt seripturae praeeepta. Non ergo iam ana est quaestio, sed plurimae in hoc verbo. Sicut enim omnis lex et prophetiae in duobus sermonibus constant, ita, etiam nostra omnia spes in beatae Mariae partu suspensa est; et ideo responde mihi ad singula quae te interrogabo. Quo abiciemus tantas et tales apostoli voces, quae dicunt: Cum autem fuit dei voluntas in nobis, misit filium suum factum ex muliere? Et iterum: Pascha nostrum inmolatus est Christus. Et quia: Deus et dominum suseitavit et nos cum illo suscitabit per virtutem suam. Et alia mnlta his similia dicta sunt, ut est illud: Quomado dicunt quidam in vobis quia resurrectio mortuorum non est? Si enim resurrectio mortuorum non est, nec Christus re- [*](16 vgl. I Kor. 15 — 20 I Kor. 15, 32 — 28 Gal 4, 4 — 29 I Kor. 5, 7 — 30 I Kor. 6, 14 — 32 1 Kor. 15, 12—20) [*](CM) [*](4 christo < M | 5 aduersus Μ | 7 nisui C | 18 ei (nach quia) < C | 22 subsequatur] aub a. Ras. C Ι 24 una] uana G | plurima C | 25 constat M | 26 partus C | 31 auscitauit CM | 32 nobis C | 33 non est resurrectio mortuorutn M | nec] gleich aus non corr. C1)
85
surrexit. Si autem Christus non resurrexit, inants est ergo praedicatio nostra. Inveniemur etiam falsi testes dei, gut testimonium perhibuimus adversus deum, quia suscitaverit Christum, quem non suscitavit. Si quidern mortui non resurgunt, nec Christus resurrexit. Si autem Christus non resurrexit, vana est fides vestra; adhuc estis in peccatis vestris; ergo et qui dormierunt in Christo, perierunt, Si in hac vita tantunimodo speramus in Christo, miserabiliores sumus omnibus hominibus. Nunc autem Christus resurrexit α mortuis initium dormientium et reliqua. Quis rogo ita temerarius et inpudens invenitur, qui <his> tarn sacrosanctis vocibaa non fidem, in quibus nulla est distinctio, nulla dubitatio? Quisnam quaeso etiam te, O stulte Oalata, fascinavit, sicut et illos, quorum ante oculos lesus Christus praescriptua est crucifixus? Unde arbitror sufficere haec testimonia ad ostensionem iudicii et resurrectionis et passionis, qniboB consequenter et pariter etiam ex Maria partus osteuditur. Quid enim? si tu nolis adquiescere, sed evidentiasime scriptura proclamet. Verum tamen interrogabo te, tu autem mihi responde, quando lesus de lohanne testimoniam dabat et dicebat, qnia maior in natis mulierum nullus surremt Iohanne Baptista: qui autem minor est in regno caelorum maior est illo: die mihi qua ratione maior illo est in regno caelorum? Numquid lesns minor erat lobanne in regno caelorum? Dico, absit Die ergo in quo, ut vel te ipsum superare possis. Sine dubio minor erat Iohanne lesus inter natos mulierum; in regno antem caelorum maior illo erat. Die mibi illud etiam, ο Manichaee, si ais lesum non esse ex Maria natum, sed adparuisse quidem ut hominem, cum homo non esset, praestante boc et agente virtute quae in ipso est; dic mihi, super quem Spiritus sanctus sicut columba descendit? Quis est etiam, qui baptizatur a lobanne? Si perfectus erat, si filius erat, si virtus erat, non poterat spiritus ingredi, sicut nee regnum potest ingredi intra regnum. Cuius autem ei eaelitus emissa vox testimonium detulit dicens: Hic est filius meus dilectus, in quo bene conplacui? Die age, nihil remoreris quis ille est qui patrat haec omnia, qni agit universa. Reaponde, itane blasphemiam pro ratione inpudenter allegas et inferre conaris?
[*](11 Gal. 3, 1 — 17 Matth. 11, 11. Luk. 7,28 — 30 Matth. 3,17. Luk.3,22)[*](CM)[*](5 nostra C | 8 ita] tam C | 9 qui his tam Bacrosanctis] Traube, qui sacro sancta C quie tam sacrosanctis Μ | vocibus] bus aus s corr. C | 11/12 quorum ante ~ M | 12 rescriptus C | 16 tu < Μ | 17 dat C | a. Ras. C, wahrscheinlich war ursprünglich maior geschrieben | nach est M | 19 est illo ~ M | 26 descenderit M | 29 cuius] cui Μ | ei < M | 31 patrat] parat C | 32 conaris] Zacagni, coneris CM)86
(L). Manes dixit: Nemo quidem, qui adversum haec quae a te dicta sunt respondere potuerit, blasphemiae crimen incurrit; quin potius est omni laude dignissimus. Oportet enim artificem rebus propositis responsione diligenter aptata, manifeata omnibus ea de quibna quaeritor vel dubitatar ostendere et maxime idiotis. Et quoniam tibi doctimiae nostrae non placet ratio, tamquam artifex bonus etiam hanc mihi quaestionem rationabiliter exsolve. Mihi enim pium videtur dicere quod nihil eguerit filius dei in eo quod adventus eius procuratur ad terras neque opus habuerit columba neque baptismate ueque matre neque fratribus, fortasse neque patre, qui ei secundum te fnit loseph; sed totus ille ipse descendens, semet ipsum in quocumque voluit transformavit in hominem eo pacto quo Paulus dicit, quia habitu repertus est ut homo. Cuius igitur rei indiguerit is qui semet ipsum in omuia transformarit, ostende. Quando enim voluit, hunc hominem rursus transformavit in speciem solis ac vultum. Quod si rursus resistis, mihi recte dicenti fidem nolens accommodare, audi definitionem tuam in qua stas. Si enim | hominem eum tantummodo es Maria esse dicis et in baptismate spiritum percepiase, ergo per profectum filius videbitur et non per naturam. Si tamen tibi concedam dicere secundum profectum esse filium quasi hominem factum hominem vere esse opinaris, id est qui caro et sangius sit? Necesae est ergo et spiritum, qui sicut columba adparuit, non aliud esse quam naturalem columbam; sicut homo enim dictum est et sicut columba et quaecumque opinari potest de eo sermone, quod dictum est, sicut homo, hac opinione concipe etiam de eo, quod dictum est, sicut columba. Necesae est et baec aequaliter recipere, ita enim in quae de eo scripta sunt inveniuntur. Archelaus dixit: Sicut tibi ipse non potea, tamquam bonus artifex, neque ego tibi hanc quaestionem diligenter aptarem tam manifestam atque manifeste dissolverem, nisi propter hos qui adsistunt et qui nos audiunt; et ideo, sicut convenit, quaestionis huius quoque exponam rationem. Tibi quidem non videtur pie dici matrem habuisse lesum Mariam et reliqua quae nunc prose- [*](12 Phil. 2, 7 — 22 Phil. 2, 7. Matth. 3, 16. Mark. 1, 10. Luk. 3. 22. Job. 1, 32) [*](CM) [*](4 responsione] nach aptata gesch. M | 12 homine CM | 13 is] iis C | rursus] s aus m corr. C2 | 16 nolis C | 18 filium C | 22 naturalem naturale columbam C naturalis columba Μ | 24 hac] ac CM | 26 C continetur M | 28 diffigenter C | aptarem tam] aptafe tam C aptare uitam M | manifestam] manifestarem CM | manifeste] manifesteq; (festeq; a. C manifesteq Μ Die Stelle ist nach Ζ. 3—7 ungefähr q wie im Texte corrigieren | 29 hos] s aus C ohne Ras. corr. C1 w. e. sch.)
87
cutus es, quae quidem omnia repetere perhorresco. Interdum quidem cogi solet artifex propter inperitiam reaistentis dicere et facere ea quae tempus recusat; et ideo quia mihi est inlata necessitas propter praesentem turbam, ad ea quae a te non recte dicta sunt paucis respondeam. Die ergo mihi: si Iesum hominem naturaliter factum intellexerimus ex Maria, habentem carnem et sanguinem, intellegamus necesse est etiam spiritum sanctum veram columbam fuisse et non spiritum? Et quomodo poterit vera columba verum hominem ingredi atque in eo permanere? caro enim carnem ingredi non potest; sed magia, si lesom hominem minem confiteamur, eum vero qui dicitur sicut columba spiritam sanctum, salva est nobis ratio in utroque. Spiritus enim secondum rectam rationem habitat in homine et descendit et permanet, et conpetenter hoc et factum est et fit semper, sicut tu te ipsnm ante hoc tempus profitebaris esse paraoletum dei, ut dicam: Delire, non homo, qui frequenter oblivisceris ea quae dicis. Spiritum enim venisse super te dixisti, quem promiserat lesus esse missurum; et unde nisi de caelo descendat? Et si descendit spiritus super hominem dignum se, super te autem veras columbas descendisse sentiendum est? ut te columbarum potius furem accipiamus, insidias eis ac laqueos molientem; dignus enim es qui verbis ridiculis inludaris; ego tarnen parco, ne auditores videar offendere haec dicens, et maxime qnia praeter propositum eat meum in te ingerere quae merearis audire.
Sed redeam ad rem. Memor stim enim tranaformationis suae, qua dicis quia dens transformaverit ae in hominem vel in aolem, ex hoc Τι volens ostendere lesum nostrum habitu solo et risn factum esse homi- nem, quod absit ab unoquoque fidelium dicere. Alioquin haec secundum te ad somnium nubia redeunt universa et figuras; non solum autem, sed et adventus nomen delebitur; poterat enim in caelo positus facere quae voluerat, ai spiritum eum esse non hominem dicis. Sed non ita est, quoniam exinanivtt lemet ipsum formam servi accipiens. Dico autem de eo qui ex Maria factus eat homo. Quid enim? non poteramus et nos multo facilius et lautius ista narrare? sed abait at a veritate declinemus iota unum aut unum apicem. Eat enim qui de Maria natus est filius, qui totum hoc quod magnum est voluit perferre certamen lesus. Hic [*](30 Phil. 2, 7) [*](CM) [*](8 ueram columbam C | 10 ean CM | 14 delire] dilere C, vgl. 28, 15 18 columbarium C | 19 eis] ei CM | q laqueo C | 20 est < C | 22 mereris Μ | 24 qua] aus que corr. C1 w. e. sch. | se ~ Μ | 26 alioquin haec ~ C | 34 quod] quo C)
88
est Christus dei, qui descendit super eum qui de Maria est. Quod si non credis neque voci quae caelitus facta est, temerarium aliqutd ipse pronuntias et, ai dixeris, nemo credei Statim enim in desertum ab spiritu ductus est lesns, ut temptaretur a diabolo; quem cum diabolus ignoraret, dicebat ei: Si filius es dei. Ignorabat autem propter qui genuisset filium dei. Praedicabat regna caelomm, qui erat habitaculum magnum nec ab ullo alio portari potuisset; unde et adfixus cruci, cum resurrexisset ab inferis, adaumptus est illac ubi Christus filius dei regmabat, ut cum iudicium habere coeperit, bi qui ignoraverunt eum videant quem conpunxerunt. Ut autem ciedas: cum discipuli eius per anuum integrum manserint cum eo, quare nullus ipsorum procidit super faciem suam, sicut paulo ante dicebas sed in una bora illa, quando sicnt sol resplenduit vnltus eins? Nonne propter habitaculum illud, quod ex Maria fuerat effectum? Sicut enim paracleti pondus nullus alius valuit sustinere nisi soli discipuli et Paulus beatns, ita etiam spiritum, qui de caelis deacenderat, per quem tox patema testatur dicens: Hic est filius meus dilectus, nullua aliua portare praevaluit niai qui ex Maria natus est, super omnes sanctos Jesus. Sed et ad haec quae obicio, respoude. Si habitu eum et specie dicis esse bominem, quomodo ab bis, qui ex viro et muliere nati sunt, Pfaarisaeis teneri potuit et ad iudicium pertrahi, cum spirituale corpus a crassioribns corporibna nou valeat conprehendiP Quod si habes aliquid qnod ad verbum atque ad propositum respondeas, qui numquam ad proposita respondisti, perge quaeso et pugillum plennm solis mihi adfer aut modium plenum. Ipse vero soI pro eo quod subtilioris est corporis, cooperire te et circnmdare potest, tu vero eum, etsi conculcaveris, nihil laedis. Dominus vero mens lesus, si tentus est, ut homo ab hominibus tentus est. Si non est homo, nec tentus est Si non est tentus. nec passus est nec baptizatua est. Si ille non est baptizatus, nee quisquam nostnim baptizatua est. Baptisma autem si non eat, nee erit remissio peccatorum, sed in suis peccatis unusquisque morietur. Manes DIXIT: Ergo baptisma propter remissionem peccatorum datnr? Archelaus BixiT: Etiam. Mabzb dixit: Ergo peccavit Christus, quia baptizatus est? Abchelaus ddut: Absit; quia potius pro nobis peccatum factus
[*](3 Matth. 4, 1—3 Luk. 4, 1—3 — 9 Joh.19,37 — 16 Matth.3, 22 — 33 11 Kor. 5, 21) [*](CM) [*](1 dei] d aus Corr. C1 | 5 dicebat] d aus Corr. C1 | propter qui] Stelle tat verdorben; propter quid Zacagni | 6 qui] vielleicht eine unrichtige Ubersetzung | 8 ab] b a. Ras. C | 9 haberi M | hii M | uideant M corr. M2 | 11 manserunt C | 23 solis] solidis zu soli corr. 28 baptizatus neque C) 89
est, nostra peccata suscipieos, <propter> qaod ex moliere natus est propter quod ad baptisma venit, ut hnius partis perciperet purificationem, ut spiritum, qui descenderat in specie columbae, corpus quod susceperat portare posset.