Historia persecutionis Africanae provinciae

(V, 1) Addidit itaque bestia illa, sanguinem sitiens innocentum, episcopis necdum adhuc in exilium directis per uniuersas Africanae terrae prouincias uno tempore tortores crudelissimos destinare, ut nulla remansisset domus et locus, ubi non fuisset eiulatus et luctus, ut nulli aetati, nullo parceretur sexui, nisi illis, qui eorum succumberent uoluntati. Hos [*]( 2 Mt. 5, 84. ) [*]( 1 noluerant Vs* 3 partS C1s 4 notarius BVM 5 quis quid] quid quid C1 quia qui C\' quis M diceret uel ego: diceretur BVCMs diceretur et W diceret a diceret et Lβ 6 ut de BVC et de reR. minime] non 0 statiuque W 8 quae] qua P cęlebatur V 11 religati W eolonias 0 colendum a agrum aβ acoipietis β 12 spallatis Cl 18 in om. β geBtatis a aut] nec M 14 reeontiliare W praevumetis P1 15 fili BV1 filii rell. domui BW domini reU. optastis s1 16 coNica W 17 relegare V1 religari W dominis a 19 eziliis β uniuersis BVs1 20 terrae afrieaaae W 22 ululatus 0 nullo aetati BVC1s1 nulli parceretur WMmL 23 iUos BVs1 illi C ez cerr. soccumberet BVCW ) [*]( VIL ) [*]( 6 )

Ex quibus unam nostram Dionisiam cursim ac breuiter nominabo. Cum uiderent eam non solum audacem, sed etiam matronis ceteris pulcriorem, ipsam primo nisi sunt fustibus expoliatam aptare. Quae cum peteret diceretque de domino suo secura: \'qualiter libet cruciate, uerecunda tamen membra nolite nudare\', amplius illi magis furentes celsiori loco uestimentis exutam consistunt, spectaculum eam omnibus facientes. Quae inter ictus uirgarum, dum riuuli sanguinis toto iam corpore fluitarent, libera uoce dicebat: ministri diaboli, quod ad obprobrium meum facere conputatis, ipsa laus mea est\'. Et quia est scripturarum diuinarum scientia plena, artata poenis et ipsa iam martyr alios ad martyrium confortabat ; quae suo sancto exemplo paene uniuersam suam patriam liberauit.

Quae oum suum unicum filium, admodum adhuc tenerae aetatis et delicatum, timore poenarum formidolosum conspiceret, uerberans eum nutibus oculorum et increpans auctoritate materna ita confortauit, ut matre multo fortior redderetur. Cui inter crudelia uerbera constituto ita dicebat: \'memento, fili mi, quia in. nomine trinitatis in matre catholica baptizati sumus. Non perdamus indumentum nostrae salutis, ne ueniens inuitator uestem non inueniat nuptialem et dicat [*]( 1 cremabant ϕ mulieres uero a 2 naturae iura ϕ 3 dyonisiam a§ 4 hac W 5 matrimoniis PB pulchriorem mss praeter BV 6 apatre BV appetere W mactare Ms cruclare a peteret] pateretur βinepte; nondum enim patiebatur 7 sao] sum § ^8 magisque Wst 9 ezuta BVlb eam om. a i 10 facienteaque BV1 riuulis BVC1MS1. 11 fluitaret Y (es corr.) M 12 obrobrium W probrium P 13 est ipsa laus mea W ipsa est laua mea MsL est post mea om. BVG quia eat] qui erat W quia esset 0 quia erat aL sientia V1 14 artatu BV1 areatu C artatur W arctatur a aptatis artata p martyrum Vb1 15 corfortabat B paene om. a: recte ? 16 fium W addomum Pb 18 eum om. W 19 materna scripsi cum 82 Lv; cf. §. 50 auctoritate uxoria increpatua: eterna Ba iterna C ex corr. aeterna rell. 21 mi flli a catholica] ecclesia catholica a 23 inueniet P )

Uenerabilis uero adulescens, Maioricus nomine, in certamine confessionis spiritum reddens cursum. palmiferum consummauit: amplexansque illa hostiam suam; quantis potuit uocibus domino gratias agens, ad gaudium spei futurae in sua domo maluit sepelire, ut quotiens super sepulchrum eius trinitati preces effundit, alienam se a filio numquam esse confidat. Quanti igitur per eam in illa ciuitate, ut fati sumus, adquisiti sunt deo, longum est enarrare. Nam et eius germana nomine Datiua, atque Leontia filia sancti Germani episcopi, cognatusque Datiuae uenerabilis Emilius medicus, religiosus quoque Tertius trinitatis confessione praeclarus, uel Sibidensis Bonifatius quanta pertulerint qualibusque cruciatibus euisceratae uel euiscerati sint, qui ualet ex ordine dicat.

(V, 2) Serui quoque Tuburbitanae ciuitatis maioris, generosi et nobilis uiri, pro Christo quas pertulit quis explicet poenas ? Qui post caedes innumerabilium fustium trocleis frequentibus eleuatus dum totam per urbem penderet, nunc in sublime [*]( 1 Mt 22, 13. ) [*]( 1 tenebris B ibi WsaP et Vulgata 2 oculorum om. a 3 desideranda est uita W 4 filium om. a 5 adulescens V adulisoens B adolescens rell. maiorius a 7 coneumauit WP illam PB 8 uotibus W deo P spqis b 9 suo domo B malluit BV1C1 (cf. Cassiodor. de orthogr. c. 1) quocienscumque a sepnlcrum aP 10 prsece W effundat V2Ms, effudit β aliena BV1a esse om. a 11 in om. b fa//ti B ex facti 15 confessio a uel Sibidensis] uesnbensis a uel sibiddensis 0 16 bonifacius CWMsaP crnatibus B euisceratae uel om. M 17 uiscerati W eunt MP ei om. a 18 seruii Wa seruius C2 sernus PB suruus b tnrburbitanae W maiorus β generosus C\'L 19 nobiles ClM uir CL explicit BVs1 20 festium V1 flequentibus PB 21 totam per urbem CWb: tota (toto V) per urbe BV1 tota p. urbem (ulbe V) die V2Ms p. totam urbem a tota p. urbem PB nunc eam C* sublimes BV- sublimi a ) [*]( 6* )

(V, 3) In ciuitate nero Culusitana non naleo quae gesta sunt nuntiare, quia et ipsam quantitatem martyrum uel etiam confessorum inpossibile est homini supputare. Ubi quaedam matrona auctrix sui nominis Uictoria, dum in conspectu uulgi continuato suspendio cremaretur, a marito iam perdito filiis praesentibus taliter rogabatur: \'quid pateris coniux? si me despicis, uel horum quos genuisti miserere, impia, paruulorum quare obliuisceris uteri tui et pro nihilo ducis, quos cam gemitu peperisti? ubi sunt foedera coniugalis amoris? ubi societatis uincula, quae inter nos dudum honestatis iure tabulae conscriptae fecerunt? respice quaeso filios ac maritum et regiae iussionis implere festina praeceptum, ut et inminentia adhuc tormenta lucreris, simul et mihi doneris et liberis nostris\'. Sed illa nec filiorum fletus nec serpentis audiens blandimenta, adfectum multo altius eleuans ab terra, mundum cum suis desideriis contemnebat. Quam cum iam continuatione suspendii [*]( 1 dimissus C1 demissis PS 2 pondore BV1CW pendere b 3 tractus et defricatus V2OMS: tractum et defricatum rdl. 4 cautibus V2M cute separata Ws\' lateribus dorsoque] lateribusque § 5 nentre a\'L iam] autem a 7 sua a 8 homi P hominis grati B ϕ Wa ezibuit W debuit 0 10 uaro om. MS1. ualent... nuntiari b 11 quantitate W martyriom Cx 12 inpossibili BVlC 14 concremaretur β 15 coniunx CWS1ab 17 gemite P 18 eocietaa BV1C1 20 ferunt b 21 at et] nt a0 22 tormonta W h lucreris V 23 bbandimenta Y 24 multo] oculorum β: om. VCMs1 ab terra scripsi: ad terra B ad terri V* a terra rell. cum] cur P 35 contgptenebat W qua W continuatone BV1 (Schuch. II, 444 sqq., 457) coutinuati nece C continuati honere a continuato suspendio β )

(V, 4) Qualiter autem Adrumetinae eiuitatis ciuem Uictdrianum tunc proconsulem Carthaginis praedicem, nescio deficientibus uerbis. Quo in Africae partibus nullus ditior fuit, qui etiam apud impium regem pro rebus semper sibi commissis fidelissimus habebatur. Mandatur ei a rege familiariter diciturque, quod eum habiturus esset prae omnibus, si ad praeceptum facilem commodasset adsensum. Sed ille uir dei missis ad se talem dedit cum fiducia magna responsum: \'securus de deo et Christo domino meo dico quae regi dicatis: subrigat ignibus, adigat bestiis, excruciet generibus omnium tormentorum: si consensero, frustra sum in ecclesia catholica baptizatus. Nam si haec praesens uita sola fuisset et aliam, quae uere est, non speraremus aeternam, nec ita fecissem ad modicum atque temporaliter gloriari et ingratus existere, qui suam fidem mihi contulit, creditori\'. Ad quod tyrannus excitatus quantorum temporum et quantis eum adflixerit poenis, humanus sermo non poterit explicare. Qui tripudians in domino feliciterque consummans martyrialem coronam accepit. [*]( 1 auulsis β 2 deposuerant W exanimem V2C2MsL examinatam Pb tulit W 3 quendam V1 tetigesse F1 4 saluatam β 5 adrumitenae Pb 7 Qoo] quod BV2M1s1L 8 apnt P regem impium a aibi semper b 9 ei ot b 10 eu W si ad praeoeptum Ms: si et praeceptum BV (et eras. in V) sed praeoepto C1 si praecepto C9 si et praecepto a si eius praeoepto (praeceptu Wl) WLfl 11 facile W 12 tale CWML: in BY talem bis script. est 13 de chriato domino deo raeo dico quod a de cbristo deo et domino meo quae (dioo quae W haec b) Wβ 14 me subigat W excruciet omnium tormentorum genere 0 15 si] si et a con sero BV. 17 aeteram om. a ista Ws2 18 gloriarer Ms existere BVlaL: exitere W existorẽ ei VMs exiaterem rell. 19 contulit mihi a creatori b tirranus W 20 adfiixit et 21 potuit P trepndians P in domino V2CMsL in quo BVlW: om. aβ 22 feliterque b consumans BVWLPVR )

(V, 5) Apud Tambaiensem quoque ciuitatem gesta quis queat certamina martyrum explicare? Ubi duo germani Aquisregiensis ciuitatis sibi securi de domino inuicem iurauerunt, ut rogarent tortores, ut una poena parique supplicio torquerentur. Et dum primo suspendio molibus lapidum pedibus alligatis tota die penderent, unus illorum petiuit sese deponi et sibi indutias dari. Cui frater alius metuens ne fidem negaret, et de suspendio clamabat: noli, noli, frater; non ita iurauimus Christo: accusabo te, cum ante thronum eius terribilem uenerimus, quia super corpus et sanguinem eius iurauimus, ut pro eo inuicem patiamur/ Ista dicens et alia multa confortauit germanum ad praelium passionis, qui clamans ingenti uoce dicebat: cadigite suppliciis quibus uultis et poenis Christianos artate crudelibus; quod frater meus facturus est, hoc etiam ego\'. Quantis iam lamminis ignitis adusti sunt, qualibus ungulis exarati, quibus cruciatibus torti, ipsa res docet, quod eos ipsi tortores a sua facie proiecerunt dicentes: \'istos imitatur uniuersus populus, ut nullus ad nostram religionem penitus conuertatur\'; et praecipue quia nulli liuores, nulla poenarum uestigia in eis penitus uidebantur.

(V, 6) In Tipasensi uero quod gestum est Mauretaneaf maioris ciuitate, ad laudem dei insinuare festinem. Dum suae ciuitati Arrianum episcopum ex notario Cyrilae ad perdendas [*]( 16 cf. Ps. 50, 13. ) [*]( 1 tambianensem W tabayensem M tabaiensem a tambadensem (S quisq: ad BV2 queq; ad certamina martynim quis potest explicare MS 3 secure W ut rogarent BWafi ut roganerant V1C1 et roganerunt V2C2MSL 4 ut] et BVCWaPH sapplicia BV C1. 6 petiit C se Waft indacias W MsaLbR 7 etj ei a p: om. WC282L; cf. Ind. III part. praes. = uerb. finit.\' uspendio P 8 noli noli] noli mi a 9 eine ante terribilem om. ϕ 11 patimur BV1 et alia dicens C multa om. 0 12 proelium Wb addicite PR adicite b 13 et uultis 0 arctate a 15 laminis a qualibus] quabus V1 quibus VMs ungulis] sin. guli 0 17 facie sua MsL 19 libores B 21 uero om. MS1. mauretaneae BVWMs: mauretaniae C mauritanee a maaritaniae rell. 22 insinnare om. β feetinem BWab: festimemos Y festinemus reU. 23 arrianoram b cyrillae Ma )

Quae cum regi innotuisset, comitem quendam cum iracundia dirigens praeoepit, ut in medio foro, congregata illuc omni prouincia, linguas eis et manus dextras radicitus abscidisset. Quod cum factum fuisset, spiritu sancto praestante ita loquuti sunt et loquuntur, quomodo antea loquebantur. Sed si quis incredulus esse uoluerit, pergat nunc Constantinopolim, et ibi reperiet unum de illis, subdiaconem Reparatum, sermones politos sine ulla offensione loquentem; ob quam causam uenerabilis nimium in palatio Zenonis imperatoris habetur, et praecipue regina mira eum reuerentia ueneratur.

(V, 7) Sed quis congruo sermone possit exsequi aut coaceluare diuersitates poenarum, quas ex iussu regis sui etiam ipsi Uuandali in suos homines exercuerunt ? In ipsa quoque quae gesta sunt Carthagine si nitatur scriptor singillatim astruere etiam sine ornatu sermonis, nec ipsa nomina tormentorum poterit edicere. Quae res hodieque posita in promptu demonstrat. Alios sine manibus, alios sine oculis, alios absque [*]( 2 nauali de] ualide β de om. a ispaniam W ad Hispaniam om. BVCMs1L confugiunt CMs confugit aLb 3 quia dictum VlClP quia ductum C* 6 miniateria a 7 celebrare congregati VC1Ms 8 carthagini αβ 9 innotuissent V2C28αβ 10 omne BV1C1 omnia PR 11 ei a dexteras qp abaidisset W Quod cum factum fuisaet] et (sic) β 12 loquuti BV: locuti rell. 13 locuntur CMsaLQ 14 uoluerint W reperiet MaLbI: repperiet rell. 15 subdiaconum β polytoa W 19 exequi ϕ WaLP1b coaceruate C 20 iussa P 22 quae om. BVClM scripto acriptor (sic) W 23 nomin// P 24 dicere β promtu BWLP 25 demonstratur Ms manibus aliis B VC abque W\' )

Sed qui hoc fabulosum putat, Uranium Zenonis legatum interroget, cuius praesentia praecipue gesta sunt, illa scilicet causa, quia ueniens Carthaginem sese pro defensione ecclesiarum catholicarum uenisse iactabat. Et ut illi ostenderet tyrannus neminem formidare, in illis plateis uel uicis pluriores tortores et crudeliores statuit, in quibus legatis moris est ascendendo ad palatium et descendendo transire: ad obprobrium uidelicet ipsius rei publicae et in nostri iam deficientis temporis faecem.

(V, 8) Tunc igitur et quaedam uxor cuiusdam cellaritae regis, nomine Dagila, quae temporibus Geiserici multotiens iam confessor extiterat, matrona nobilis ae delicata, flagellis et fustibus omnino debilitata exilio arido et inuio relegatur, ubi nullus hominum forte consolationis gratia ueniendi haberet accessum, relinquens cum gaudio domum, maritum simul et filios. Cui postea oblatum esse dicitur, ut in miiiori heremo translata frueretur, si uellet, solacio sociorum, Illa uero [*]( 2 susspendio W spatulis a β capud C 3 dimeroum WL 4 iopalsione WPb manum W 5 pendentes Wt* 6 disruptis WaPb1R 7 celebri P 8 confraotib: BV1C1 rediderant b 9 palulu V1 10 anium β 11 caraam BVl 12 carthagini p 18 et ut] ut et £ tyrrannus W 14: in illis] illis β 1& est ad palatium ascendeado (ascendo V1C1) et de. scendendo (descendo V1C1) ϕ 16 denscendendo P descendo bR ipsius om. a rei puplice P 17 in om. Wβ nostris BVC1 Msl fecem mss 19 daliga ϕ dagilu W dagilium qui 0 20 confersor B conuersor V1O1 e converse restiterat C2 21 debelitata et relegata a religatur W 23 et] ac a 24 filium β oblitum BV1C1 (cf.Roenseh 296) in om. W 26 fueretur W ingenM BV1C1 ingens retl. )

(V, 9) Tunc etiam Eugenio pastore iam in exilio constituto et uniuersus clerus ecclesiae Carthaginis, caede mediaque maceratus, fere quingenti uel amplius, inter quos quam plurimi erant lectores infantuli. gaudentes in domino procul exilio crudeli traduntur. Sed libertatem tunc, dum media urbe caederentur, Murittae diaconi ceteris liberiorem tacere non debeo. Fuit quidam Elpidoforus nomine nimium crudelis et ferus, cui fuerat delegatum membra confessorum Christi suppliciis grassantibus laniare. Hic enim dudum fuerat aput nos in ecclesia Fausti baptizatus, quem uenerabilis Muritta diaconus de alueo fontis susceperat generatum. Post uero dum apostataret, tantae extitit feritatis aduersus ecclesiam dei, ut superior omnibus exsecutor persecutionis fuisset inuentus. Quid multa?

Dum primo presbyteri suppliciis macerandi ordine citarentur, post archidiaconum Salutarem artatur poenis memoratus Muritta; fuit enim secundus in officio ministrorum. Qui cum Elpidoforo sedente et fremente honorabilis senior coepisset extendi, priusquam exueretur, clam forte nescientibus cunctis illa, quibus eum suscipiens de fonte dudum texerat, sabana baiulabat. \' Quibus uentilatis simulque in ostensione cunctorum extentis in his uerbis totam ad fletum et lacrimas commouisse dicitur ciuitatem:

Chaec sunt linteamina, Elpidofore minister erroris, [*]( 22 Eoai. 6, 13. ) [*]( 1 naUaa CaL humane C2 hamanus aL 2 esset C2aLβ affectus C2L accessusa effectum P 4 et om. aL maceratur Lb 7 traduntur α W (cf.II, 37 tali exilio mancipatis = traditis) trudantur bB taadnntur P libertatem WS2aL: liber tamen BVC M libertate PB libvmte b cum de media W 8 muritae b liberiorem Bermonem V2MS1 9 helpidoforas W feraas W 10 crassantibus BVCWsaPb1 11 aput] sic BWa fuerat apud nos dudum 0 12 marritta W morita b alueo] alieno P 16 presbitero (prto V) BV1 17 arddiaoonum B archidiaconus salutaribus C7 aptator s morita b 18 helpidoforo W 21 eam P baiolabat ML 22 eitenaione a 28 totum BV1 tota W 24 eiuitati BV1 sunt om. P )

Ligate eum pedibus et manibus funiculis suis, quia se ipse uoluntarie separare uoluit a catholicis dudum fratribus suis. Ipse funes extendit continuatos in laqueum, quibus et semet ipsum uinxit, et alios, ne ad istud uenirent conuiuium, [*]( 6 Ps. 108, 18. 11 Mt. 22, 12. 20 cf. Ps. 139, 6. ) [*]( 3 dimergendum WPR et ad mergendum M abyssum s2β abissum Wa 4 cinxerunt bR cincxerant P persequentg BV 5 flamantem b gehenam W qui P 6 te om. Ms maledictione et uestimenta b scindens ... sacramentam om. W 7 admittens P 9 congregari PR 10 stoIa C28α conspiciet et Ms1 conspiciens 0 11 nuptiali C2sdicebitque BVCWsR: dioebatque P dicetque CMaL dicet/// b 13 cogno W quun] quae b 14 uirgine horum VC1Ms1 membrorum] m. gestator (-ur ab) aβdecem] nouem C* texui h\': texi reU. tendiculi a tendiculo WS2b2 15 aquam BVMs1aL mandaui V1 pnrpuram BVPR 16 docoraui B conspioio cultum signaculi] conspiciunt oculi BVCML caractere B caractarem P 17 non uideo] . nouudd V1 nouum deifloe V\'M non conspitio occultũ signacali mei caracterem non uideo trinitatis amicum sic Ws4 18 manibus et pedibus αβ ipse se a 19 separari P a om. P dudum om. p 20 quibus ut PR 21 iuncxit W uerent BY\' )

(V, 10) Parantes itaque uniuersi dorsa sua uerberibus alacres ad exilium pergunt. Quibus adhuc in itinere longioris uiae constitutis destinantur, episcopis Arrianorum suggerentibus, homines inmisericordes ac uiolentes, ut illud, quod eis forte miseratio Christiana uictui contulerat profuturum, crudeliter auferretur. Quando unusquisque eorum libentius forte cantabat: \'nudus exiui de utero matris meae; nudum me oportet ad exilium pergere, quia dominus nouit esurientibus cibum porrigere et in deserto uestire\'. Nam et Uuandali duo, sub Geiserico saepius confessores, comitante matre, contemptis omnibus diuitiis suis, cum eisdem clericis ad exilium perrexerunt.

De multitudine autem pergentium confessorum, id est ecclesiae Carthaginis clericorum, suggerente quodam ei lectore Teuchario perdito, quos ille nouerat uocales strenuos atque aptos modulis cantilenae, designatione sua debere dicit duodecim infantulos separari, quos ipse, dum catholicus esset, tunc discipulos habuit. Statim illo suggerente sub festinatione ueredi mittuntur, et ui barbarici furoris bissenus numerus puerorum de itinere reuocatur. Segregantur corpore, non spiritu [*]( 1 1. c. 12 Iob 1, 21. ) [*]( 2 robore BVl decore P 3 marita b malta a consieotiae V 4 obmutiscens ab corriebatur C 6 parentes BVMS1α1P utique M nerbebua W 7 itenere 8 8 deatinatur BV1C1 9 niolenti C2WS2Lβ 10 contnlerant BV181 11 aufereretnr W 12 utero] nentre a matri W nudum etiam Wa 16 peiruenernnt W 17 confessores VMs1 18 cIeri. corum] electorum Ws1 quoddam W lectore a 19 theucbario Ws\'L theochario M theucario p 20 catilinae Vsl 21 separare V1 22 discipulus b abnit P 28 neredi mittuntnr ego (II, 38): nero dimittuntur BVWsPB uiri dimittuatnr ab niri/// mittuntur C dimittuntur M uiro dimittuntur Lv ui] in MP bissenos numeros BVsx 24 reuocantur V* )

Sed dum oun eis, quasi cum tali aetate, non blanditiis ageretur, superiores suis inuenti sunt annis, et ne obdormirent in mortem, lucernam sibi euangelici luminis accenderunt. Indignantur ob hoc grauiter Arriani et se superatos a pueris erubescunt; unde accensi subdi iugiter fustibus iubent, quos iam ante paucissimos dies uariis uerberibus dissipauerant. Inprimuntur uulneribus uulnera et rursum poena restaurata crudescit. Factum est domino confortante, ut nec aetas minor deficeret in dolore et magis animus cresceret roboratus in fide. Quos nunc Carthago miro colit adfectu et quasi duodecim apostolorum chorum conspicit puerorum. Una degunt, simul uescuntur, pariter psallunt, simul in domino gloriantur.