Historia persecutionis Africanae provinciae

Item in euangelio scriptum est: quaecumque pater facit, eadem et filius facit similiter. Et: sieut pater suscitat mortuos et uiuificat, ita et filius quos uult uinificat. Item: ut omnes honorificent filium, sicut honorificant patrem; aequalis enim honor nonnisi aequalibus exhibetur. Item ibi filius ad patrem dicit: omnia mea tua sunt et tua mea. Item: Philippe, qui me uidit, uidit et patrem, quomodo tu dicis: ostende nobis patrem? Hoc non dixisset, nisi patri per omnia fuisset aequalis. Item ipse dominus dicit: credite in deum, et in me credite. Et adhuc, ut unitatem aequalitatis demonstraret, ait:

nemo nouit filium nisi pater, neque patrem quis nouit nisi filius et cui uoluerit filius reuelare. Et sicut [*]( 1 Ioh. 14, 10 et 10, 30. 7 Ioh. 5, 18. 12 Ioh. 5, 19. 13 Ioh. 5, 21. 1B Ioh. 5, 23. 17 Ioh. 17, 10. 18 Ioh. 14, 9. 21 Ioh. 14, 1. 22 Mt. 11, 27. ) [*]( 1 ego in patre et pater in me om. a et ego] ego MaL eet. ego enim A est. Et: ego v 3 uolii//tatis B, n eras. 4 sed] quod A 7 proptereaergo QA 8 sabatum W 10 est pęnitus est BV. penitus est V2CWa neratiter W 11 aequale B deo se faciebat 0 in] in eodem A 13 facit. Similiter et B tpa 14 uul W 15 Item] ita <p item in enangelio A 17 exibetnr BVCW ibi] in enangelio A 18 et tuaJ et omnia tua P filippe P me nidet nidet VCsa uidet me uidet MP me uidet & 19 quomodo.... patrem om. β 21 credite in d.) creditis in deum WS2aPbA; sed cf. Gracc. πιοτύετε 22 adhuc nt VCMsL: adhuc BV1 ut adhuc rell. ) [*]( VII. ) [*]( 4 )

(III, 4) Uerum quia duas in filio profitemur esse naturas, id est deum uerum et hominem uerum, corpus et animam habentem: quicquid ergo excellenti sublimitatis potentia de eo referunt scripturae, admirandae eius diuinitati tribuendum sentimus; et quicquid infra honorem caelestis potentiae de eodem humilius enarratur, non uerbo deo, sed homini reputamus adsumpto. Secundum diuinitatem ergo est hoc, quod superius diximus, ubi ait: ego et pater unum sumus, et: qui me uidit, uidit et patrem, et: omnia quaecumque pater facit, eadem et filius facit similiter, uel cetera.

quae superius continentur. Illa uero, quae de eo secundum hominem referuntur, ista sunt: pater maior me [*]( 3 Mt. 16, 17. 5 Ioh. 14, 6. 6 Ioh. 6, 44, 9 loh. 14, 7. 22 Ioh. 14, 28. ) [*]( 1 pater] patrd B et V1 ut uid. 2 niui] nini esse W A 3 inquid C simon BWPA: symon rell. 5 est om. a est in caelis W 7 eum] ad eum BV. aequalitas WA 8 fili] sic BV1 ad se] cum ad se A adducunt A dicitur PR 10 nostis] cognoscetis Å (Graec. γιvὡδϰετε) 13 habentem confitentes A ergo in A erasum ezcellentis Wβ potentia de eo] potenti deo W 14 refertur Wl tribuendam P 15 honore W 16 enarrantar BVl narratur β nerbo dei V2WMsaβ uero deo V ex altera correctione homine BVC1৪1 deputamuI Å; cf. Indic. III 8. v. reputare 17 diuinitate B hoc om. 9 19 me uidet uidet V2CM৪aPb 20 facit filius a facit. Similiter B VW 21 uere BV1 22 secundum hominem om. a: referuntur sec. hom. W de infirmitate eius r. M sed. homo dicuntur ৪2 in ras.; in C m. rec. in marg. addit. secundum humanitatem ista] ita PRA )

Filius I ergo dei nullis condicionum necessitatibus obstrictus, sed libera diuinitatis potentia ita quae nostra sunt mirabili pietate adsumpsit, ut a suis quae diuina sunt omnino non destiterit, quia-diuinitas nec augmentum admittit nec patitur detrimentum. Unde gratias agimus domino nostro Iesu Christo, qui propter nos et propter nostram salutem de caelo descendit, sua passione nos redemit, sua morte uiuificauit, sua ascensione glorificauit; qui sedens ad dexteram patris uenturus est iudicare uiuos et mortuos, iustis aeternae uitae praemium largiturus, impiis atque incredulis merita supplicia redditurus.

(III, 5) Profitemur itaque patrem de se ipso, hoe est de id quod ipse est, sempiterne atque ineffabiliter filium genuisse: non extrinsecus, non ex nihilo, non ex alia genuisse materia, sed ex deo natum esse. Et qui de deo natus est, non aliud est quam id quod pater est, et idcirco unius substantiae est, quia ueritas natiuitatis diuersitatem non admittit generis. Nam si alterius a patre substantiae est, ant uerus filius non est aut, [*]( 1 Ioh. 6, 88. 2 Mt. 26, 39. 4 Mt. 27, 46. 5 Ps. 21, 11. 6 cf. Ps. 8, 6. ) [*](2 uoluntatem post sed om. a me misit Pb 3 po>t W cum om. a 4 dens meus ea tu qaare a 5 fili] sic BV1A1 matris om. P 6 iudicatur ϕ et quam plura] quam pl. et β 7 brebitatis B V1 9 itaque PB pietatis b\' 10 non om. V1 11 nec] non P aucmentum B V augumentum Cl aumentum ammittit Å 12 domino] eidem domino A 13 de caelo om. β deeeendit et sua A 15 dextram VMs 18 de ante id om. W id] eo V2CMsa. et Å ex corr. 19 eet] ẽẽ W 20 alia] aliqua Å genuisse] subiacente β subiacenti A matheria P 23 natiuitatis] diuinitatis Ms 24 a patre alteriut b substantiae est non est uems filius sicut iohannes ait β ceteris omissis ) [*]( 4* )

ut simus in uero filio eius Non est etiam degener, quia deus uerus de deo natus est uero, sicut idem Iohannes euangelista sequitur dicens: hic est uerus deus et uita aeterna; et ipse. dominus in euangelio: ego svm uia, ueritas et uita. Ergo si aliunde substantiam non habet, de patre habet; si de patre habet, onins substantiae cum patre est Sed si unius substantiae non est, ergo non de patre, sed aliunde est; quoniam unde est, inde substantiam habeat necesse eat. Omnia enim ex nihilo, filius uero de patre; de duobus eligat quia quod uelit, aut det ei substantiam de patre, aut fateatur ex nihilo substitisse.

(III, 6) Sed propheticum forsitan obicitur testimonium: generationem autem eius quis enarrauit ? Cum ergo non dixerim: enarra mihi modum uel qualitatem diuinse generationis et tanti secreti arcanum humanis uerbis enuntia, quoniam unde natus sit requisiui — diuina enim generatio inenarrabilis est, non ignorabilis —: nam usque adeo non est ignorabilis, id est non ignoratur unde sit, ut et pater de se ipso genuisse et filius de patre se natum saepissime protestetur, quod nullus omnino ambigit Christianus, sieut in euangelio demonstratur ipso filio dicente: qui autem non credit, iam iudicatus est, quia non credidit innomine unigeniti fili dei. Itemlohannes euangeliata dicit: et uidimus [*]( 2 I Ioh. 5, 20. 4 1. c.. 5 Ioh. 14, 6. 14 Eeai. 53, 8. 22 Ioh. 3, 18. 24 Ioh. I, 14. ) [*]( 1 non fas <p degenerntus a 3 etiam] alinnde etiam a uerus] ueras est W 4 iohanais BV1 exsequitur V2CMS 6 nia et neritu b 7 de patre habet ante si om. β 8 ergo non} ergo non est Å 10 nt habeat W 11 de ante duobus om. b quis] quisque βΑ 14 enarrabit msspraeter BVW 16 et in tanti BVGs archanum WMsaβ archaao C 17 uade natus sit non quemadmodum Datus sit requisiui Å sit Datus a 18 nsm usque... ignorabilis om. β 19 et ut VC1 et om. M de ipso b 21 omno W Christianus ambigit a 23 quia non credidit (πεπίστευϰεv) ΒϕabA quia. n. credit reD. unigeniti om. 9 24 fili] sic B )

Si uere de patre natus est, unius substantiae est et neras filius eat; sed si unius substantiae non est, nec uerus deus est. Aut si uerus deus est et tamen de patris substantia non est, ingenitus ergo et ipse eet. Sed quia ingenitusnon est, factura ergo eet, ut putetur aliunde subsistens, si de patris substantia non est. Sed absit hoc ita credere. Nos enim unius substantiae cum patre filium profitemur, detestantes Sabellianam heresem, quae ita trinitatem confundit, ut eundem dkat esse patrem quem filium eundemque credat esse spiritum sanctum, non seruantes tres in unitate personas.

(III, 7) Sed forsitan obicitur: Cum ingenitus pater sit, genitus filius, non fieri posse unam eandemque esse substantiam geniti atque ingeniti - cum utique, si ut ingenitus pater est, ingenitus esset et filius, tunc magis diuersa posset esse substantia, quia unusquisque a ee ipso subsistens communem substantiam cum altero non haberet –: cum uero ingenitus pater se ipso, id est de id quod ipse est (si, quid illud est, aut dici potest, immo quia, ut est, dici omnino non potest) filium generauit, apparet una esse gignentis genitique substantia, quia deum de deo, lumen de lumine filium esse ueraciter pro- Stemur.

Nam lucem esse patrem Iohannes apostolus testis est [*]( 2 ai] sicut A 3 snbstantiQ et uere filius b 4 sed si u. s. non est om. A, qui pro his praebet: et si ueras filius non est nec uerus deus non est V1 6 deus om. b est arite et tamen om. A substantie b onigenitus M bis T putetur C S A2 putatur rell. 9 beresim V2CWMsaP2bA2 10 sanctam trinitatom a essepatrem quem fllium eundemqae credat om. Pb 12 seruans βΑ; cf. India. III \'constructio ad sensum\' ia unitate] nnitates b 13 obici|citurB 14 eademgneBV1 15 ingeniti . atque geniti « si at ed. princ.: sicut mei si sicut s2v16 powdt BV1aL 17 ipo W 19 de M ipse genuit filium est de hoc quod W de eo V2CMsaLA2 20 ut est vm. W omaia B ViL; cf. Indic. III a. v, per omnia V2MS 21 una ... substantia BVCW (Angustin. C. D. XIII, 9; Commodian. Instr, f, 14, 1): unam ... substantiam relL 22 ueratiter YW 23 iohannis BV1A1 testatus Wa testis est apostolus P )

Et hoc est quod nos fideliter profitemur, filium de patris substantia natum, sicut ipse pater deus apertissimum perhibet testimonium. Qui ut de sua ineffabilis naturae substantia proprium filium genuisse monstraret, ad instruendam fragilitatis nostrae imperitiam, ut nos ez uisibilibus ad inuisibilia erigeret, terrenae natiuitatis uocabulum ad diuinae generationis traxit exemplum dicens: ex utero ante luciferum genui te. Quid clarius, 25 [*](: 1 I Ioh. 1. 5. 2 loa. 1, 1-5. 4 Ioh. 1, 9. 11 Hebr. : 1, 3, 36 Ps. 109, 3. \' ) [*]( . ,_ 1 quia om. β 5 homine W 6 fillus W 8 silicet W sciliet qui de se gignente A 9 existi W 10 iDtrodncit V1 12 et uidentius W quoaeternus WP 13 a om. BV1 14 lucis BVC1MstA1. 15 lucis a , natura substantise WS1L: nat. substantiam BV1 n. sabetantia V2CMs1 nature substantia a n. a (ae b) substantia β n. uel substantia Å \' 16 esse poteat W esse om. - BV; in C 8. 1. addit. m. 1 - 1 18 inseparabilis C1 19 substantiā P \' 20 apertissime W 21 suse M inefabilis W 22 filium] se filium βΑ instrnhendam b 23 imperitiQ BV* erieret W 24 natinitas W exempum W )

(III, 8) Credentes ergo deum patrem de sua substantia inpassibiliter filium generasse, non dicimus ipsam substantiam aut diuisam esse in filio aut diminutionem pertulisse in patre et per hoc passionis potuisse uitio subiacere. Absit enim a : nobis ut taiia uel opinemur uel cogitemus de deo, quia nos perfectum patrem perfectum filium sine sui diminutione, sine aliqua deriuatione, sine. omni omnino passionis infirmitate genuisse fideliter profitemur. Nam qui obicit deo, quia, si de se ipso genuit, diuisionis uitium pertulit, : potest dicere quia et laborem sensit quando uniuersa condidit, et ob hoc die septima ab omni suo opere requieuit. Sed nec in generando de se ipso passionem uel diminutionem aliquam sensit nec in : condendo uniuersa fatigationem aliquam pertulit.

Namque at et euidentius nobis diuinae generationis inpassibilitas insinuaretur, deum ex deo, lumen ex lumine filium profitendum [*]( 1 lncentins A affari β iudiciis P 2 quibus ante existentium om. P 4 non qua B Vl 5 lineamentis a distictus Wb 6 neritem W 7 humanis Cl 9 quem] quod M ei patris o 10 impossibiliter P inpassibiliter... ipsam snbstantiam om. A 12 diniaa W ; - 13 mtio passionia potnisee A potoiss Y\' a om. PR 14 opinemns P 15 perfecctum C* sui bm.\' a\' dimnnntione a 16 dirinatione WβΑ omni om. A 17 quia si de se ipso gennit 0A qui de ipso genuit BVCsL si de se ipso genUit W quod de ipso genitns M quod de se ipso genuit a: fort, scrib. quia de ipso genitu 19 et ante laborent tm. W ab hoc BVC 20 septimo V1 septyma b - opere sno aβ . quieuit A 21 de ipso pasionem P w 22 condenda β aliquam om. y ut et] ut A 28 nidentins W inpossibilitas b 24 de deo et de lumine ϕ , )

(III, 9) Superest ut de spiritu sancto, quem patri ac filio consubstantiuum credimus, coaequalem et coaeternum, dicamus et testimoniis adprobemus. Licet enim haec ueneranda trinitas personis ac nominibus distincta sit, non tamen ob hoc a se atque a sua aeternitate discrepare credenda est; sed manens ante saecula diuinitas in patre et filio et spiritu sancto uere ac proprie creditur nec diuidi nostris: interpretationibus potest nec rursus uersa in unam personam trinitas ipsa confundi.

Haec, fides plena, haec nostra credulitas est. Idcirco deos nec aestimari patimur nec uocari, sed unum deum in praedictis personis ac nominibus confitemur. Inenarrabilis enim diuinitas, non ut concludi aut adprehendi uel uocabulis posset, intra nomina personasque se praestitit; sed ut id quod erat esse [*]( 1 accipimns V2CMSA efficientiā A 2 non om. C2β nt == ita ut 3 gnerationiB W 4 minuit W A illam A 5 pateat ego: potuit mss x7 se om. b 8 patri filius] pater et filius A 9 igni PR 10 manifestefnr BV1WA1 ę(eМ) quibna BYM aequebus A equos C ex corr. coaeuus β fili] sic BY 11 breuitati A sinit bL fuit M sibi A 13 nt de] nt aliquid ex p 14 consubstantiū V1 15 adprouemus BV1 16 hac nominis BV1 17 atqae sua bA 20 rusus b 22 aestimari WA: estimare BcpL ezistimare a existimari β nec nocui om. β 24 non om, Ms1 nt non a aut] uel M uocabiiis P possit βΑ inter VlC in V2M3 25 personas quae BP persona quę V1 id om. β_ )

(III, 10) Primum igitur de ueteris testamenti libris, post etiam noui, patrem et filium et spiritum sanctum unius docebimus esse substantiae, libro Genesis sic inchoante :. in principio fecit deus caelum et terram; terra antem erat inuisibilis et inconposita, ettenebrae erant super abyssum, et spiritus dei superferebatur super aquas. Ille principium, qui Iudaeis quis esset interrogantibus dixit; principium quod et loquor uobis. Superferebatur autem dei spiritus super aquas utpote creator, uirtute potentiae suae continens creaturam, ut ex his uiua omnia producturus ipse rudibus elementis ignis proprii fomenta praestaret, et [*]( 3 Esai. 7, 9. 14 Gen. 1, 1-2. 19 Ioh. 8, 26. ) [*]( 1 intelligentiam A 3 intelligitis CLA intellegetis W2β in- telligetis Ma 5 at quem A re W 6 diuinita W 7 crebrerrimi P licead W ob om. βΑ , 8 conpendium W: conpendio BVlb conpendia V* compendia CMSL compendium a: om. P uerae L: uere ΒϕWaA uaera P uera bR 9 brobatio W tamai haWret A . plaritatom B ϕ WbR 10 pluralitaté B pluritate V pluritate CMsbB 12 primo M ueteri BV CA testimenti VC1 postmodum a . 18 etia A doceuimus BV1 14 inccante B 15 erat om. C 17 dei] domini P superfarabatur BV1A ferebatur rell. 18 illud β principium est A qui] quid BY principium quid del. in V; in . CMaL desuant uerba prindpium qui 19. quod] qui WMsa2LP2b quia PB locor W loquar C 90 uirtutem BVal aapientiae W 21 snae om.A. omnia niua P 22 ignis om. W propria W et iam] stiam BVΜβΑ_ )

Uide quam plena sit breuitas et quam clare in sacramentum unitatis recurrit: patrem in domino, uerbi significatione filium ponens, sanctum spiritum ex ore altissimi nuncupauit. Et ne uods . editio acciperetur in uerbo, caelos per eum adserit esse firmatos; ne autem flatus in spiritu reputetur, caelestis in eo uirtutis plenitudinem demonstrauit. Nam ubi uirtus, ibi necesse est persona subsistens; ubi omnis, non ablata a patre et filio, sed consummata significatur in spiritu sancto, non ut solus habeat quod in patre et filio est, sed ut totum habeat cum utroque.

(III, 11) Et iterum oum de uooatioue gentium dominus loqueretur, intra unum diuinitatis nomen spiritum sanctum praedicans ait: euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. Et iterum caelestia Corinthiis precatus apostolus haec subdidit: gratia domini nostri Iesu Christi et caritas dei et communicatio spiritus sancti cam omnibus uobis. Et ut apertius in hac trinitate unitatem substantiae [*]( 4 Ps. 32, 6. 7 ef. Eclus. 24, 5. 17 Mt. 28, 19. 20 II Cor. 13, 13. ) [*]( 1 uirtutam A uirtate P 2 perciperent W primaque] prima quae BV-Ms1A primanque β 1 eorporea et 8 prodaoerent W deo om. α . proinde codem spu aspirante MS . 4 spiritus A 6 clare W sacramento unitas 0 domini V2 7 significationẽ BVA • sanctum tpiritam BVWмe (I, 84, II, 88): spiritam eanctam rell. - 8 noncupauit A 9 flatu BV1β statu α 11 demonstranit om. b 12 oblata b consumata BVCWL 14 sed tetum β\'16 deootione W 18 apn WP , 19 iterum] iterum dum A iterum cum s1a - cborintis BYC\' chorintiis WC1β cboriothiis M corinthis Å precatus a: praecatus V2C preoatnr B W praeoatar V1a pretator PB praadioator b praedicat AL praedicans Mv hao W haec subdidit] dicent a 21 comnnieatio W . spiritu P sancti spiritus GaL cum) sit cum M9* 22 nobis M hanc trinitatem A.\'. )

Quam fidei rationem antiqua denique per Moysep benedictio pandit et conprobat, qua benedicere populum sacramento trinae inuocationis iubetur. Ait enim deus ad Moysen: sic benedices populum meum et ego benedicam illos: benedicat te dominus et custodiat te; inluminet dominus faciem suam super te et misereatur tui; adtollat dominus faciem suam super te et det tibi pacem. Quod hoc ipsud propheta Dauid adfirmat dicens: benedicat nos deus, deus noster, benedicat nos deus et metuant eum omnes fines terrae. Quam trinitatis unitatem supernae angelorum uirtutes hymno uenerantur, et ter numero \'sanotus sanctus sanctus dominus deus sabaoth\' indesinenti canentes ore in unius fastigium dominationis gloriam eius exaltant.