Historia persecutionis Africanae provinciae

[*]( a. 477 mense Ianuario). (II, 1) Mortuo igitur Geiserico Huniricus maior filius patri succedit. Qui in primordia regni, ut habet subtilitas barbarorum, coepit mitius et moderatius agere, et maxime circa religionem nostram; ut etiam ubi antea sub rege Geiserico praeiudicatum fuerat, ne spiritales fierent conuentus, conuenticula concurrerent populorum. Et ut se religiosum ostenderet, statuit sollicitius requirendos hereticos Manicheos; ex quibus multos incendit, plurimos autem distraxit nauibus transmarinis. Quos paene omnes Manicheos suae religionis inuenit et praecipue presbyteros et diaconos Arrianae hereseos; unde magis erubescens amplius in illis exarsit.

De quibus repertus est unus, nomine Clementianus, monachus illorum, scriptum habens in femore: Manicheus discipulus Christi Iesu. Propter quod magis laudabilior memoratus tyrannus uidebatur, in uno displicens, quia cupiditati insatiabili uehementius inhiabat et prouincias regni sui uariis calumniis atque indictionibus onerabat, ut de illo praecipue diceretur: crex egens reditibus magnus est [*]( a. 479—481 ) calumniator.\' Dedit autem licentiam Zenone imperatore atque Placidia relicta Olibri rogantibus, ut Carthaginiensis ecclesia sibi quem uellet episcopum ordinasset, quae iam per XXIIII annos tali ornamento fuerat destituta. [*]( 2 hunericus VMs honoricus P hundricus b patris W 8 primordio W\'MsL 5 ut om. W p//dicatum b 7 Bollicitus C 8 e W 9 destruxit β 11 djaconee P herese//s V herescs C heresis Ms 12 reppertus BVC 13 foemore b 14 discipulos F1 popter W laudabilior om. p 15 qua cupiditate P 17 indicciouibuB P et sic plerumque cc ante io honerabat W ut de] unde W\' 18 magnos (magno b) est calumniatus β 20 relicta] per edicta β olibrii WM libri β cartagiDiensis B VCP1 charthaginiensis P2R cartaginensis WMb ecclesiam P )

(II, 2) Mittit ergo nunc ad eocleeiam Alexandrum inlastrem, huiusmodi legationem ferentem, ut praesentia eius catholicus populus dignum sibi peteret sacerdotem, destinans quoque per notarium suum, nomine Uitarit, edictum quod publice legeretur, in hunc continens modum:

\'Iussit nobis domnus dici: qaia imperator Zenon et nobilissima Placidia per Alexandrum uirum inlustrem scripserunt, petentes ut ecclesia Carthaginis religionis uestrae proprium episcopum habeat, hoc fieri praecepit atque eis rescripsit uel legatis ab eis directis dici iussit, ut, sicut petierunt, nobis episcopum quem uolueritis ordinetis, sub eo ut nostrae religionis episcopi, qui in Constantinopolim sunt et per alias prouincias Orientis, ex eius praecepto episcopi nostri liberum arbitrium habeant, in ecclesiis suis quibus uoluerint linguis populo tractare et legem Christianam colere, quemadmodum uos hic uel in aliis ecclesiis, quae in prouinciis Africanis constitutae sunt, liberum arbitrium habetis in ecclesiis uestris missas agere uel tractare, et quae legis uestrae sunt quemadmodum uultis facere. Nam si hoc circa eos non fuerit obseruatum, tam episcopus qui ordinatus fuerit uel clerici, sed et alii episcopi cum clericis suis, qui in Africanis prouinciis sunt, iubentur inter Mauros mitti.

Qui, dum edictum nobis praesentibus quarto decimo Kalendarum Iuliarum uniuersae ecclesiae legeretur, gemere coepimus musitantes, eo quod meditantibus dolis malorum esset futura persecutio praeparata; et ita legato dixisse probamur: (si ita est, interpositis his condicionibus periculosis haec ecclesia episcopum non delectatur habere. Gubernat eam Christus, qui semper dignatur [*](1 tunc β 2 ligationem b in praesentia 82 5 in addidi: cf. Indic. III \'continere\' nobU s dominus WMfl dicere β 8 nostrae b fierit W1 9 ael] nt P dicere 0 11 in] apud β conatantinopoli W 82 12 epiacopi noatri 0m. β : cf. lndic. III \'locutiones mirae\' 16 africanis L: africane (-ae) BcpW africae 82β sint P 17 et quae... facere om. β 18 quemammodum B 19 reaeruatum β clericia B clerlens tp 21 Qui] quod 0 cum b 24 meditationibus dolisque W 26 condietionibus VC haeo om. β ecoleeiae b 27 eaml eciam Y et iam 0 dipator] dignatus est W$ )

(II, 3) Ordinato itaque episcopo Eugenio, uiro sancto deoque accepto, sublimis nata est laetitia et gaudium cumulatum est ecclesiae dei. Exultans multitudo catholica sub barbara dominatione de ordinatione pontificis reparati: nam maximus iuuenum numerus atque adulescentularum sibimet in commune congaudens attestabatur, quod numquam uidisset episcopum in throno sedentem. Porro ille uir dei sacerdos Eugenius coepit per conuersationem operum bonorum uenerabilis et reuerendus haberi etiam ab eis, qui foris sunt, et ita esse ab omnibus gratus, ut, si fas esset, animam suam pro eodem uniuersos ponere delectaret.

Elemosynas quoque tales per eum dommus dignatus est facere, ut incredibile uideatur tanta eum inpendere, ubi ecclesia totum barbaris tenentibus ne unius nummi habere cognoscitur facultatem. Humilitatem in illo, caritatem, pietatem diuinitus condonatam, si quisquam incipiat, non poterit explicare. Pecunia apud eum numquam mansisse probatur, nisi forte tali hora offerretur, quando iam sol diei explicans cursum nocturnis tenebris ordinem daret et locum. Tantum reseruabat, quantum diei sufficeret, non quantum cupiditas expetisset, deo nostro subinde cotidie ingentia et maiora donante.

Sed cum fama eius esset celebris atque manifesta, coeperunt exinde Arrianorum episcopi inuidia graui torqueri, cotidianis et praecipue eum Cyrila calumniis insectantes. Quid plurimum? [*]( 2 tunc om. W 3 intollerabilis VCb 4 ordinatur B1V1 ordinator C\' ordinata B1 5 commulatum BV1W1 6 dominatio P 7 numerus iuuenum s 8 gaudens β 9 adtestabatur a 12 aberi W\' esset BVCXW ab ow. 0 13 eisdem uniuersis b 14 elemosinas cpW helemosinas (J 17 agnoscitur 0 18 si quisquam] *** nisquam B, sed stq euanuisse manifestum si quis inspiciat ax 19 pecuniam BVCWla numquam om. a non mansisse M mansisse non s2aL 20 offerreretur B offeretur C eiplicat BVCWMs1 explicaret cursum et a: num ezplicato cursn ? 21 seruabat a 22 quantn (poat non) W 28 maiora et ingentia a 24 aius] ei M celebris] ubique celebris 0 26 eum Cynla] cum cirilla M cyrileas eum 0 cotidianis eum et p. cirilla a qui W )

(II, 4) At ubi ab homine dei tale responsum accepit, statuit in portis ecclesiae collocari tortores. Qui uidentes feminam uel masculum in specie suae gentis ambulantes, ilico palis minoribus dentatis iectis in capite crinibusque in eisdem conligatis ac uehementius stringentes simul cum capillis omnem pelliculam capitis auferebant. Nonnulli dum fieret statim oculos amiserunt, alii ipso dolore defuncti. Mulieres uero post hanc poenam capitibus pelle nudatis praecone praeeunte per plateas ad ostensionem totius ciuitatis ducebantur. Quod sibi magis quae patiebantur lucrum maximum conputabant. Quorum nos plurimos nouimus, nec scimus eorum aliquem tunc etiam poenis urguentibus ■ a recto itinere destitisse.

At ubi isto modo fidei infringere non ualuit murum, cogitat ut nostrae religionis homines in aula. eius constituti neque annonas neque stipendia solita potirentur. Addidit quoque et laboribus eos conterere rusticanis; Dirigit uiros ingenuos et admodum delicatos ad campum Uticensem, ut sub ardentis solis incendio cespites messium desecarent; ubi omnes cum gaudio pergentes in domino laetabantur.

In quorum contubernio quidam fuit aridam habens manum, quae per annos quam plurimos nullum ei praestiterat obsequium. Qui cum ueraciter excusaret se operari [*]( -I 1 Buggerunt] snggernnt regi αβ 2 dei populo] ad dei populum β quocumque β 3 incendentes V1 in ecclesiā V2C intrare ecclesiam M 4 conspicere BtpB docuit P 5 reppellere a 7 incendentium VJb 10 gentes b 11 reotis M ictis o1 iactis L criminibusque V cremibusque C conlegatis VC . 13 auferrent M aufferebant b 15 platheas W 18 nescimus β eorum tunc aliquem o tunc aliquem eorum Wβ 19 itenere C 20 murum] ullum 0 21 aula eius] eculeis a stipendio solito a 22 poterentur b1 25 mensium PR 26 arida BC 28 uerater b )

(II, 5) Ipse autem, qui sese iamdudum omnibus lenem osten- derat, desiderans post obitum suum filiis, quod non contigit, regnum statuere, Theodericum fratrem filiosque eius Gentunisque fratris nihilominus filios crudeliter coepit insequi. Quorum nullum dimitteret, nisi ei mors desiderii sui uolumtatem auferret. Primo sciens uxorem Theoderici fratris astutam, credo ne forte maritum aut maiorem filium, qui prudens et sapiens uidebatur, consiliis acrioribus aduersus tyrannum armasset, crimine adposito gladio eam intercipi iubet.

Post occiditur et ille filius magnis litteris institutus, cui secundum constitutionem Geiserici, eo quod maior omnibus esset, regnum inter nepotes potissimum debebatur. Accenditur adhuc crudelius aliquid perpetrare. Adstante uulgo in media ciuitate pro gradibus plateae nonae episcopum suae religionis, nomine Iucundum, quem patriarcham uocitabant, praecepit incendio concremari, ob hoc quod in domo Theoderici germani regis acceptissimus habebatur; cuius forte suffragio memorata domus regnum poterat optinere. In quo impietatis scelere futurum nobis adesse prospeximus malum, aientes inuicem singuli nobis: *qui in suo ita crudelis effectus est sacerdote, quando 25 [*](3 inoolumis a§ 4 hunurici Bs hunuri VC uniri.. WP hunerici Ma honorici b 6 ipso 0 lenem] bene β 7 contingit PR 8 theodericum MsP: teudericum W teudoricum BVCa theodoricum bRL eius] fratris eius a 9 nihil hominus WPb 10 ei] et a 11 auferret Cb theoderici P: teoderici W teudorici BVCa theodorici MsbRL 12 fortS arida W maioremj marem P quia β 14 imposito β interfici Msa iussit C 15 magnus Μβ 16 Meet omnibus a 17 potisaimu et acceditur P 18 astaote a asstante Pb medio P 19 platae P sua b ineundum BRP2 : iucũdũ b iocundum reU. 31 cremari y theoderici Ms : teu4erici BVCW theuddrici a theodorici βL 23 obtinere Msb 24 perspeximus p aientes W2C2Ms2L : Agnentes Wl agentes rell. 25 sua b )

\' Tunc et Gentunis maiorem filium, nomine Godagis, cum uxore absque solacio seruuli ant ancillae crudeli exilio delegauit, fratrem uero Theodericum post occisionem uxoris et filii nudum atque destitutum similiter exulauit; post cuius mortem filium qui supererat infantulum duasque filias eius adultas inpositas asinis longius affligendo proiecit. Sed et comites quam plurimos et nobiles gentis suae obiectionibus falsis insectans, ob hoc quod germano fauerent, alios incendit, alios iugulauit, imitator existens Geiserici patris, qui sui fratris uxori ligato pondere lapidum in Ansaga fluuium Cirtensem famosum iactando demersit, et post necem matris etiam filios interfecit.

Sed et multos ei Geisericus pater moriens sacramento interposito commendauerat, quos ille inmemor fidei et sacra-menti uiolator diuersis poenis et incendiis trucidauit. Nam Heldicam quondam, quem pater eius praepositum fecerat regni, iam annosum atque ueteranum, cum dedecore capite detruncauit, eiusque uxorem cum alia, nomine Teucharia, in medio ciuitatis incendit. Quarum corpora per uicus et plateas trahi mandauit, quae tota die iacentia rogatus a suis episcopis uix uespere sepeliri concessit. Gamuth namque Heldicae fratrem, quia ad ecclesiam eorum confugerat, occidere non potuit; quem tamen in loco latrinarum obsceno conclusit temporeque multo eum ibi degere statuit. Postea.

cum caprario quodam et rustico ad faciendas scrobes uineis profuturas condemnauit; quos etiam duodecies per annum, id [*]( 3 aeniili 0 4 theodricum VC theodoricum PRL filium PR 7 adfligendo Pb 9 feberent BV1C1 iugnlauit] gtadio iugulauit β 10 uxori s1a : xuoris BVC uxorem rell. et uulgo; cf. In- ctic. III \'abl. abs. mire positus\' 11 amsaga hR ansatam W cirtense β famoaum] fe (foe- b) tilosum a 12 ei om. b 14 niolatar P 15 inoendii PR incendio b eldicam b quendam W2C2Msa 16 eine om. β propositum WI 17 trancauit β 18 tenchariam BVCMW thencariam a theucaria fi 19 ulcus] sic BVC1 platheas P 20 sepelire b camnt 0 21 heldice BVCMa hel (el- b) dici 0 qui Wβ 22 loca ϕ obscena 8 28 multoque tempore eum ibi Ms multoque eam ibi tempore βv stauit P 24 quondam W1 presẽturas T (ese in ras.) profnturos b )

(II, 6) Amputatis igitur in breui omnibus quos timebat et solidans sibi, ut putabat, regnum, quod breue fuerat et caducum, omni ex parte otiosus atque securus uniuersa tela furoris in persecutione ecclesiae catholicae rugiens sicut leo conuertit. Ante persecutionis tamen tempestatem multis praeeuntibus uisionibus et signis inminens demonstratum fuerat malum.

Nam ferme ante biennium quam fieret, uidit quidam Fausti ecclesiam solito in ornatu fulgentem, cereis quoque fulgentibus palleisque uelaminum ac lampadibus rutilantem: et dum laetaretur tanti fulgoris candore, subito, ait ; luminis illius concupiscibilis extinctus est fulgor ac tenebris succedentibus aduersarius naribus natus est fetor; omnisque illa beatorum turba expellentibus quibusdam Aethiopibus minata est foras, ob hoc iugiter lamentantum, quod eam in claritate pristina nequaquam uiderit iterum restitutam. Nam uisionem [*]( 13 Pe. 21, 14. ) [*]( 2 modico WsaL: modicum reU. aqua § panis 0 3 passi a haec] ex P suplicia P sufficere Pb 5 nequimus ϕ 6 impietates PB impietas b . siliremus VCl sileretur b taceremus a 7 iocundum mss praeter BW 8 adusit BVCW1 sed et] sed P diacouos ϕb 10 imbreui PB 11 et] atque a 12 ex omni W occiosus W odiosus β 13 persecutionis (-es b) 0 17 solitu BVCWs in ornato BVCs insolito ornatu a post fulgentem mss uerba et dum ... candore habent: transpos. Chiffletius 18 pallcisque BVC: palliisque rell. 19 candore tanti fulgoris β 20 fulgur BVCa fulgore PlB Buccendentibus W 21 fętor VCM foetor b 22 beatorum] oblatorum § 23 iugiterj igitur β lamentandum Wp claritatem pristinam W )

Item alius uidit aream triticeam uentilationi paratam, granis adbuc uentilatoris iudicio necdum a palea separatis. Et dum ingentis massae, licet confusae, magnitudinem miraretur, subito ecce turbo ueniens tempestatis soniuago flatu coepit aduentum suum surgente puluere demonstrare; cuius impetu palea illa omnis omnino uolauit remanentibus granis. Post haec uenit quidam procerus splendido uultu habituque nitido fulgens, et coepit grana uacua macilenta atque simulagini reproba purgando proicere. Quae diu examinans uix magnitudinem illius massae, licet probatae, ad aceruum tamen perduxit exiguum.

Item alius ait: Stabat quidam praecelsus super montem, qui Ziquensis dicitur, et clamabat dextra laeuaque: migrate, migrate. Alius conspicit rugiente caelo atque turbato sulphureas nubes, quae ingentes coeperunt lapidesiaculari: qui lapides dum cecidissent in terram, plus accendebantur et maioribus flammis ardebant, atque intrantes in penetralio domorum quos inuenerant incendebant. Qui autem uidit, ait, cum se in quodam cubiculo abscondisset, miseratione diuina ad eum flamma non potuit peruenire; reor ut illud propheticum conpleretur: claude ostium tuum et absconde te pusillum aliquantulum, donec transeat ira dei.