Historia persecutionis Africanae provinciae

(I, 10) Sed etiam martyria quam plurima esse probantur, confessorum autem ingens et plurima multitudo; ex quibus aliqua narrare temptabo. Erant tunc serui cuiusdam Uuandali — fuit hic Uuandalus de illis quos millenarios uocant — Martinianus, Saturianus et eorum duo germani. Erat et conserua [*]( 1 mais W1 2 barbarum VC 3 est om. PR 5 euocatur W dum more uacatur aβ 7 non est semper ϕ 9 ordinator W2s2Lb2 ordinatur BVCW1Pb1R ordinatas Ms* memorati om. PR secerdotii W sacerdotio PR 10 thomas WPB tomas b 11 quondam BV1 catamis C catomis WMsLb 12 obproprium BVCPB obrobrium W 14 at om. PR carthaginis episcopi 0 ougitasae PblB proconsolari V 15 intercederet tp 16 deficientes s2 L b2 17 uicentius C 18 sitinaritanus P R 20 edissam MeL adessam PB maehedoniae BVCWL macedonia P 21 sed] sed et a etiam] etiam tunc Ws2 aβ 28 aliquos PblB 24 fuit] fuit autem β marturianus BVWa PB (in V supra script. a m. 1 uel martinianus) )

Martinianus adulescentulorum saecnlarium more coniugium affectabat, Maxima namque iam deo sacrata. humanas nuptias refutabat. At ubi uentum est, ut cubiculi adirentur secreta silentia, et Martinianus, nesciens quid de illo decreuerat deus, maritali fiducia quasi cum coniuge cuperet cubitare, uiua ei uoce memorata famula Christi respondit: \'Christo ego, o Martiniane frater, membra mei corporis dedicaui, nec possum humanum sortire coniugium, habens iam caelestem et uerum sponsum. Sed dabo consilium: si uelis, poteris et ipse tibi praestare, cum licet, ut cui ego concupiui nubere, delecteris et ipse seruire.

Ita factum est domino procurante, ut oboediens uirgini etiam adulescens suam animam lucra-retur. Nesciente igitur Uuandalo spiritalis secreti commercium, conpunctus atque mutatus Martinianus etiam suis fratribus persuasit, ut thesaurum, quod inuenerat, haberent utpote germani communem. Conuersus itaque cum tribus fratribus suis, dei quoque puella comitante, nocte clam egredientes Tabraceno monasterio, cui praeerat tunc nobilis pastor Andreas, sociantur. Illa uero haut procul monasterium incoluit puellarum.

Sciscitante igitur barbaro inquisitionibus et muneribus crebris, quod gestum erat celari non potuit. Inueniens itaque iam non sua sed Christi mancipia, conicit uinculis et uariis [*]( 1 quaedam conserua eorum p corpori W 2 marturianu W armisfactor b armificator rp 3 acceptusuidebatur o aeceptua... dominabatur om. W 5 famulos si...sociaret 1Ws2ab marturianum W 6 sociat Msl adulescentularum ΒϕL 7 Maxima namque] maximaque PblR maxima uero M 8 ad BY (III, 47) 10 cd iuge B, con s. I. addit. a m. 2 ut uid. 11 nubitare PblB 12 ergo V\'C 13 sortiri WstaLp 16 dum a 18 commertio PR conmertia b 20 quod] quem WC2Ms2aL haberent post communem habet a 21 fratribua tribus W 22 noctS W tabracęno VC 24 haut] sic BVMsa 27 uiculis W uanis a )

Qui, dum sanguis efflueret et dissipatis carnibus uiscera nudarentur, sequenti die Christo medente semper incolomes reddebantur. Hoc saepius ac multo factum est tempore et nulla plagarum uestigia uidebantur, sancto spiritu subinde curante. Post hoc artatur Maxima durae custodiae cuspidique crudeli extenditur: cui cum dei seruorum uisitantium non deesset frequentia, uidentibus cunctis ingentium lignorum putrescens soluta est fortitudo. Miraculum hoc et uoce omnium celebratur, et nobis, ad quem custodia pertinebat, cum sacramento testatus est ita fuisse.

(I, 11) At ubi Uuandalus uirtutem neglexit cognoscere diuinam, coepit in domo eius uindictrix ira grassari. Moritur ipse simul et filii; familiae atque animalium quaecumque optima erant pariter intereunt, remansitque domina uidua, marito, filiis et substantia destituta. Seruos Christi cognato regis Sesaoni gratia muneris offert; qui cum eos utpote oblatos cum gratulatione nimia suscepisset, filios uel domesticos sanctorum [*]( 1 insectatua VC2MS1insectatoe C* 3 cenum B coeno bt coenum b\': pro r. caeno PB 4 decernit rex] regis qui praecepit β 5 eras W\' herus W2 82 v :in V addit. a. Z. scilicet homo heros C1 inpL et homo feras M seruos] serus VlC* eos C* aeruo Wx sernoe dei b* adfligeret 0 6 ferarum M\'a 9 et om. WPR 10 incolomes] sic BWMsL (II, 11) 12 spiritu saucto MP 13 artantur PR dure BVOP ducere W dura ab custodia aPb turpidinique W 14 extenduntur PR cui WMab\'L: qui BV1Pb1R quae V2C 17 nobis ille sb\' 20 uindictrix B VCM recte : nindicans B corr. uindicatrix rdl. crassari WtJ 22 remansit a remanens itaque 0 23 atque seruos a sersaoni Wβ 25 demoeticof VC domesticoe eius Ws2aβsanctorum om. a )

Uidentes igitur Christi discipuli multa apud gentiles et inlicita sacrificiorum sacrilegia, coeperunt praedicatione et conuersatione sua ad cognitionem domini dei nostri barbaros inuitare; et tali modo ingentem multitudinem gentilium barbarorum Christo domino lucrauerunt, ubi ante a nullo fama. Christiani nominis fuerat diuulgata. Tunc deinde cogitatur quid fieret, ut ager iam cultus et egraminatus uomere praedicationis euangelicum susciperet semen et imbre sacri baptismatis rigaretur.

Mittnnt legatos per itinera distenta deserti; peruenitur tandem ad ciuitatem Romanam, rogatur episcopus, ut presbyterum et ministros credenti populo destinaret. Explet cum gaudio quod petebatur pontifex dei: construitur ecclesia, baptizatur multitudo maxima barbarorum, et de lupis grex fecundus multiplicatur agnorum. Hoc Geiserico relatione sua nuntiat Capsur. De qua re surgens in inuidia iubet famulos dei ligatis pedibus post terga . currentium quadrigarum inter spinosa loca siluarum [*]( 1 montibus VC1 Ex] quod ei ab2 8 regi post gentili deest in Pb erat a capsum PR 4 religandos WPblB deberet Pb maziminam P* mazima... famula B nero] namque (J 5 propria uoluntate 0 6 nirgo om. Pb\' 8 eommanente P1 R caprapicta a 9 multam B V1 et om. Pb1R 11 inuitare barbaros a 12 barbaroram om. M 13 antea nulla ML antea a nullo WaPb\'B 14 deualgata W 18 et] ac a 19 distinaret BVC explet cum B\'Lb\': expletum BVCs1PR expletur W- expletam est cum ab\' expleuitque M gaudid P 20 pontifex] ordinatur pontifex ab2 uulgo post pontifex interpungitur; sed cf. III, 54 et Indic. III \'dei* constitoitur W baptizatur simul aβ bapt. multitudo simul W 22 renuntiat aβ capsu BV1 capfo P capso R 23 in inuidia ab*: innidia rell. posterga WCMP 24 curretium W )

Qui cum e uicino currentibus indomitis equis, plangentibus Mauris sese mutuo conspicerent, uale sibi in angusto fugae unusquisque ita dicebant: \'frater, ora pro me; impleuit deus desiderium nostrum: taliter peruenitur ad regnum caelorum. Itaque orando atque psallendo gaudentibus angelis pias animas emisere: ubi usque in hodiernum non desinit ingentia mirabilia Iesus Christus noster dominus operari. Nam nobis beatus quondam Faustus Boronitanus episcopus attestatus est caecam quandam mulierem inluminatam fuisse, ubi ipse aderat praesens.

(I, 12) Accenditur hinc aduersus dei ecclesiam Geisericus.

Mittit Proculum quendam in prouinciam Zeugitanam, qui coartaret ad tradendum ministeria diuina uel libros cunctos domini sacerdotes, ut primo armis nudaret et ita facilius inermes hostis callidus captiuasset. Qui, se non posse tradere clamantibus, ipsi rapaci manu cuncta depopulabantur atque de palliis altaris, pro nefas! camisias sibi et femoralia faciebant. Qui tamen Proculus, huius rei exsecutor, frustatim sibi comedens linguam in breui turpissima consumptus est morte.

Tunc enim sanctus Ualerianus Abensae ciuitatis episcopus, dum uiriliter sacramenta diuina ne traderet dimicasset, foris ciuitate singularis iussus est pelli; et ita praeceptum est, ut nullus eum [*]( 2 ita ... peruiderent om. a disligans PB 3 praeuiderent Lβ e uicino] nicino PblR indomitis equis plangentibus om. BtpL ind. equis maurisqae plangentibus Ws* 5 fugae] furore β vel furore fugae W dicebat W0 8 hodiernum diem cpWaL 9 no W christus ieras a inter dominus b dominus noster WMs aLP 10 faustinus burtinitanus 0 11 quadam B V2C quedam V1 13 hinc scripsi (II, 11): hęc B propter haec (propter in V 8. J. addit.) ϕL inter haec a post haec Wfi 16 inhermes BVafl 17 captiuaret W ex captiuafet Qui se non] quibus se non s2 a L quis enim p posset VCβ clamantibus] clamantibus sacerdotibus Wp 18 ipsa β 19 femoria V1 femoralias b 20 rei om. M regi Wl frnstratim BV. 22 abense Bcpa habense (-ae) Wp 23 foras WL cinitatem mss praeter B ) [*]( VII. ) [*]( 2 )