Opus Paschale

Sedulius

Sedulius. Sedulii Opera omnia (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 10). Huemer, Johann, editor. Vienna: Gerold, 1885.

Heu miseri, qui uanis cultibus inclinati Stultum sinistri cordis officium sculptis a se simulacris inpendunt factoremque proprium relinquentes suae manus uenerantur effigies! quis furor est? quae tanta mentes ludit insania, ut turpem uolucrem, obscenissimam bouem, tortum draconem et semihominem canem homo integer membris adoret?

Solem nonnulli nebulosis mentibus obcaecati rerum genitorem illa uolunt opinione censeri, quia terrarum tractus et spatia clarae serenitatis luce perfundens caeli plagas ac sidera flammigera lustrare uelocitate non cessat: cum ab ipsa potius instabili mobilitate, quam rapidis discursibus uagus ignis exercet, officium constet esse, non deum, quique certae dispensationis ordine custodito nunc oritur, nunc ad occasum horis uergentibus inclinatus uices cum nocte partitur. nec ubique semper est constitutus, quique nulla nascentis uidit mundi primordia, nisi peracto sine sole die iam gemino prouidus eum genitor a tertiae lucis instituisset radiare principio.

Sic etiam lunae superuacua plerique uota dependunt, quam crescere semper ac minui praefinitis mensium temporibus intuentur. [*]( 1 DE IDOLATRIA R, DETLET ELIMENTORVM IDOLORVMQ: CVLTORES Hv inclinatis RH 2 cultis (corr. m. 2) P 3 qui furor c 4 menti. H, menti Col., mentis Par. Gall. 5 obscenissimum v tortñ∗ C a m. 2) H 7 DE HIS QVI solem VENERANTVR BH (in scriptura continua), om. v et solem v nonulli P n a m. 2 8 opineone (-ni- corr. m. 2) P 9 desidera H 10 flammi gera. P gera a m. 2 non—mobilitate s. I. a m. 2 P ipsa (a ex i corr. m. 2) H 11 rapidis (is ex us corr.) H, rapidis (p ex b corr. m. 2) P 12 esse quam Dominum I v quippe Par. 0 Arev. certo Hv fort. recte cf. v. 263 13 ocasus (c 8. I. a Y m. 2) H oris R 14 inclinatur H 15 con stitutos H corr. m. 2 17 eum genitor RHP1 (genitus a m. 1), eum conditor c 18 DE HIS QVI LVXAE TOTA FERVNT R, om. Hv 19 pręftnitis (corr. ex -tus) H m∗en∗sũ∗ H (" a m. 2) 20 in*tuentnr ) [*](H)

190

Sic stellis quoque litare non desinunt, quae depulsae noctis abscessu matutinae lucis uultibus effugantur.

Hic aquarum cultor est, ille flammarum, sed species sibi natura contrarias non audent uicinas efficere, ne propriore discordia aut ignis ardentior latices debiliores exsiccet aut impar undis ingentibus rogus subito moriatur extinctus.

Alius arboreis radicibus aras instituens, dapes adponens ramos ac robora flebiliter orare non cessat ut natos, domum, rura, coniugium, famulos censumque custodiant. lignee, ligna quid obsecras? surdis operam disperdis exclamans, a mutis responsa nihil auditurus expectas, quae domorum constantiam illa tantum ratione sustentant, si securibus amputata pendentia culminum tecta suffulciant, aut focis adhibita sumendis dapibus famulentur accensa.

Nonnulli dementius holerum ueneratores existunt et in hortis numina rigantes arentia transplantatorum se deorum edocent ueros esse cultores. sed plura de talibus referre iam pudet, ne sanctae religionis in pagina dum numerosos [*]( 1 DE HIS QYI STELLIS LITANT R, om. Hx sacrificare litare R 2 abscessa P, abscessu. (m eras.) H matutine ae 3 DE HIS QVI AQVA COLVNT ET IGXBM R, om. Hx cultores stelle P fiammarum famularum P s. I. m. 2 sed despetiae (sed a m. 2) P, sed speties m. 2 in mg. 4 natura. (a eras.) R, natura (corr. ex -is) H audet B inimicas v prop*iore (r eras.) R, proprie H U cf. Neue Forml. II 114 6 inpar Hl inparendis (u am. 2) P rogoa H 7 DE CVLTORIBVS LVCORYM R, om. Hx arbore P adponens (p a m. 2) H 8 domos v 9 lign*ee (a eras.) R dopondis ligna quod Col. Par. 10 obssecras H disperdis P dependis a B m. 2, depe*dis H, dependis v 11 audituris H corr. m. 2 12 racione H pendentia (0 a m. 2) P 13 culminum P1 -na corr. m. 2 tecti H culmina tecti v subfulciant H 15 DB CVL- TORIBVS HORTORVM R, om. H" 16 kortis R, ortis H riga*ntes H tranplantatorum H sed eorum H -17 nero ee (8 a m. 2) V iam referre v 18 ne] scae cessitatem P a m. » in sanctae - p. H" religioni∗∗s H )

191

stultitiae castigamus errores, aut lilia nimio decore molissima rubus asper exurat aut per uiolaria florentis campi purpurea carduus et spinosis armatus aculeis paliurus exsurgat. igitur increpando iam satis est quod humanis erroribus coli monstra derisimus uel potius tales actus miserando defleuimus. nunc per incepti iuuat ire tramitis institutum montemque sublimem firmo gradu conscendere atque ad urbem, nostrae libertatis auctorem, totarum uirium studio peruenire. ipsa denique tranquillae pacis est domus, ipsa tutum salutis habitaculum, ipsa perpetuum libertatis hospitium. si enim de terrena mortalis regni ciuitate et a mortali fabricatore fundata poeta saecularium ita cecinit litterarum: Et quae tanta fuit Romam tibi causa uidendi ? Libertas... quanto magis caelestium in ciuitate regnorum, quam Deus Dominus instituit fabricator, iura perpetuae libertatis esse credamus, de qua uates ait talium canticorum: aedificans Hierusalem Dominus, et in sequenti nihilominus psalmo similiter explanauit: lauda, Hierusalem, Dominum, lauda Deum tuum, Sion, quoniam confortauit seras [*]( 11 Verg. EcL I 26 17 cf. Psalm. 147, 12 s. ) [*]( L ent 1 lia (li a m. 2) P 2 floris (ent a m. 3) P cardus P 4 quod] qui v deriMimus P 5 nunc] Eihortatur semet ipsum inscribit v 6 iuuati re P ir*e (a eras.) H inatitatu* B • V r mentem sub (o, q; a m. 2) P sublimen PH fimo B 7 ad ▼ a et at H1 8 dirium (v a m. 2) P traquillae (n a m. 2) P * 9 domus eet pacis Hv totum PB, totum H habitaculom C crus.) B 10 liberatis** P, libertas (ti a m. 2) H ∗o∗p∗ium H, I obsequium v terrenana H mortalis habitaculi b regn* B 11 fundata (e o m. 2) P, fundate B poeta om. HI, poetq in msrg. d add. m. 2 13 nidendi libertas B uiuendi (d a m. 2) P 15 ds dñs. (d, corr.) P dens om. H 17 credemns v uatis Bl B aitaliorum P spiritualium b 18 nihilomminus H )

192

portarum tuarum. benedixit filios tuos in te, qui posuit fines tuos pacem, et cetera. audiamus ipsum quoque rerum omnium conditorem in euangeliis suis, sacrosancto sermone cuius esse memorarit hanc urbem: dico, inquit, uobis non iurare omnino neque per caelum, quia thronus Dei est, neque per terram, quia scabellum est pedum eius, neque per Hierusalem, quia ciuitas magni regis est. tamquam si diceret mea, quod apertius dissimulauit exprimere ut humilitate sermonis culmen suae panderet maiestatis. ita enim cum doceret, am-10 monuit dicens: tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde. hic est ubi regia fuluis aula tholis inradiat, ubi petens accipit, quaerens inuenit, pulsanti mox panditur.

Hic ille pretiosus est lapis, qui ab aedificantibus reprobatus in anguli nitet capite constitutus: cuius onus nimis leue sentitur, cuius. iugum suaue plurimum conprobatur.

Igitur per digesta quaedam ueteris testamenti miracula retulimus, quaenam Pater Filii consortio sanctoque Spiritu secum gesserit constituto. per digesta similiter quaedam noui testamenti miracula referemus, quaenam Filius Paterno consortio sanctoque Spiritu secum gesserit constituto, ut deitatis una potentia inseparabili semper uirtute conspicua et [*]( 4 cf. Matth. 5, 34 s. 11 Matth. 11, 29 ) [*]( I I 1 filios tuos (i, i a m. 2) P, filios tuos H v, filiis tuis B 3 fort. euangelii sui sacrosancto sermone 4 dico autem v 5 inquid P, t inquid (corr. m. 2) H 6 tronus H 7 hierusalem P, iherusolymam I H, hierusolima B 8 sdiceret P 9 qui apertius v (quia fort. v in I fuerat) 10 com P ammonuit PBH 13 stolis H petens] potens H 14 aperitur H 15 DE LAPIDE ANGVLARI QVI EST XPS B, om. Hv heic Gall. pciosus R1 est] enim 0 17 comprobatur] Trinitatem adstruit aduersus Arrium et Sabellium v 19 quenamq; P 21 referimus P, referamus H 23 inseparabilis P )

193

simplici maiestate sit triplex, et triplici persona sit simplex. haec est fides uera et firma credulitas.

Hanc salutem infelix Arrius habere contempsit. qui per deuios curui callis anfractus dum rectum nititur Iter auertere, tetram dilapsus in foueam caligantis tartari secutus est tenebrosa, tam sensu uacuus et inanis quam tempore iusti supplicii uentre quoque uacuus fusis uisceribus exspirauit. demens, qui paternae diuinitatis iura, nullius exemplo similitudinis coaequanda, caducis putauit gradibus conparari! inter homines namque carnali lege nascentes filius minor est patre, quoniam pater ipse qui filium nunc praecedit paulo ante filius fuit, et qui filius esse nunc cernitur, eum patrem fieri posse non habetur ambiguum. sic per omnem nepotum seriem noua proles excurrit et auorum ataui senio numerantur ingenti. Dominus, autem, qui uerbum, uirtus, sapientia et totum commune Patris est Christus, de lumine lumen exortum, de solo solus est natus, qui nec Patre minor in aliquo, nec est quo crescat, rebus uniuersis excelsior, quippe qui genitus, non creatus, nomen habet pro summitate Principium: ita enim secundum Iohannem Iudaeis requirentibus sese dixit esse principium. quid est ergo principium nisi cacumen excelsum, supra quod [*]( 1 persona maiestate B post triplici spatium 7 liti. in H triplici maiestate d ..2 uera fides RHv 3 DS ARRIO ET SABELLIO B, om. Hv 4 cor∗ui∗ calles H regnum P 5 secutus e tenebrosa P (cf. v. 302), tartari 5 tenebroaam (uiam a m. 2) R, t. g. est tenebroiam H 6 &∗inanis B 7 quia (oq: a m. 2) P quoequanda P 9 conparati∗ ( ̃a m, 2) H, computari v 10 nascentis R, nascentis H 11 patre ipse P qui om. H 12 filius ẽ∗ H patre fieri poss* H et qui fllius esse nunc cornitar, eompater CoL Gall., et qui filius est, nunc cernitur, com pater % Par. Arev. 18 prolis P 14 aptaui (t a m. 2) P, attaui H seninumerantur H, serie numerantur coni. Arev. ingente II 15 aotem] om. Hv qui nerbum iterauit P 16 luman/// H 17 alico (aliquo corr. 2) H 20 Iohannem (o in ras.) H Iudęis R, lndeis PH dixisse P, t asse dixisse (corr. m. 2) R, - dixit esse Hv 21 qui est P q. e. principium est r . ) [*]( X. ) [*]( 13 )

194

nihil penitus reperitur, semper in Patre permanens, quia semper in ipso permanet Pater, rerumque omnium caput unus indiuiduae maiestatis est Deus, non quod Filius hic credatur esse qui Pater est, sed quia Filius hoc credatur esse quod Pater est, sicut per euangelicam locutus est ipse doctrinam dicens: ego in Patre et Paterinme. deinde consequenter adiecit: ego et Pater unum sumus. Arrius unum dici audiat, Sabellius sumus dici cognoscat; alter a trinitate refugiens, alter ab unitate dissentiens: ambo pares errore licet diuersa sectantes. qualiter gentilium dogmatum suis obuiare dictis inuicem conantur auctores, qui brachia nudis humeris proferentes exerta, nihil docendo tradere sed tantum parati sunt longa disputatione certare, quorum prudentia iacet stulta, quia uana est coram Deo mundanae sapientiae fragilis disciplina. hic plus loquitur, ille plus tacet; hic ambulando disputat, ille stando pronuntiat; alius semper inlacrimat, alius inridere non cessat : diuersis igitur modis par uesania. uidetur in cunctis.

Interea dum uiatici laboris sarcinam sermonibus alleuamus spesque simul ac fides in ardua meum comitantur incessum blandius ad arcis summae fastigium deposita difficultate peruenimus. ecce sacrata crucis uexilla iam radiant, ecce magni regis castra piissima coruscum lumen ostentant flatuque sidereo [*]( 6 cf. Ioh. 10, 38 7 ibid. 30 ) [*]( 1 repetit P, repetit\' B, reper∗itur H qui. H qui in ipso semper manet v 3 quia fllius v 4 qui filius H 5 ipse locntus e. v 8 audeat P su∗mus H 9 hunitate P 10 sentientes Par. Gall. Arev. obuia redictis P 12 exorta PRH o I 13 testare P ∗stulta (ante e, c uel 0 eras.) B, inguita (c, 1 a m. 2) P, incalta Hv, insulsa coni. Hartel 14 Domino v mundane (-nę corr. m. 2) H 15 hi.c p. H 17 ridere Rv, ritdere H 19 DE SIGNO SACRAE CRVCIS R, Signo crucia armatas se in albo beati ordinis poscit adscribi v, om. H sarcini H m. 1, corr. in a m.2 20 qu.e f u erat.) B 21 summae] mae am. 2 H dificultate (f a m. 2) R 22 sacrae v lucis P 23 ostendant H" chorascum PII siderici H.. )

195

tuba Dominicae stationis exclamat, militibus suae portae patet accessus: qui militat ingrediatur intrepidus. ianua uos aeternitatis inuitat, quae ianua Christus, scilicet uox paterna. aurea perennis uitae remuneratione gaudebitis qui caelestia Domini uiriliter arma tractatis et in fronte decus affixum, fidelis signi sacramenta monstratis. en ego decus et arma caelestia tuae militiae pars minima, bone rex, baiulo consecrata. hic proprias me sedes accipere, huius urbis in moenibus exigua dignum habitatione concede, tuus semper ut incola tuusque uernaculus paruo sanctae mansionis in angulo constitutus inter beati ordinis ciues albo uitalis paginae postremus merear municipalis adscribi. grandia quidem postulo, sed tibi grandia dare subpeditat magnitudo, quem ille magis offendit, qui spem dubiam de tanta pietate conceperit.

Christe uotis annue, uotis arride qui morientem mundum uiuificare festinans caelitus petisti terrena, humanam sumere dignatus effigiem, aliena quidem suscipiens sed propria non relinquens. hoc Matthaeus adortus inprimis hominem [*]( 1 do dominicae P dni certationis H ,2 uos] in ras. a m. 2 m H 4 renuneratione (m a m. 2) P quia v 5 fixum H 6 sacramenta B, sacramenta PHv, fort. sacramentum e.go (r? eras.) B 8 accepere (eA corr. in i) B 9 tuas P utj v om. v 10 uernaculissparuo P corr. m. 2, uernaculus Hv, uernacula B, in margine alib uernaculuB; fort. uernula 11 cinis (m, 1, corr. m. 2) B 12 adscribi (corr. m. 2) H municipalis merear P (mereat a m. 1) 13 subpeditat PH 14 de om. H 15 DB MYSTERIO QVATTVOR EVANGELISTARVM R, DE IIII EVANGELISTIS QTOMODO OVATIVOR ANIMALIVM FIGVRIS OSTENDVNT r n Hv (oetenduntur) aride (r a m. 2) P uotis ∗∗∗∗∗∗ adnue notis (corr. m. 2) H (in ras. fuit arride) annue notis qui v 16 petiisti v (cf. v. 352 et H. Iordan, krit. Beitrdge zur Gesch. der lat. Sprache p. 266) 17 dignatus sumere v dignatus 8. l. P2 effigiem ex effugiem H alieni-proprii H 18 Matheus P, Mattheus RH adoraus B ) [*]( 13* )

196

generaliter expediuit, Marcus ut leo mirabilis per deserta uociferatus iufremuit, Lucas sacerdotali religionis exordio sumpsit similitudinem de iuuenco, Iohannes aquilae uolantis impetu caelum uerbi maiestate penetrauit. quattuor isti proceres ac praecones una te uoce canentes ceu tempora totidem per latissimam totius orbis spatiantur effigiem. sic apostolici quoque culminis et honoris duodenus apex semper effulgens numeris horas imitatur et menses, ut rebus omnibus congregatis annus tibi militet uniuersus. hinc igitur uetusta memorans antiquae mortis exordia nouam properare delector ad uitam, ut qui fletus seminauimus in Adam laetitiam metamus in Christo et Dauiticam mereamur dicere cantilenam: qui seminant in lacrimis in gaudio metent. euntes ibant et flebant, mittentes semina sua. uenientes autem uenient in exsultatione, portantes manipulos suos. [*]( 12 Psalm. 125, 5. 6 ) [*]( r 1 des∗eta (corr. m. 2 ex desata) H uociferatur P 2 religinit R, religione H fort. sacerdotalis religionis 5 unate I GdU., unite Par., nna te Col. Arev. cantantes H" (cf. v. 359) 6 orbis RH, urbis P sparguntur Hv 7 et] ras. in H, om. v apex duodenus semper B a∗pex emper H corr. m. 2 refnlgena v nnmeriB (in marg. add. m. 2) H 8 congregatus H 9 nni-\' uersis H Igitur hinc Hv 10 exordio P pprare P D 12 dauiticae H seminat (n a m. 2) H 18 hibant H 14 mittenttes P 15 suos] EXPLICIT LIBER PRIMVS P EXPLICIT LIBER PRIMVS. INCIPIVNT CAPITVLA SECVNDI JB, om. H, Explicit liber. primuB cum capitulis ueteris testamenti v: )

197

LIBER SECVNDVS.

Expulerat serpens ille nequissimus de paradisi sede florigera primogenitum dolosis artibus uirum et inlecebris blandi saporis absconditam mortem gustare fecerat mox amaram. nec indignationis diuinae sententiam solus praecepti temerator uitae damno susceperat, sed ab ipso ueniens humana progenies longae mortis fuerat condicioni succumbens. heu, coniunx crudelis et noxia! an ille magis draco perfidus homicida? ille draco perfidus homicida, sed tu coniunx quoque crudelis et noxia. pro dolor! duo tantum fuerant aeterni. postquam crescere coepit origo, tunc periit clademque parturiens a semine detrimenta suscepit. quid illa tempestate numerosa dies ac multiplex, quid felicibus uitae spatiis nongentos proderat annos excedere nepotumque decima senescente progenie sui generis externum sanguinem iam uidere, cum sors humanae condicionis [*](IHCnPIT LIBER SECVNDVS ET CAPITYLA EIVS P, pOSt Capituld IK- CTPIT LIBER SECVNDVS PR, de expulsioneAdae de paradiso in capitulis R(υ) 1 xpulerat B paradisi. (a eras.) H 8 morte H gustari Hv 4 diuene (corr. m. 2) P ten sentiam (ten a Hgustaria (CON\'.m.2)Psentiam(tena m. 2) P dampnos caeperat P (in marg. susceperat m. 2) aententis B 5 dampno .Pv, damnum RH (sed ef. v. 5) ueniens v humana ueniens progenies H 6 conditione P soccombens P 7 post homicida rasura 4 uocabutorum in H Ille—homicida om. r 8 fidelis et P 9 et aeterni H 10 petiit (m. 1, corr. 2) % H cladesq; P, clandemq; H 11 sunt coepit P corr. m. 2 12 qui P uitae spetiis (corr. m. 2) H utte P corr. m. 2 13 senescentae H 14 ecnam (x a m. 2) P consors H so: (s a m. 2) P )

198

extrema inreparabilis horae supremis cursibus occupata, licet serum nequaquam tamen declinaret interitum, longamque temporum per aetatem uita breuis existens nihil esse diutinum, quod fine clauderetur, ingemeret.

nec huic malo remedium spes ulla promitteret adfuturum, sed primi terrigenae meritum sepulchrale cunctas postremi quoque germinis nationes auida : passim fauce sorberet, nisi pius ille rerum creator et conditor, cui proprium est ueniam delictis infundere quam poenaliter inminere, fabricam sui operis ab ipso debilem fundamento firmius per eundem rursus lapidem dignaretur erigere, ne uidelicet imago quae ad similitudinem Dei facta fuerat uiuens dissimilis haberetur ex morte, munusque uenialis indulgentiae largiretur ac pomis, quae parentes acerba uorauerant, filiorum obstupere dentes arceret donaretque mitissimus ac placatus ut unde mortem peccata contraxerant inde uitam pietas renutriret inmensa, ac uelut rosa suauis atque mollissima de spinoso cespite nascitur nil laesura matrem, quam gratia iucunditatis obscurat: ita de stirpe nocentis Euae Maria sacro ueniente cum lumine primae uirginis luem sequens uirgo di-I [*]( 1 inaeparabilia H ore P suppremis RH (ae), supmis (p ex m) P 2 Bernom H inclinaret P longnamq; Pi 3 eristens brenis v uita bre uis (bre a m. 2) P post diutinumI rasura 3 litt. in H 4 quod om. H, qui v, quum Gall. nec (c a m. 2) P 5 DB RESTAVRATI0NS HVMANI GENERIS PBR XPM R, om.li D I X terriginae H 6 sepulcra∗∗(corr. m. 2) H, sepulcralej P 7 sorberet] *sequitur inscriptio in H p*ius H 8 delictisI ueniam P quem P 9 debilem Pv, debili B, debilis H 10 lapidem rnreus Hv 12 uinenfdissimilia P indulgentia P 13 pom.. quae pa∗∗∗t∗s H, poma quae patres v acerua j filior■I H Juorauehnt o∗pt∗ere (corr. m. 2) H uorauerunt v ob- J stupere R, obstupuere Pv, obstupescere coni. Arev. 15 uita* (m, tras.) pi*tas ∗enutriret B uitae - enutriret v 16 immensa R1\' corr. m. 2 ac scripsi, q̄; i corr.pa.2aoscrėpei,o R,quoq:H,etvneladI PH adque H °mellisaima P 18 iocunditatis PRH (corr. uenlente m. 2) sacro ctl R s. I m. 2 seuae H 19 lucem PH, )

199

lueret, ut quia prior natura uitiis inquinata durae necis fuerat condicioni subiecta, nascente Christo per hominem homo quoque possit renasci per Christum, originalis maculae foeditatem uetusti corporis innouatione positurus.

Haec postquam prophetica saepius nox praedixit et Gabrihel archangelus Mariae iam praesentia nuntiauit, mox puellae credentis in utero fidelis uerbi mansit adspirata conceptio prolesque siderea nascendi sub lege delituit, quae cuncta suo nasci nutu concessit. tumebant uirginis sinus, et fecunditatem suorum uiscerum corpus mirabatur intactum. grande mundo spondebat auxilium feminei partus sine uiro mysterium, quando nullius maculae naeuo fuscata tenso nutriebat uentre praecordia, genitoris genetrix mox futura.\'

NODUS interea mensis effluxerat et decimi lumen iomortale radiabat claruitque fetu uirgineo spiritalis gratiae manifesta promissio: et uerbum caro factum est et habitauit in nobis, id est, habitauit in homine, cuius se dignatus est carne uestire. infans namque paruus ac maximus, membris [*]( 16 Ioh. 1, 14 ) [*]( 1 ut quae υ ne durecis P dure (m. 1, ę m. 2) H 2 con- » ditioni* (s eras.) R, condicione P subiecit H p** H 3 possit PH, posset B* origenalis H faedititatem H 4 uetustati υ possitarns P 5 VBI SCAE MARIAE ANGELVS LOQVITVR R, DE CONCEPTV BEATAE MARIAE H, a prophetis saepius praedicto add. v 6 angelns praesenti anontiauit H, praesenti annnntianit υ7 asspirata B, a*spirata H 8 dili∗tuit H quia P (que corr. m. 2) 9 tumebant uiscerū (eorr. vt. 2) H feconditatem P 10 uisce P\' iustorum a m. 1 fuisse uidetur intactum] DE PARTV BBATAE MARIAE ET ANGELORVM IS XPI NATIVITATE DNM LAVDAKITVM GRATVLATIONE H 11 sin* uiro (e a m. 2) P quae v 12 nutriebatur v 18 genitrix P 14 VBI COMPLETI SVKT DIES KIVS VT PASERET B, VBI COMPLETI BVNT DIES ETVS H, De partu beatae Mariae et Angelorum in Christi natiuitate v 15 radiebat H claruit v foetu PB (ex corr., fuit fie?) spiritalis (a a m. 2) R 16 et Verbum b 17 idem H dignatus (s a m. 2 in ras.) H 18 uestire PR, uestiri Hv namque om. b acj et P )

200

scilicet exiguus, deitate praecelsus, per hospitalis templi sinceram defluens castitatem, non laesit corpus abscedens, quod non laeserat cum uenisset. uere diuinae generationis est hoc secretum: testis uirginis partus ostenditur qui materni pudoris custos ingressus clausis uisceribus et conceptus est et creatus. quae nouae lucis illa tunc claritas mundi totius oras impleuit! quae caelo laetitia! quis ille nitor effulsit, cum Christus splendore sidereoό, uelutsponsus procedens de thalamo suo, Mariae processit ex utero! cuius ita species diuina uidebatur gratia praenitere, ut Dauiticus ipsum psalmus ita pronuntiet: speciosus forma prae filiis hominum diffusa est gratia in labiis tuis, et cetera. bene autem prae filiis hominum speciosum forma definiuit, quia licet humanae susceperit incarnationis effigiem filiumque hominis in euangelica praedicatione saepe se dixerit, peccatum nos tamen originale foedauerat, quod ipse non habuit qui suae nos natiuitatis puritate mundauit.s o pietas clemens et facilis ad salutem ! ne nos iugum diuturnae premeret seruitutis pro condicione peccati, Dominus serui membra suscepit. audiamus uocem Pauli dicentis Apostoli: semet ipsum exinaniuit formam serui suscepit, et cetera, quique cuncta uestit ab origine mundi nascentia pannis inuolui sua passus est [*]( 8 cf, Psalm. 18, 6 11 Psalm. 44, 3 20 cf. Philipp. 2, 7 ) [*]( 1 etiguie H hospitalitatis P, hospitales H 2 qui v * 3 lacesserat P corr. m. 2 cam om. H 4 sacramentum] alib secretum inmarg. B 5 conceptis (m. 1, -us m. 2) H 6 creatus 11 cf. Paschasium Radbertum de partu Virg. p. 1385 M., nee creatas P; couceptus et creatus est v 6 hortis P 7 laeticia 4 II 3 siderio H uelud PH thamo B 10 gratia om. υ p l//// H, praeminere cum glossa in margine al. praenitere v ipse p salmus (p a m. 2) H pronuntiat H 12 autem om. v 13 forma om. υ (cf v. 51) 14 filiumqui P 15 sepe purlt,- « dixerit H 16 fedauerat P, fędauerat B 17 -munda ũ (purit et ū a m. 2) H pietas] e in ras. m. 2 H 18 praemeret H 21 oertit B\' 22 inuolui] i, a m. 2 H )

201

membra, et cui caeli paruus est limes, terra deficit, maris unda non sufficit plenus mansit in corpore puerili, modico Deus recubans in praesepi.

SaIue, parens optima, tanti regis puerperio consecrata, qui supernis ita iugiter dominatur et infernis, ut eius imperium, potestas et nomen nec initium nouerit habere nec finem, quae beati uentris honore conspicuo simul et mater esse probaris et uirgo. cui nulla penitus aequalis femina reperitur, quae tuum decus similiter praecesserit aut sequatur: sola placens singulariter Christo nulli compararis exemplo.

Tunc angelici iucunditate sermonis pastores primi gregem suum nocturnis uigiliis reseruantes natum Dominum cognouerunt, ut et pastoribus pastor mundi claresceret et inter greges agnus genitus appareret. igitur ut euangelicus sermo testatur, ita pronuntians: et subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium Deum et dicentium: gloria in altissimis Deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. ostendit Euangelistae fidelis assertio, de cuius ageretur hic regno, quando caelestis militae multitudo Deum laudat in Christo, ut licet humana fuerit pro matris condicione creatio, deitatis tamen una communio Patrem cognosci demonstret in Filio. dicebant ergo: gloria in altissimis Deo. utique in altissimis gloria Dei permansit, unde Christus ueniens non recessit. et in terra pax hominibus bonae [*]( 15 Luc. 2, 13. 14 ) [*]( 1 caelam υ limes (es ex is corr.) B, limis PS defecit P 2 sufficiat H 8 eu rebans (corr. m. 2) R 4 LAVS SCAE MARIAE B 5 supernas (corr. m. 2) H infinis P, infimis R, infernis scripsi eam frenis H et infimin dominatur υ 8 repperitor H 9 decem P se∗∗atur H, signatar v (sequatur coni. GaB.) 10 nullo B 11 VBI PASTORIBVS NVNCIAT\' AB ANGELO R iocunditate PB, Mcunditate H, facunditate v 12 serrcu uantes n 14 apparet (re a m. 2) H euangeliis H corr. m. 2 17 dum P 19 dec\' P 22 demonstrat b filia Col. Par. )

202

uoluntatis. terram credendum est homines nuncupari, de qua sumus Domino fabricante plasmati, qui Adam increpans dixit: quia terra es, et in terram ibis. tunc enim terra nostra pacem meruit post illud bellum ferale quo cecidit, quando Christus terram nostrae carnis adsumpsit. nam si terram in hoc loco campos arbitremur dictos et montes, quam pacem potest habere uel praelia muta moles et pigra? in homines ergo specialiter pax illa descendit quos bonae uoluntatis capaces inuenerit, ut ubi studium sinceri propositi renum scrutator et cordis esse conspexerit, illic domicilium suae delectetur instruere mansionis. pax est enim et ratio melioris arbitrii contra spiritum carnis non fauere certamini, sed utramque materiem concordi iugiter puritate cum spiritus dominatione seruare. nec debemus tantum de carnis inbecillitate diffidere, ut de caelesti uideamur auxilio desperare. omnipotens enim Dominus Iesus Christus, qui Dei mediator et hominis adprobatur, ut excusationem nobis corporeae fragilitatis auferret, studium nostrae tantum uoluntatis inquirens, perfectionem boni operis suae maiestati seruauit. apostolica namque doctrina sic explicat dicens: uelle adiacet mihi, perficere autem bonum non inuenio, quia uidelicet nostrum est bonum uelle, Dei perficere qui pacem suam hominibus bonae uoluntatis infundit. diuinus deinde sermo prosequitur dicens: [*]( 3 cf. Gen. 8, 19 17 cf. Tim. 2, 5 21 Rom. 7, 18 ) [*]( dou. 1 terra credum (den a m. 2) P, terra crededum H homine H corr. m. 2 3 et om. v enim om. v 4 in terra P iUum (m. 1, corr. m. 2) B quod (m. 1, corr. m. 2 quo) R, quod H, quo v 5 terram 8. l. P* 6 arbitremur (corr. ex ae) R 7 m∗ta H (n eras.), mutata v 9 quod P innenit P 10 renun v 11 delecteraur B 13 utramque materiem PH, atr.mque ma∗∗∗∗∗m H (fuit materiam), utrumque manentem v 17 Dei et hominis mediator Hv approbator H 18 auferret H (an fere eras.), auferat Par. Gall., offerret Migne 19 tantum nostrae v suae om. P 20 maiestatis H 21 adiacens mihi eet υ22 belle re P 23 perfice (re a m. 2) P suam (corr. m. 2) H post n bominibus rasura 1 uerbi m B 24 deide (n a m. 2) B )

203

Cum ergo natus esset Iesus in Bethleem Iudae, in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente uenerunt Hierosolimam dicentes: ubi est, qui natus est rex Iudaeorum? uidimus enim stellam eius in oriente et uenimus adorare eum. audiens autem Herodes rex turbatus est et omnis Hierosolima cum illo. et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur. at illi dixerunt: in Bethleem Iudae. sic enim scriptum est per prophetam: et tu Bethleem, terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda. ex te enim exiet dux, qui regat populum meumlsrahel. tunc Herodes clam uocatis magis didicit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis. et mittens eos in Bethleem dixit: ite et interrogate diligenter de puero. et cum inueneritis, renuntiate mihi, ut et ego ueniens adorem eam. conuenienter scripturarum sanctioni concordans Christi natiuitas ab oriente fulgebat, quia implet quod Zachariae designat oratio: uisitauit nos oriens ex alto. nam et Dauiticus similia continet psalmus: in sole posuit tabernaculum suum cetera. per solem uero significat orientem, de qua regione semper oritur dies. quid igitur, Herodes, astutius furis? quid dementer insanis? Christum siquidem lingua [*]( 1 cf. Matth. 2, 1 sq. 20 Luc. 1, 78 21 Psalm. 18, 6 ) [*]( 1 DE EO QDXPSIN BETHLEEM NASCERET\' B, De stella magos ad Christum ducente et mysticis eoram rebus v esset] t a m. 2 in ras. H Iudęae B 8 hiernsolimam H 4 Iadeoram R 5 orieatem H 6 hierosolimi H 8 sciscitaait υ10 Iud∗ę B, Iuda H 11.12 Iadae P reget H Par. 16 illos Hv Bethleem dixit in ras. B 17 adorare P 18 scripturam H1 (corr. m. 1) sactioni (corr. m. 2) H concordatis P 19 qui∗ H, qui v 22 sole v 23 astutius Hartel, sautius P, socius B1 alib saucius in mg., acutius v, post Herodes rasura in H (acutiuB ?), fort. saeuius cf. 205, 15 24 ipm H (in mg. a m. 2) )

204

profiteris, corde persequeris mentemque tetram et nebulosae caliginis obscuritate damnatam iucundi uultus serenitate dissimulas. Christum namque mandas inquiri non adorandum religione quam fingis, sed necandum fraudibus quas moliris. erras nimis et falleris illum credens tibi succedere, qui regia primus dominatur in sede, qui nec succedit penitus nec decedit, sed aeternus solium suae possidet maiestatis, legemque legis ac neglegis qui regi regum tua regna minitaris. caret uerbis haec culpa, caret excusatione perfidia: hunc enim conaris extinguere, quem te promiseras adorare. minus forte deliqueras, si de Christo nihil quaereres, quatenus homicida. tantum uelut ignotum hominem persequendo, non etiam sacrilegus esse Deo uidereris offenso. nonne legeras eum Dauitico cantico sic monentem: nolite tangere christos meos et in prophetis meis nolite malignari? cum ergo diuinae praeceptioni parere necesse sit, ut neque christi eius neque prophetae maligna quicquam inprobitate sustineant, quia uidelicet spiritali consecratos unguento nefas grande sit contumeliose tractari: quale nomen habebit hoc crimen, at ipsum Dominum Christum, a quo christi sunt nuncupati, ipsum uerum prophetam, a quo uerax prophetia descendit, [*]( 14 Psalm. 104, 15 ) [*]( I 1 pf∗teris (e eras.) B p∗∗ sequeris H, prosequeris Col. Par. nebalosa P 2 damnatum (m. 1, corr. m. 2) H iocundi RH uultisHcorr.m.,24religionirPneccandomP5falles de: - H (e ex i corr.) succere P 6 dominantur H, domina B n I paenitus H 7 qtertias P corr. tn. 2 possedet (corr. m. 2) H legemqaae H 8 neclegis H 8 corr. m. 2, negis B min∗∗ar∗∗ H, minaris v 9 hinc P 10 extingere H corr. m. 2 promiserat H corr. m. 2 delinqaeres RΗυ 11 nil P 12 uelad o r ignitam H corr. m. 2 18 uideretu (r a m. 2) P, nideris υ offenso] so in ras. B non"* (ne a m. 2) P, non H 15 cur r 16 pcepcioni H pareri P 17 sustineam υ 19 contameliore H 20 noncupatiq; P (q; exp. m. 2) 21 uero a pfetam H )

205

tuis ambias dolis interfici? nonne Dauid, mandatis Domini seruientem, debuisti sectari, qui Saul in speluncam, qua latebat, ingressum dum cogeretur extinguere [ita respondit:] absit a me omnino hoc, mihi non contingat a Domino, si fecero uerbum istud Domino meo, christo Domini mei, ut inferam manum meam in eum, quoniam christus Domini hic est. et ille quidem pepercit inimico se uolenti perimere. tu autem insidiaris Domino, qui mundi natus est ad salutem. quodsi nullis ut immemor ueterum tangebaris exemplis, ob hoc saltim parricidalis conatus debueras arma relinquere, ne sceptri quod gerebas deiceres potestatem, qui unctus agnosceris persequens unctionis auctorem. ne tamen nominis tui cruenta perfidia tanti sceleris a satietate discedat, sub honore crucis aetherio, sed crimine tuae gentis inferno, quod frustra saeuiens tu moliris Herodes alius post uidebit.

Euangelicum ergo sequens ait ita capitulum: qui cum audissent regem, abierunt. et ecce stella, quam uiderant in oriente, antecedebat eos, usque dum ueniens staret supra, ubi erat puer. uidentes autem stellam gauisi sunt gaudio magno ualde, et intrantes domum inuenerunt puerum cum [*]( 3 cf. I Beg. 24, 7 16 Matth. 2, 9 seq. ) [*]( - ci 1 tuis s. I. P* ambignas donas intfiq; P corr. m. 2 2 aeruientem om. H debuistis P spelunca BH in qua Par. Gall. 3 cum ita cogeretur υ (dum Col.) cogetur H ita respondit om. PR3, fort. abait (ait) 4 non] s.l. H* 6 quia υ ipxpf P 8 perhimere P ineidiaueris H mundo H 9 qui 6 si n immemor PR 10 ib B salutem P ab hoc—parrictdali conatu H 12 agnoscens P persequeris B auctori H (n. 1, 8 corr. m. 2) nec tamen P Col. Par. 18 sacietate R, satiaetate H corr. m. 2 14 infer*o H, infero v 15 qu.e H, quo P ui saeriens P puidebit P 16 DE MAGORVM MVNERI- BVS RH, De adorato a Magis Christo et muneribus oblatis υ Euagelicum R corr. tn. 2 20 au stell am gauisi B am a m. 2, stell in ras. )

206

Maria matre eius et procidentes adorauerunt eum et apertis thesauris suis obtulerunt ei munera: aurum tus et myrram. quid est hoc, ut praecederet eos stella quam uiderant, nisi ut ducatum parui sideris intuentes materiem pleni luminis inuenirent? adorauerunt autem quia uere uenerant adorare, quod Herodes se mentiendo facturum non meruit obtinere. nisi enim ueris adoratoribus Deum non conceditur adorare, sicut ipse Dominus noster ad Samaritanam mulierem locutus est dicens: uos adoratis quod nescitis; nos adoramus quod scimus, quia salus ex Iudaeis est. sed uenit hora et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. nam et Pater tales quaerit, qui adorent eum. licet ergo Dominicae uerba doctrinae manifesta sint et aperta, quod Deum nisi ueritas non adoret, debemus tamen uim sermonis diligentius perscrutari, quid sit uenit hora et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. arbitror itaque iuxta sensum, quem meae Dominus paruitati largitur, quod per significationem praesentis temporis, quo se palam mundo monstrauit, in se Patrem dixerit adorari. sic enim sequentibus patefecit alloquiis dicens: iudicium omne dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem. magnifice uero postquam dixit in spiritu, adiecit et ueritate, quoniam spiritum Dei gerentes ueritas sequitur, alienum fallacia [*]( 11 Ioh. 4, 22 b. 22 cf. Ioh. 5, 22 s. ) [*]( 2 optulerunt R2H 3 myrram PRH 4 nis1 nt P corr. m. 2 paruis P 5 matheriam H 6 quod—optinere] in marg. atn. 2 H 7 dominum BH 8 -reditur Hcam.2 11 ora H 12 adhorabunt H 13 querit adoratores P 15 Dominum n sermone a H1 corr. m. 2 16 persorutaq; P corr. m. 2 qui sit H" 18 me H 19 deas υ 20 mostranit H 21 dix B (cf. Zinkii de Fulgentio mythographo diaputationem p. 48) adorare H alloquiis PBH 22 ut omnee honorifioent Patrem H sicut honorificauit Patrem Col. Par. 25 in spiritu H aequitur] r ex 3 P a.lienum (1 eras.) H fallatia H. )

207

comitatur. declaratur et aliud in hac magorum persona mysterium: per illos namque gentiles et aduenas ad se Dominus noster Iesus Christus ingressos gratiam futurae legis ostendit, quod omnibus ad se gentibus ueniendi aditum iam pararit. ita enim et per prophetas suos et per se ipsum noscitur elocutus. per prophetas quidem licet saepius ista praedixerit, Dauitico tamen testimonio sic explanauit: Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. mirabilem gentes hereditatem dixit, quia per noui gratiam testamenti Domino parabatur adquiri. per se autem ipsum in euangelio tamquam bonus pastor ita promisit: et alias oues habeo, quae non sunt ex hoc ouili. et illas oportet me adducere et uocem meam audient et fiet unum ouile et unus pastor. nec deuotionem munerum diuino caruisse nutu credamus. nam per illas species merito uariae significationis oblatas Christi potentia patuit declarata. aurum namque diligentius inquiramus quid pronuntiet adtributum? sine dubio tam praeclara materies et opulentia metallici [*]( 7 Psalm. 2, 7 s. 13 Ioh. 10, 16 ) [*]( 1 aliud om. v, aliu d H2 fuit alia 4 uenienti PH, uenientibos v a«ditum (n eras.) B pareret B 5 per om. H Par. et se ipeum Col. locutus Hv 6 praediierit PRH Par. Gall., praedixerat. reU. ed. dauitice ***** (tamen eraa.) P 7 teatimonios aic P corr. m. 2 planauit PB dñs dñs P 8 po- B stola H 9 et—mirabilem om. v, fere eras. in H geetea P a corr, 8. 2 10 mirabilēs P, mirabiles B 11 que—parabatur B eorr. m. 2, qui - parabantur v 12 parabantur (?) P se aut ipsum PB ipsum autem H autem om. v 14 hoooouili Pouil1 Iicorr.m.2meddncereH15audiaatPcorr. P ouile B corr. m. 2 medducere H 15 audiunt P corr. m. 2 16 nam P corr. m. 2 18 deccreta P 19 si dilia gentiaB v pronunet a*tributum H corr. m. 2 20 dubie P tam om. H opulentam H, opulenta v )

208

splendoris inradians utpote regi memoratur inlata. sed et in hoc rege duplicem fatemur esse substantiam: Christus enim et spiritaliter regnat in caelis, et carnaliter natus est rex Iudaeis. turis autem munus, quia religioso libamini illud olim proficiebat incensum, Christo datur ut Deo; myrra uero, quia tumulandis est apta corporibus, humanam morituro per carnem sepulchralem traditur ad honorem. ipsa quoque trinae quantitatis oblatio cultum catholici dogmatis pronuntiabat ex numero, quippe Deus omnipotens, qui praesentia praeterita conspicit ac futura semperque manet mansit iugiter ac manebit, triplicis in sua deitate uirtutis in eorum temporum cursu rerum omnium posuit fundamentum, quamquam praesentia sub eius oculis semper uniuersa consistant, qui nec uetustatis senium nec iuuentutis suscepit incrementum, sed qui semper quod est idem esse non desinit. nam potestatis suae nomen excelsum Moysi sollicite perquirenti, ut Israhel populo nuntiaret, de flamma rubi non ardentis hoc edidit: ego sum qui sum, et dixit: sic dices ad filios Israhel: qui est misit me ad uos. in euangelio nihilominus ad Iudaeos Abraham sibimet praeponentes antiquitate sic inquit: amen amen dico uobis, antequam Abraham fieret, ego sum. uide distantiam utriusque substantiae, Deum discernentem et hominem. de Abraham dixit: antequam fieret; [*](17 Exod. 3, 14 20 Ioh. 8, 58 ) [*](1 utpote (0 ex u) B et om. n 2 regi P, regem H esse fatemur H 3 specialiter n 4 turris H autem om. n b quia Pv, quo R, qua H regiose P corr. m. 2 libamine R 5 Christi datum Deo H 6 quae v tumulandis] is ex usH 7 post sepulchralem ras. 3 uerborum in H sepulcrali lege b 9 quippe qui n praesentia om. υ 11 in *** (sua? eras.) H una υ deitate* (s eras.) uirtu (r corr.) P 12 praesentiam R 13 quin et P ne uetuetatis Col. I. 14 susoepit B corr. m. 2 qui scripsi, quia PRH, quod v 15 non P 16 sollite I, solli∗∗te H isrlP, Israhel H, israhelitico B, Israeli v 17 rubi ardentis Par. Gall. Ârev. 18 dic** filiis H 20 praeponentis H 23 de om. b. )

209

de se ipso non dixit ego fui, sed ego sum, quoniam diuinitatis esse est non fuisse, quae uiua semper aeternitate consistens. nec initiis oritur nec terminis explicatur. tempus enim a Deo est, non Deus a tempore.

Lectionis itaque sermo prosequitur: et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam uiam regressi sunt in regionem suam. debemus igitur imitari nos etiam magorum facta, fidelia, et sicut illi somnio crediderunt, nos euidentissimis aspectibus iam credamus, quatenus qui Christum signo crucis praelucente repertum meruimus adorare eidemque de thesauris nostri cordis munera trinae laudis offerre iam minime reuertamur ad huius mundi principem, qui nos ante seduxerat, deceptorem, sed priorem semitam relinquentes per illius callis secreta pergamus, qui ad caelestem patriam gressus dirigit confidentum..