Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni

11. Haec puto quia dicat ad nos dominus, si flagellis eius non emendamur, quoniam quidem et contemptor permanet in contemptu et iniquus in iniquitate perdurat. nec aliquid in nobis agit caelitus inlata correptio, nihil flagella proficiunt. defecit iam tubus ferreus in fornace, defecit plumbum, in uanum operatur argentarius: nequitiae uestrae non [*]( 2 ) consumuntur. lper Hieremiam uobis haec iam olim reputaue­ ram; nunc ergo numquid me exacerbatis?\' dicit dominus. faut non praeualet manus mea etiam alias plagas et alia admouere tormenta? sunt adhuc apud me etiam ulcerum feruurae, quae sublato cinere ac fauilla in aerem per Moysen generatae sunt, qui illo tempore indignationis dei minister extiterat ad Aegyp- [*]( 3 ) tum castigandam. est adhuc et locusta, sunt et tenebrae pal- pabiles, est etiam ultima adhuc plaga, interitus primitiuorum, quam nullus effugit nec euadere quisquam potuit uastatoris manum nisi ille solus qui sanguine agni postes suos liniuit, id est qui fidem suam atque opera Christi sanguine et noui testamenti institutionibus consignauit, qui Christo concrucifixus est, qui consepultus est ei et resurrexit cum eo, ut et conglori­ ficetur cum ipso et nunc et in ultimo eius aduentu.\'

12. Absit autem a nobis, ut cum ceteris correptionibus [*]( lEsai. 48,4 7 Hier. 6,29 12 cf. Ex. 9, 10 sqq. 21cf.Rom.6,4.8,17 ) [*](1 quia] quod A es et] esset B est et V 2 ferueus (r s. u) R 3 puta U 0 s. a) R quod A dicit if 4 conterator C remanet A 5 contemptus A iniquitatem A 6 cogit Ca.c. 7 deficit utroque loco V iam om. A tibiis (ti ex tu fact., u in ii mutat. uid.) JiC cibus v ferreis C 9 iheremiam v haec uobis omisso iam R etiam A reputauerant Va.c. 10 exaceruatis 0 exercebatis v 12 feruore R (s add. m2) 0 (u s. 0 et s add.) feruores ACv quae (i s. ae) R 13 generate (i s. r) R generata Av generate OC 14 in illo tempore CAv egyptum 0 15 castigaudum Ca.c. locustas V 16 est adhuc etiam A primitiorum A 18 linuit ROCa.c. 20 cruci­ fixus R 21 ut s. 7, C glorificetur CA 22 et alt. s. 2. 0 23 cum ceteris corrept. (fxsxa twv uiXwv tcXyjyuiv)] ceteris correptionibus B )

etiam illam nobis inputet bonus et pius deus dicens: quoniam incedebatismecumperuersi, etegoibouobiscumfurore peruerso, uel iterum: percussi uos in aurugine et in rubigine et in facellatione, et nihil profeci. extrinsecus sine filiis uos fecit gladius, et ne sic quidem con­ uersi estis ad me, dicit dominus. non illud autem accidat [*]( 2 ) dici de nobis, quia uinea facti sumus dilecto et plantati et calamis erecti et maceria circumdati et expectati, ut faceremus uuam, fecimus autem spinam, et non iustitiam sed clamorem, ita ut necesse fuerit destrui maceriam et esse nos in concul­ cationem et subuerti turrem et fieri nos in direptionem, ut ultra non putemur neque fodiamur, insuper etiam — quod est infelicius omnibus — ut mandetur nubibus, ne pluant super nos pluuiam. ego, fratres, talibus in aduersis cogitationibus agor [*]( 3 ) et his memet ipsum commomtionibus consolor; sic ego noui de castigationibus domini cogitare et, cum apud memet ipsum huius­ cemodi uoluam consilia, rursum ad orationem me domini suppli­ cationemque conuerto et adicio his quae supra diximus et dico uobiscum pariter: si me sequimini et mecum iungitis mentes et cogitationes uestras, dicamus pariter: peccauimus, inique egimus, inpietatem fecimus, quoniam obliti sumus manda­ torum tuorum et post cogitationes cordis nostri pessimi ambu- [*]( 1 Leu. 26, 27. 28 3 Am. 4, 9. 10 7 cf. Esai. 5, 1. 2 9 cf. Esai. 5, 7 10 cf. Esai. 5, 5 12 cf. Esai. 5, 6 13 cf. ibid. 20 Bar. 2, 12 22 cf. Hier. 18, 12 ) [*]( 1 illa A dominus R 2 inceditis v 3 aurjgine (u s. i) R auri­ gine V et] uel C\' 4 robigine (u s. o) R facellatione (a<paxE)uofjia>) Ca.r. facillatione OA fauillatjone Cp.c. fajlatione (gella s. la) R flagellatione V fauilla v jievpetj (s. pfeci) C intrinsecus 1i extrinsecus (in s. •ex) C 5 et ne] et nec ACVv quidem om. Cv 6 accedat (i s. e) 0 7 dicit A plan*tati C 8 expectauit Cv 9 uuam in ras. 0 spina* 0 10 distrui Ca.c. maceriam (h s. c) R et nos esse v in conculcatione RV 11 turrim A,OCp.c.,v 12 putemus C nec v 13 ut mandetur ex utinam detur R nobibus R 14 ergo 0 angor A 15 intra (m2 s. 1.) memet C inter memet v commotionibus ItO com­ munitionibus Ca.c. consulor OC 17 uoluem R 19 iungjas (iun­ gatis m2) R iungetis CVv 22 ambulamus C ) lauimus nec digne ingressi sumus uocatione, qua uocasti nos per euangelium Christi tui, nec conpetenter sanctas eius sus­ cepimus passiones nec pro merito humiliationem eius accepi- [*](4 )mus, sed facti sumus obprobrium dilecto tuo. sacerdos et populus mente excidimus, in unum omnes declinauimus, simul inutiles facti sumus; non est qui faciat iudicium et iustitiam, non est usque ad unum. exclusimus misericordias tuas et clementiam tuam a nobis et uiscera miserationum tuarum propter malitiam nostram et nequitiam pessimae nostrae adin­ uentionis auertimus. tu nobiscum, domine, fecisti bonitatem et misericordiam, sed nos iniquitatem. tu patiens et multae misericordiae, sed nos duii et multis flagellis digni. cognosci- [*](5 )mus bonitatem tuam, licet increduli simus. secundum ea quae peccauimus parum adhuc castigati sumus. t ute r ri b i lis es et quis resistet tibi? tremor canprehendet a te montes et magnitudini brachii tui quis resistet? et si resoluas cataractas caeli, quis eas concludet? lene est in oculis tuis pauperem et diuitem facere, uiuificare et morti tradere, percutere et sanare, quoniam hoc ipsum quod uis opus perfectum est. tu, inquit, ira­ tus es et nos peccauimus, quidam ueterum supplicantium tibi. nobis autem etiam e contrario tempus est dicere: nos peccauimus et tu iratns es. et propterea effecti sumus obpro- [*](4 cf. Dan. 3, 33 5 cf. Ps. 13, 3 14 Ps. 75, 8 19 Esai. 64, 5 22 cf. Ps. 78, 4 )[*]( 1 uocasti* C 2 ne A sanctos Ra.c. suscipimus Ra.c. 3 acci­ pimus C,Ra.c. 5omnia22a.c. 6 faciet Ra.c. 7 exclusimus (airey.Xstaafisv)] excludimus R et om. R 9 et nequitię pessimae nostrae adinuen­ tionis (is m2 in es mut.) C et nequicie pessime nostre adinuentiones v adinuentiones 0 10 fecisti bonitatem] liabuisti uoluntatem R bonitatem misericordiae A 11 multum (l e s. um) R 12 n (s. l. C) cognoscimus Cv 13 sumus (1 i s. pr. u) R sumus Cv secundum--peccauimus om. V 14 est R 15 conphendit Cv conprehendit A,Oa.c. a] ad R 16 magni­ tudinem Ra.l\', magnitudine Ca.c. et om. V 17 concludit v 19 tu inqujt R 20 nos] non 0 quidam] ait (s. l. m2) quidam R quod est A 21 nobis (ifxm όz xa: tu svavxwv v.a\'.p&; etitsTv)] nos R autem om. A 22 et alt. om. R obproprium R ) brium uicinis nostris. auertisti faciem tuam a nobis, et repletus [*]( I) ) est uultus noster ignominia. sed parce, domine! parce, domine! propitiare, domine! non tradas nos in finem propter iniquitates nostras neque exemplum nos facias ad correptionem ceterorum. magis, domine, aliorum nos suppliciis corrige et emenda, illarum dicimus gentium, quae non cognouerunt nomen tuum et potentiae tuae non sunt subiectae; nos autem populus tuus et uirga hereditatis tuae et oues pascuae tuae. propterea cor­ ripe nos, domine, uerumtamen in misericordia et non in ira, uti ne exiguos nos facias, domine, praeter omnes qui habitant terram.

13. His ego uerbis atque his precibus inuoco et inuito misericordiam domini. quodsi et holocaustum possem offerre me ipsum sacrificium, ut iram domini mitigarem, non par- cerem, non differrem. sed et uos, o religiosa plebs, etiam uos imitamini meticulosum et timidum sacerdotem. quaeso uos, nati mei, obsecro uos, coniungite mecum lamentationem uestram et fletus uestros meis fletibus admiscete; et clemen­ tiam domini prouocemus per abundantiam lacrimarum indigna- tionisque diuinae accensum ignem fletibus restinguamus; mitigemus iram domini conuersione nostri. sanctificemus [*]( 2 ) ieiunium, praedicemus curationem. haec enim nobis sug­ gerunt sancti prophetae remedia. congregemus presbyteros, lactantes paruulos ab ipsis matrum uberibus auellamus et proiciamus in conspectu domini, aetatem omni miseratione [*](6 cf. Ps. 78, 6 7 cf. ibid. 78, 13. 73, 2 8 cf. Hier. 10, 24 21 cf. Ioel 1, 14 )[*]( 2 uultus] uenter Cv alt. parce domine om. Co 3 nos om. R 4 corrept. (|j.acmyo>v) | correctionem Rp.c. 6 dicamus Cv 8 et oues pascuae tuae om. Cv 9 miseria Ra,c. 10 ne] fi R 1199 domine R omnia Ra.c. 12 ego ( £ ?<")] ergo ROACv 13 quodsi et (ei 81 xai) CV, quod et si cet. possim O,Ra.c. offerrem OCv 14 memet A sacrificiu (arem s. ju) R 15 differem O,Ra.c. 18 fletos (u s. 0) OC admiscite V,Oa.c. 19 habundantiam OV 20 restingamus V restrin­ guamus C,Ra.c. 21 et mitigemus OACVv domini om. v con­ uersionem AC nostram A 22 uobis C 24 lactentes Cp.c.,v matris V euellamus OA 25 omne R )

dignam, et quae sola mereatur dei misericordiam uagitibus [*](3 ) inpetrare. nos quoque sacerdotes et ministri domini ipsis nihilo minus propheticis sermonibus admonemur ingredi in cinere et cilicio et plangere nocte ac die inter medium crepidinis altaris miserando habitu, flebili uoce uociferantes et clamantes ad dominum et pro nobis et pro populo nihil omnino uel laboris uel sermonis omittere, quibus repropitiari poase credi- [*](4 ) tur deus. clamamus ergo et nos uobiscum pariter et pro uobis: parce, domine, populo tuo, et non des in obpro­ brium hereditatem tuam, quia tanto amplius habemus tribulationis, quantum et honoris. ex nobis ergo, filioli, discite conpunctionem domini, quia adfligimur pro nobis, et emenda­ tionem uestri offerte nobiscum, ut et nos inmiuentis plagae ueniam inpetrare mereamur.

14. Uenite ergo omnes, adoremusetprocidamusante eum et ploremus in conspectu domini, qui fecit nos. ordinemus communem luctum, omnis aetas et sexus suo quis­ que ordine elenemus planctuum uocem et pro illis iniustitiae uocibus, quas antea feceramus, nunc uocem fletus et planctus emittamus in aures domini Sabaoth. praeueniamus iracun-[*](2 ) diam eius in confessione. quis scit si forte conuertatur dominus et paeniteat et relinquat post se miseratio­ nes? ego tamen scio quia faciet, ego de dementia domini polli­ ceor quia statim ut nos conuersi fuerimus etiam ipse irasci desi- [*](4 cf. Ioel 2, 17 9 Ioel 2, 17 15 Ps. 94, 6 20 Ps. 94, 2 21 Ioel 2, 14 )[*]( 1 misereatur C 2 inpetrare studeamus Cv 4 ac plangere A noctes ac dies v intra v crep. <et) alt. (xpTjTr. ,.at S-usiaot.) mauult JVrobel, sed cf. Ioel 2, 17 άνά μέσον τς xρηπ. του υνίαπ.5 et flebili R 6 prosternamur ad dom. V pro alt. om. Rv 7 sermones V pro­ pitiari V possit O, om. Cv 8 clamemus A,Cp.c.,v et nos ad deum v cum cod. Monac. 3787 pro nobis Av 10 qui A tanto (u s. o) R 11 tribulationes—honores 0 quanto (u s. o) A 12 quia] qua RO Y qui A emundationem C 13 uestram A 15 ante deum v 18 planctum et uocem V planctus uocem A iustitiae V in iniustitiae A 19 ante A nunc ex non li nunc fletus emittamus V 20 eiiimittamus R et mittamus 0 21 confessionem 0,Ca.c. quia qui A qui V couu. forte V 22 mis.] \\łęnędiçtiones (misera s. bęnęąiç) 0 24 desinit Cv)

net — quod utique contra naturam facit — et ad miserationes conuertetur — quod utique secundum naturam gerit —: in illud enim a nobis conpellitur, hoc uero ei naturaliter inest. nos tantum ipsi nostri misereamur et iustis eius miserationibus patefaciamus uiam. seminemus in lacrimis, ut in gaudio meta- [*](3 ) mus. efficiamur Nineuitae et non Sodomitae. cito curemus mala, ne consummemur in malis. audiamus praedicationem Ionae, ne igni et sulphure decoquamur; aut si etiam de Sodo­ mis fugiendum est, montem ascendamus uel in Segor confugi- amus et cum ascendente sole ingrediamur. non stemus in omni regione nec respiciamus post nos, ne efficiamur staticulum salis, inmortalis peccati memoria.

15. Sciamus quoniam numquam quidem peccare supra hominem est et solius dei est; de angelis enim nihil dico, ne iter uitiis aperiamus et malignis contradictionibus aditum rese­ remus. non ergo peccare dei est, insanabile uero peccatum diaboli est et omnium qui sub eo militant. peccantes autem conuerti a peccato hominum est qui credunt in deo et quo­ rum pars inter eos est qui saluantur. licet enim et terra [*](2 ) haec inuoluat secum malitiae non parum et terrenum habita­culum adgrauet sensum multa cogitantem et sursum aspicientem, immo ad hoc creatum, ut quae sursum sunt quaerat, sed imago dei labem corporeae inundationis expurget et coniunc­ tam sibi carnem uerbi dei subleuet pennis. et quamuis melius [*](5 cf. Ps. 125, 5 8 cf. Gen. 19, 17. 23 11 cf. Gen. 19. 26 21 cf. Sap. 9, 15 22 cf. Col. 3, 1 23 imago-p, 254, 5 permanere] cf. August. contra Iulian. I 5, 15 (XLIV 649 M) )[*](2 conuertitur OCv naturas A in om. OA 4 eius om. V 5 m gaudium 0 6 niniuit(a)e ROCp.c. et ante nin. add. C sodomite RO 7 mala om, vue] ut v consumemur OA V cosumamur v 8 igne Rp.c. sulphore ROC dequoquamur 0 detorqueamur A sodorritis R 9 fu­ giamus Cf) 10 et] e R 11 staticulum] stragulum A, om. v sali*s R 12 peccatiqne v 14 homines OA et om. A 15 iter] iteru C uitiis] uiris A 16 enim (s. ergo) 0 17 zabuli OA 18 deum A,Ep.c. 19 est om. OCv 21 rursum V,Ra.c. 21 imTr.o-ut] in ima (e.v imlllo) adtrahat ne (adtr. ne -in ras.) ea (ea ex et) Rp,c. 23 labe V inunda­ tiones Ra.c. 24 pinnis OCa.c. )

fuisset ne egere quidem huiuscemodi expurgatione, sed in illa prima dignitate permansisse, ad quam et refestinamus post praesentem emendationem, et melius fuisset non excidere a ligno uitae gustu amarissimo peccati, tamen in secundo loco expe­ dit emendari et corrigi post lapsum quam in nequitiis perma-[*]( 3 ) nere. quem enim diligit dominus, corripit; flagellat autem omnem filium quem recipit. et iterum dicit: anima, quae non corripitur, insauabilis. graue est ergo plaga percuti, sed multo est grauius castigatum non emendari, sicut dicit qui­ dam prophetarum de Israhel: domine, flagellasti eos et non doluerunt; corripuisti eos et noluerunt susci­ pere disciplinam, et rursum: et populus non est con­ uersus, donec percuteretur, et: quid quod auersus est populus meus auersione pessima? ex qua usque ad nouissimum conteretur et exterminabitur.

16. Sed et illud terribile est incidere in manus dei uiuentis, et quod dictum est: uultus autem domini super facientes mala, utperdat de terra memoriam eorum. neque enim latet aliquid auditum dei, quippe qui etiam uocem sanguinis Abel audiuit. ubi enim quis a deo lateat, cum deus omnia repleat et ubique sit? quo quis fugiet a [*]( 2 ) facie dei? si ad caelum quis pennis fuerit elatus, ibi erit; si in infernum, nusquam deerit; si ad orientem, si in pro­ fundum maris descendat, nusquam magnum illum oculum [*]( 6 Hebr. 12, 6. cf. Prou. 3, 12 10 Hier. 5, 3 12 Esai. 9, 18 13 Hier. 8, 5 16 Hebr. 10, 31 17 Ps. 33, 17 19 cf. Gen. 4, 10 21 cf. Hier. 23, 24 cf. Ps. 138, 7 22 cf. Ps. 138, 8 ) [*]( 1 ne] uec 0 non Av neglegere quidem V 2 refestinamus] ire­ festinamus (i pro s. l.) R irefestinamus (om. et) Cp.c.,v post] per Av 3 et om. OA excedere C 4 gusto R,Ca.c. peccati—p. 256, 18 ut et om. A 7 autem om. 0 dicitur Cv 8 insanabilis est v 12 et alt. 8. 1. U 13 percuterentur Cv a#uersus C 14 pop. m. auersus e auersioe pessima v quousque Cp.c..v 18 perdęţ (at s. et) C memoria V 19 dei (frso\'3)] domini 22 20 audit OCVv 21 fugiat Cv 22 pinnis OCa.c., om. V fuerat Ra.c. el^euatus (a s. I.) 0 eleuatus C in om. C 23 numquam Cv 24 discendat numquam C )

declinabit. quem pertimescit etiam Naum propheta, cum aduersum Nineue pondus uerbi dei proferret et zelantem descri­ beret deum, uindicantem cum furore in aduersarios et tanta seueritate utentem, ut ne secundae quidem uindictae aduer- sum malos relinqueretur locus. sed et Esaiam cum audio [*]( 3 ) Sodomorum populum et principes Gomorrae incusantem et dicentem: quid adhuc percutiemini adponentes ini­ quitatem? inhorresco totus et lacrimis suffundor. non est, inquit, iam quod adici possit ad peccata uestra, nec potest iam exquiri aliquid ad uindictam. sic omnia in uos inlata sunt, cum semper nouum aliquod uindictae in uos excogitaretur genus, ut omnes plagarum species consumeretis. non est ergo [*]( 4 ) iam uulnus neque cicatrix neque plaga cum tumore: toto corpore plagae sunt et sanitas nusquam. non enim est, inquit, malagma inponere neque oleum neque alliga­ turas. sed omitto comminationem quae sequitur, ne forte grauior uobis efficiar quam est ipsa praesentis plagae molestia.

17. Uerumtamen agnoscere debemus malorum causas, unde aruerunt agriculturae, unde confusa sunthorrea. unde pascuagre. gibus defecerunt, unde ablatus est decor suus e terris et quare non repleti sunt campi ubertate, sed luctus ubique et maeror. nusquam repletae sunt conualles frumento nec stillauerunt montes dulcedinem sicut iustis, sed e contrario uastatio ubi­ que et ubique subuersio, et male dictum Gelboe montes ubi- [*](1 cf. Nah. 1, 1. 2 7 Esai. 1, 5 12 cf. Esai. 1, 6 14 Esai. 1, 6 22 cf. Ioel 3, 18. Am. 9, 13 2-1 cf. II Reg. 1, 21 )[*]( 1 pertimiscet 0 2 niniue Cp.c.OAV proferet Ra.c. 3 uindicantem (fexSixtwxa)] iudicantem V 5 es (aiam euan.) 0 isaiam v 6 populo­ rum C gomurre 0 8 inhorrescor V 9 potes V 10 aliquid om. v cum cod. JJlonac. 3787 ad euan. 0 uinodictam R 11 aliquid C uindi euan. 0 13 uulnus aliquod v cicatrix aliqua v tumore. C 14 enim om. (Jv 16 sed] Si v obmitto (b s. I.) R 17 ipsa om. R 19 agriculturae (pwpriat) Engelbrecht agricolae ROC (o ex u) V 20 suus et seterris 0 21 mer..or R 22 stellauerunt (i s. pr. e) 0 stillaueu­ runt C 23 dulcidinem 0 iustus Ra e. et contra Quastatio R 24 gelbue Ra.c. gelbue Ca.c. moutis O,Rp.c. ubique om. v cum cod. Monac. 3787 )

[*]( 2 ) que suscipiunt. facti sumus sicut ab initio, priusquam terra produceret omne faenum uiride. et uisitasti quidem, domine, terram tuam et inebriasti eam, sed uisitatione pessima et ebrietate ex uino conpunctionis. spectaculum crudele et hor­ ridum! omnis anni spes in sola nobis stipula remansit et uix aliquis inueniat colligere spicas, ut primitias offerat domino. messes nostras in horrea fortasse mures recondant; manipulum [*](3 ) enim nemo conligabit. istae sunt diuitiae mpiorum, talis est seges eorum qui per iniustitiam seminant. sic prophetae uete­ rum maledicta designant cum dicunt: eiciet multa et intro- ducet pauca; seminabit et non metet; plantabit uineam et non premet uinum, et ubi operantur decem iuga bo­ uum, faciet amphoram unam. unde haec malorum causa, unde uastationis occasio? non expectemus ab aliis argui, ipsi nos accusemus, ipsi nos arguamus. remedium mali est con-[*](4 )fessio erroris. ego primus, sicut antea adnuntiaui populo meo, et speculatoris opus inpleui et non abscondi nec reticui frameam superuenientem, ut et meam animam saluam facerem et eorum qui me audire uoluerunt. ita nunc quoque enuntio et profero contemptum et neglegentiam populi mei mea faciens uulnera ipsorum. si forte uel hoc modo aliquid diuinae misera­ tionis et clementiae consequamur.

18. Igitur alius nostrum depressit pauperem et partem [*]( 2 cf. Ps. 64, 10 4 cf. Ps. 59, 0 10 cf. Agg. 1, 6 11 cf. Soph. 1, 13 12 Esai. 5, 10 17 cf. Ezech. 33, 3 ) [*]( 2 omnem 0 foenum 0 fenum C uisi§tasti R 4 orridum Oa.c. 5 et uix (ial p.ob;)] et uix (ut s. et) R 6 aliquit (s s. t) R aliqui V inueniet Cp.c ,v collegere OCa.c. 7 orrea V condant V manu­ pulum Oa.c. 8 conligauit C,Oa.c.,v 9 ueterum] uerterunt Ca.c. 10 intro ducit 0 11 seminauit C seminabit multa v plantauit CV,Ra.c. et plantauit 0 12 premit C decim C duce Ra.c. boum Cv bo*um 0 14 exspectemus 0 15 ipis nos v arguimus (a s. i) 0 16 ante R 17 et alt. om. v neque Cv fratmeam 0 18 animam meam A 19 noluerunt (u s. n) R V noluerunt Cv etnuntio R 20 proero C et] ut R negligentiam C mea] mea R faciens et uulnera (et s. l.) R )

ruris exigui rapuit inique uel terminos supergressus est, siue furtim siue uiolenter, et iunxit domum ad domum et agrum ad agrum, ut aliquid proximi auferret, et summo studio egit, ne quem uicinum haberet, quasi solus habitaturus esset super terram. alius uero usuris et multiplicatione faenoris terram contaminauit congregans ubi non sparsit et metens ubi non seminamt, excolens non terram sed cupiditatem. alius collectis [*]( 2 ) copiosissimis frugibus et uberrima uindemia deo, qui prae­ stitit frugum copiam, neque ex areis neque ex torcularibus primitias obtulit et ingratus simul et insipiens extitit, id est neque pro his quibus consecutus est gratias retulit neque pro quibus sperabat officiosus inuentus est. alius uiduam et pupillum [*]( 3 ) non est miseratus nec esunenti contregit panem suum, immo potius esurientem Christum non refecit, qui in singulis qui- busque minimis pascitur, et ille, qui praeter spem tam multa recondit in horrea sua, immo qui nec habet ubi recondat et alia destruit horrea, alia aedificat, ut futuris fructibus praeparet, nesciens quia fortassis ante repetent ab eo animam et ibi reddet rationem eorum, quae large suscepta conclusit anguste, boni dei malus dispensator effectus. alius uiam humi- [*]( 4 ) lium exclusit et auertit iustum iniuste; alius odio habuit eum, qui arguebat in portis, et uerbum sanctum exsecratus est; alius sacrificauit sagenae suae, quae multa concluserat, et [*]( 6 cf. Mattli. 25, 24 13 cf. Esai. 58, 7 15 cf. Matth. 25, 40 18 cf. Luc. 12, 20 20 cf. ÀIII, 2, 7 21 cf. Ksai. 29, 21 cf. Am. 5, 10 23 cf. Hab. 1, 15 ) [*]( 1 exigui. 0 3 * ad 0 proximi (tot) uXt^iov)] proximo R 4 ne quem] neq; (ut s. ne) R quasi solus (wç fxovo;)] et (s. I. R) quasi solus RCo 5 husuris Ca.c. fenoris A foenoris O 6 mitens R 7 excolens] et colens A iu terrain A 8 cupiosissimis C uindimia OC prestet (a s. alt. e) 0 9 torcolaribus RC 10 ingratus (a/apt3Tos)] ingratis simus R simul om. Ro sipiens C 11 quae ex quibus R 12 uiduae et pupillo Rp.c. 13 esurientes C 15 quute ex qui R 16 ubi add. Rm2 recondet OA orrea C nec habebat C no habet v 17 distruit R,Ca.c. 18 quod A repetant R 19 et ibi] ubi A redet Ra.c. 20 angusla R malos C 21 *odio C 22 scm excitatus est A 23 sacrificium A saginae RO sage V quaeip 0 ) [*]( XXXXVI. Ruifni pars 1. ) [*]( 17 ) rapinam pauperum habuit in domibus suis inmemor dei effectus aut certe male memor, cum diceret: benedictus dominus, quoniam ditati sumus, et suspicatus iniquitatem, quod a [*]( 5 ) deo haberet quae inique rapiebat. propter haec ergo uenit ira dei super nos, filios perditionis. propter haec clauditur caelum et multo adhuc amplius claudetur, si non uel post flagella conuertimur et huic qui nobis adproximat proximamus.

19. Quid ad haec dicimus, qui frumenta recondimus et mercamur alienam famem, qui obseruamus mala tempora, ut bene sit nobis, qui spectamus, ut alienus luctus fiat nostra laetitia, qui dicimus: quando transiet mensis, ut pretia cumulemus? quando transiet sabbatum, ut aperia- [*](2 ) mus thesauros? qui mensuras duplices et pondera dolosa proponitis et ipsi in uosmet ipsos mensuras poenarum et cruciatuum cumulatis, quid ad haec dicitis, qui nullum modum possessionis agnoscitis, qui aurum et argentum quasi deum colitis, immo quasi Baal adoratis, qui pretiosa quaeque gem­ marum et uestium fluida ac delicata sectamini et thesauros . tineis ac latronibus congregatis, seraitiorum multitudine et equorum ceterorumque animalium numerositate elati, totis[*](3 )camporum spatiis iugisque montium diffusi? quaedam quidem possidetis, alia autem inuaditis, reliqua uero speratis secundum sanguisugam illam Salomonis, quae repleri nullo modo potest, [*](1 cf. Esai. 3, 14 2 Zach. 11, 5 5 cf. Ioh. 17, 12. II Thess. 2, 3 7 cf. Iac. 4, 8 11 Am. 8, 5 13 cf. Deut. 25, 13 23 cf. Prou. 30, 15 )[*]( 1 rapina (om. habuit) v 2 male om. A 3 et picatus iniquitate r equitatg v suspic.] est add. Rm2 5 nos om. R, eras. C haec ergo 0 7 conuertimus A nos C 8 dicemus (epoujiev) maluit Wrobel quia A 10 exspectamus 0 11 quid dicemus R mensis (6 fx-yjv)] messis RCv 12 comulemus R cumolemus (u s. 0) 0 aperiamur 0 13 thensauros nros R quid (d s. I.) R 15 cruciatum Cv,Oci.c. cumuletis A dicetis (Ipoufjiev) maluit Wrobel 16 quasi] sicut OA 17 bahal C,Vp.c. 18 diligata R delecata (i s. alt. e) 0 delectata AClI sectamini] utimini A theijsauros R 19 seruorum R seruitii A 21 difusi 0 quae quãquãn possedeatis (a s. I.) alia jiut; (s. etia) inuaditis R 23 sanguissugam Ra.r.A illam om. R salemonis )

uelut inferos et aquam et ignem, qui requiritis alium orbem terrae ad possessionem uelut culpantes angusta nobis pos­ sessionum spatia a deo creata. quid uero illi, qui excelsis [*](4 ) tribunalium sedibus resident et iudicandi potestatem tenentes superbo elati supercilio nihil prorsus recogitant se quoque a deo esse iudicandos, qui uerus est omnium iudex, ut et ipsi tamquam erga conseruos temperent potestatem scientes quia et ipsi indigent clementia dei? quid uero super his, qui [*]( 5 ) resoluuntur in eburneis lectis? quorum digne meminit sanctus Amos, qui, inquit, primis unguentis delibuti sunt et_ ad uocem organorum manibus plaudunt et haec quae fugiunt tamquam permanentia existimauerunt et nihil passi sunt in contritione Ioseph, id est casum proximorum non miserati sunt. oportebat [*]( (j ) namque benignos et misencordes esse erga eos, qui pnores fuerant correpti, et per misericordiam misericordiam prouocare. oportuerat flere pinum, quia cecidit cedrus, et emendari ex emendatione uicina et ex alienis malis corrigere mala sua, cum se uiderent id beneficii consecutos, ut possent aliis fla­ gellatis ipsi consequi salutem, cum utique posset fieri, ut ipsis flagellatis alii emendarentur.

20. Haec nobiscum pariter populis dissere, o uenerandum mihi et placidissimum caput, quoniam multi temporis multa [*]( 9 cf. Am. 6, 4 10 cf. Am. 6, 6. 5 16 cf. Zach. 11, 2 ) [*]( 1 uelut (ojjioudi;) Rp.c. uel cet. male intellexit liujinus uerla Gre­ goriana xata rJjv 2oX&fx&vts:ov pSeXXav SfjLTtXTjofKjval p.-ţĮ δυναμένην δμοίως \'A.ta.n xat 111 xai nup: xa- Soatt (c/. Prou. 30, 15) inferQs (nu s. Q) eτ (ex 8.1 aqua et igne (ex aqua et ignè) Rm2 aqua et igne C 2 ang. uobis possessione (Q s. e) V 3 excelsg, (is s. ą.) 0 4 resedent 0,Ca.c. 5 recogitantes V cogitant v se* 0 6 ut (om. et) ipse- temperetur potestate scientes quod et ipsi indigent clementiam dei A 8 clementiam C qui CV uero] fuero (add. dica 8. I. m2) R super] in OCAv 9 sanctus om. v 10 inquit delibuti sunt unguentis primi sunt V primi A ungentis Ro 11 manus V plaudent (u s. e) R plaudjunt 0 effugiunt R 12 constitutione Oa.c. 13 casu C 14 primiores A 15 alt. misericordia C 16 pi..num R cedros Ra.c. 17 et om. C 18 uiderint 0 beneficiis 0 possint OCv alios C ipei-fiagellatis om. V 19 possit 0 20 alii om. C ) [*]( 17* )

tibi inest peritia. instrue populos et doce confringere esuri­ entibus panem suum, pauperes et sine tecto inducere in domum - suam, nudum cooperire, non despicere consanguineos pauperes, et nunc maxime, ut bonum nostrum non semper ex abun­ dantia, sed etiam ex penuria fiat. tali enim hostia magis laetatur deus quam in his quae ex abundantia praebentur. [*]( 2 ) efficere nobis hodie Moyses quidam uel Phinees, sta pro nobis ad deum et repropitia eum, ut cesset aliquando uastatio siue per sacrificium spiritale siue per orationes et obsecrati­ ones, tantum ut occurras irae domini et medius existens cessare facias quod superest plagae. libenter amplectitur deus [*]( 3 ) canitiem patris in filiorum intercessione profusam. supplica pro praeteritis malis, pro futuris interueni; offer populum deo iam plagis et timore purgatum, iam flagellis uastationis emen­ datum; inpetra eis cibum corporalem, sed ante ipsum angeli- cum cibum de caelo descendentem; reconcilia hominibus deum, terrenis reconiunge caelestia; reuoca imbres terrae temporiuos et serotinos: dabit dominus benedictionem et terra nostra dabit fructum suum, ista quae deorsum est cot­ tidianum et nostra terra perpetuum, quem fructificauit primo in Christo Iesu domino nostro, cui est gloria et potestas in saecula saeculorum. amen. [*]( 1 cf. Esai. 58, 7 7 cf. Ps. 105, 23. 30 16 cf. Ioh. 6, 41. 59 17 cf. Ioel 2, 23 18 Ps. 84, 13 ) [*](1 tibi om. R perita Ca.c. instruere R 3 et non V dispi­ cere R 4 ut om. A habundantia OVv 5 talibus (bu s. I.) enim hostiis (is s. ąlll) R 6 delectatur V habundantia ROVv 7 finees codd. 8 ad dominum A repropitiare R (re s. I.) Ov reproptia V per eum 0 10 cures iram dei A dei C 13 interueni (ni s. l.) R 14 uastjtationis R 15 eis****cybum (cibQ eras.) 0 16 dominum C 17 temporaneos (an in ras., e s. 1.) R temporibus V fpaneos v 18 sc­ rotinus Ra.c. 19 ista quae] staq: C cotidianum A quotidianQ v 20 primo om. R 21 est om. V est honor et gloria et potestas v 22 amen] add. INCIPIT DE ARRIANIS QUOD NON LICET SEMPER ET PUBLICE DE DO CONTENDERE R GREGORII EPI DE GRAN­ DINIS UASTATIONE CUbi PATER EPS RETICER& EXPLICiT LIBER \'VlII\' Lege feliciter 0 reliqua paginae parte uacua relicta (sequitur) iit nouus Gregorii a Eufino tramlati libellus (spurius) de fide et de nicena fide et decimo demum loco de Arrianis liber) EXPLICIT LIBER SCT GREGORII DE GRANDINIS UASTATIONE CU PATER EPISCO­ PUS RETICERET A (liber de Arrianis in hoc codice non exstat, quod octo tantum Gregorii orationes continentur) contra arrianos C man. rec. EXPLICIT LIBER VIII- INCIPIT EIUSDE LIBER -VIIII- DE HIS. L DE HIS QUI INDECENT DE LEGE CONTENDUNT V De arrianis quod non liceat semper et publice de deo contendere v