Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni
Rufinus, of Aquileia
Rufinus of Aquileia. Tyranni Rufini Orationum Gregorii Nazianzeni Novem Interpretatio (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 46). Leipzig, Vienna: Tempsky, Freytag, 1910.
1. Ad eos qui in sermone callent sermo nobis est et de scrip turis incipiam. ecce ego ad te, inquit, contumeliosa. sunt etenim quidam auribus prurientes et lingua, iam uero, ut uideo, etiam manu, qui profanis uocum nouitatibus et quaestionibus atque obiectionibus falsae scientiae uerborum pugnas ad nul lam utilitatem mouent. ita etenim nominat Paulus omne quod in uerbis superfluum est et curiosum, quia ipse uerbi breuiati praedicator est et adsertor. isti ergo, de quibus sermo nobis [*]( 2 ) est, et maxime Arriani, utinam quidem, sicut linguam et uolu bilem habent et uehementem, ita etiam uerbis rectis et proba bilibus uterentur et aliquantulum etiam circa opera mandatorum dei uacarent! minus fortasse sophistae quidam in uerbis essent et de scripturarum simplicitate controuersias commouerent.
2. Omnes etenim ceteras pietatis uias relinquentes ad hoc unum spectant atque prospiciunt, si quid forte in quaestionibus [*]( 4 Hier. 27 (50), 31 5 cf. II Tim. 4, 3 7 cf. I Tim. 6, 4 \\9 cf. Rom. 9, 28 ) [*]( 2 DE ARRIANIS QUOD NON LICET SEMPER ET PUBLICE DE DEO CONTENDERE R Contra arrianos C man, rec. DE HIS L DE HIS QUI INDECENT DE LEGE CONTENDUNT V INCIPIT DE AR RIANIS QUOD NON LICEAT SEMPER ET PUBLICE DE DO CON TENDERE 0 4 incipiamus 0 inquit ad te OCv contumeliosa sunt. etenim quidam sunt V 5 enim OCv purientes C 6 mano 0,Ca.c. profanorum uocum OC profanarum uocum v quaestionibus] controuersiis V 8 ita etenim-curiosum] omne etenim quod in uerbis superfluum est et curiosum ita nominat paulus V 9 braeuiati 0 10 adsertor (Psflouuvrr^)] adsentator (ta s. I.) R 11 et maxime Arriani .om. V sicut et linguam R 12 probilibus R 13 et om. R ali .quantolum C aliquantum v 14 minus uero V sofistae ROC 15 con troueruersias 0 commouer C 16 hoc om. V )
3. Non est omnium, o prudentissimi uiri, disputare de deo, non est omnium diuinam discutere naturam. non ita uilis est sacrae scripturae sermo, ut uulgo indocili et per terram adhuc repentibus homunculis pateat. addam et hoc quod nec semper nec omnia nec omnibus nec ab omnibus proferenda sunt, sed est et quando et quibus et in quantum. non est ergo omnium [*](2 ) mouere de talibus, sed eorum qui ingenium atque iudustriam suam in theoriae atque scientiae consumpserint disciplinis et eorum qui norunt amotis corporibus et materia incorporalia et spiritalia conspicari, ante omnia uero illorum est qui et anima et corpore iam purgati sunt, ut minimum, qui certe purgantur. qui uero minus purus est, quomodo audet purum [*]( 3 ) contingere? quoniam quidem nec inbecilles oculi solis radios contuentur inpune. igitur ita demum sentire aliquid de talibus possumus, si otium geramus et quietem et contineamus nos ab omnibus quae forinsecus interturbant materiae corporalis inle cebris, si absque omni desideriorum et cogitationum seditione [*]( 1 sermo noster sermo prot. C sermo noster prot. v absceditis OC 2 ex hoc ipso OCv afferimus v 3 miseremini 0 miuremini C mirumj miserS C 4 etJ uel V, om. OCv 5 et] uel V quia C uel ante scire om. OCv 6 pollicimini C,Oa.c. praesumitis V ut] et OCv 8 o (11 OÖtOt) RV, om. OCv 10 uulga Oa.c. 11 repentibus (TŪw zap.\'.tt ÈPXOPOEYWV)] repertis V omunculis Ra.c. adam C 12 liec (t n 8. h) omnia B praeferenda R 13 et ante quando om. V 14 te talibus C 15 1N OeLUPiae thaeoriae 0 INtJEWPIAE theorio (sic) C in tb)u>poa v adsumpserint 0 adsumserit C assttpserit v et om. V 16 amo..tis C 18 uel (8. l.) ut R dicam (s. I.) qui R 20 con tigere V inbeciles RC radios Op.c. 21 tetalibus C 22 otium] omnium R generamus RC,Oa.c. 23 materia R 24 omne C,Va.c. )
4. Et non hoc dico quia non oporteat semper meminisse dei, ne forte iterum ex alia nobis parte insurgant hi qui ueloces sunt ad hoc, ut quae simpliciter dicta sunt ad peruersam intel legentiam declinent. semper oportet meminisse dei, crebrius etiam quam respirare. et si dici uel fieri possibile est, nec aliud aliquid quam hoc agendum est, quoniam et ego conlaudo in lege domini meditari die ac nocte, sicut scripturae docent, et uespere et nocte et meridie narrare et bene dicere dominum in omni tempore et, sicut Moyses dicit, cubans in lecto et exsurgens et iter incedens. et si quid aliud est quodcumque agit homo, semper deum et memoriam dei expedit fixam in pectore detinere. non [*](2 ) ergo habere semper ,dei memoriam ueto, sed de deo semper et inportune disputare non suadeo. uerum ne in hoc quidem quae pia sunt sed quae inportuna sunt ueto; non doctrinam prohibeo, sed inmoderationem reseco. aut non et mellis satietas uomitum mouet ac nimietas? et quid melle dulcius? sed tempus est omni rei, sicut Salomoni uidetur et mihi. fit enim bonum non bonum, si non fiat bene. aut non inportunum est in hieme flores [*](3 ) requiri et satis incongruum mulieri ornamenta uirilia uel si aptetur uiro monile muliebre? absurdum est et lugenti geome tricam ingerere et fletibus foedare conuiuium. haec ergo omnia aptum sibi tempus requirunt: et nos soli sumus qui oportuni tatem temporum non agnoscimus, apud quos praecipue deberet oportunitas omnium custodiri? [*](6 cf. Ps. 1, 2 7 cf. Ps. 54, 18 cf. Ps. 83, 2 9 cf. Deut. \' 6, 7 15 cf. Prou. 25, 27 16 ct. Indd. 14. 18 cf. Eccle. 3, 1 ) [*]( 2 exj ea C hii BOC 3 ut quae] atque Oa.c. 4 declinant O me meminisse 0 6 in legem 0 7 scriptura edocet (omisso sequente et) Rp.c. scriptura docet OCv 8 nocte] mane v (rcpun textus Graec.) et alt. om. 0 enarrare V t? (s. et) B 9 moses C 10 quid aliuil estJ possibile est in Rm2 in ras, aliud (aXXo)J illud OCVv 14 pie- inportune Ra.c. sed] seu v oportuna 0 portuna C ueto ante sed transp. V 15 satietas ac (et V aut C) nimietas uom. mouet OCVv 17 salamoni R solomoni C sit C enim] aute R 18 iheme 0 19 uirilia] add. aptari s. I. Bm2 20 munile OC et om. OCv■ languenti Ov langenti C geometricum Cv 21 ingere R conuium C uia ergo v 22 requirent 0,Ra.c.,v redderent C 23 temporis V praecipio V)
5. Nequaquam, quaeso uos, o amici et fratres — fratres enim uos adhuc uoco, licet nihil fraternum erga nos seruare uelitis —, non ita de rebus maximis consulamus neque, sicut feruentes equi et inquieti facere solent, auriga nostro, id est timore dei, lasciue et petulanter excusso procul ab statutis metarum ter- minis euagemur, quin potius intra definitas nobis lineas philo sophemur et neque rursus in Aegyptum conuertamur neque ad Assyrios abducamur neque cantemus canticum domini in terra aliena, id est in omnem aurem peregrinam et inimicam reli- [*](2 ) gionis nostrae. qui utique cum diligenter audierint et retinuerint quae nostra sunt statim de scintillis nostris ingentia conflare nituntur incendia, quae usque ad caelum rapiuntur occultis ac se perurguentibus flabris et faciunt nobis elatas illas et circum lambentes omnia quae in circuitu sunt Babylonias flammas. quoniam quidem ex suis dogmatibus nihil fiduciae gerunt, cap- tant in nostris, si quid forte infirmum aut fragile inueniant non tam sui natura quam adserentis ignauia, et iaminde sicutmuscae uulneribus, ita illi nostris quibusque erroribus uel uerbis fra- [*](3 ) gilibus insidunt. sed nos non ultra nosmet ipsos ignoremus nec quid deceat in talibus inquirere refutemus. etiamsi inpossibile est nos unum sentire contentione depulsa, in hoc saltim fas sit foedus commune sancire, ne in publicum sancta mysteria profanemus, ne non sancte sancta tractemus et ea, quae per ineffabile suscepimus sacramentum, ne in aures profanas et pollutas conscientias inmergamus neque honestiores faciamus[*]( ■ 8 cf. Ps. 136, 4 14 cf. Dau. 8, 22 )[*](2 uos om. OCo licet enini 0 3 non exp. R consolamua OV,Ba.c. consolanus C 4 aequi RO nostrao R 6 definitas] statutas V 7 ab assyriis (i fin. ex 0) R 8 adducamur V.Ca.c. 9 peregrinum 0 relcgionis 0 11 de scintillis] discent illis 0 discintillis C 12 rapian tur R ac (c s. I.) se perurguentibus R aspergentibus 0 a se pergen tibus Cv sese perurgentibus V 13 circumlanbentes (n pr. s.) R circum mlabentes V 14 babilonias RCv babillonias 0 15 docmatibus Cv fidutiaegerunt 0 fiducia eger C 16 inuenient R V 17 adserenti signauit C ignauiae 0 20 doceat 0 requirere futemus OC re quirere v 22 sanccirc R sanctire V 23 tractamus (e s. alt. a) 0 24 effabile (s. i in) R ne om. v cum cod, Monac. 3787 25 onestiores C)
6. Natiuitatem dei et creationem et deum ex nullis exstantibus et substantiae sectionem atque scissionem et resolutionem ut quid audit profanus auditor? ut quid uerborum nostrorum iudices accusatores et inimicos nostros uocamus? ut quid gladios nostros hostibus tradimus? quomodo eos putatis audire de talibus uer bum, qua mente. quo sensu illos, qui adulteria conlaudant et puerorum stupra atque omnium uitiorum genera consecrant, qui nihil omnino ultra corpus sentire et intellegere possunt, qui paulo ante ipsi sibi statuerunt deos illos quos ex turpitudine flagitiisque cognouerant? ista tales nonne omnia carnaliter, [*]( 2 ) nonne omnia turpiter et inperite intellegent? nonne ut sua solent ita nostra censebunt et quo affectu, quo sensu suorum deorum generationes et filiorum procreationes accipiunt, eo sensu et affectu etiam nostra pensabunt? nonne cum illi huiuscemodi proferunt uoces et inridemus eos et inpugnamus? et quomodo eos quae nostra sunt suscipere persuadebimus, si de eisdem [*]( 10 cf. Ioh. 1, 1 ) [*]( 1 ueneramur 0 et eras. R 2 qui Ra.c. 3 suum] add. fundunt V 4 iniciati Ov stola (laJKjto?)] stata ex stola R 6 onestatis C in digeijtia R iudicia V 7 et (xal Àórou xat IJtWIt\'ijç) alt. s. 1. R, om. OCv det aliquod de nobis R aliquod det nobis T\' aliquid v 8 relegionis 0 9 appell. (appellationis C) et uirtutes hom. f. est OCv 10 contemnendi R contenendi OC 13 scissionem (otatpsatv)] scisionem R sciscionem C 14 uoce profanus fin. R ut om. V 18 genera om. V 19 et qui V ultra ( £ >rckp)] extra OCv et] aut OCv 22 omnia om. v sue C 23 deo rum suorum v 26 et pr. om. OCv 27 suadebimus V de isdem C )
7. Quia ergo destruximus ea quae aliena sunt a religione uerbi dei et in gregem porcorum reiecimus multiformem legionem, quae et praecipitata est in profundum, nunc quod ad nos ipsos pertinet uideamus. illud est ergo quod primum considerandum puto, quaenam sit ista tanta erga sola uerba contentio. quae linguae prurigo est, quae tanta inpatientia? quid est quod manibus adtractis et conligatis linguae solius opera et arma proferimus? caritatis studium cessat, castitatis uirginitatis misericordiae aut deest aut, si et sit in aliquibus, uel rarum est uel minus uiget. 1» [*]( O ) non est tanta cura psallendi, non uigiliarum, non orationum, non in obsecrationibus flendi studium, non corpus humiliare ieiuniis, non per intentam orationem ascendere ad deum — non quae deteriora sunt melioribus iungimus, limum dico spiritui, non meditationem mortis habemus in uita, non accendimur ut uitiis dominemur memores supernae cognationis —, non furorem uincere uel iracundiam cohibere, non adrogantiam deicere uel inrationabilem tristitiam depellere, non libidinem refrenare, non risus intemperantiam, non oculorum lasciuiam resecare, non auditus intemperantiam, non inmoderationem uerbi, non uani- tatem cogitationum retundere uel earum quas nobis suggerit inimicus uel quas ipse capit ex nobis, ex quibus utique, sicut scriptura dicit, per corporales sensus tamquam per fenestras [*]( 8 cf. Luc. 8, 30—33 28 cf. Hier. 9, 21 ) [*]( 1 uideantj debeant Cv, spat. uac. in 0 2 hec v 4 domus 0 7 di struximus 0 relegione 0 8 multiformam 0 legionem (λεγεω̄να)] relegionem 0 religionem Cv 9 ad nos ipsos (rcpos .r\'ip.a; atJtoú;) V ipsos om. OC 10 est om. V primo V 12 prorigo OC inpatientia est V 13 adtrahitis OC proferitis (mus s. tis) 0 15 et si*t C adsint fl parum V 17 humilare v 18 ieieniis O 19 mulieribus 0 20 accendimur] accingimur mauult Engelbrecht 21 cognationis (vrfi «vajitev EtrfsvE\'>/;)] cogitationis Vv cogitationes C 28 sensus 0 )
8. Et quidem, o loquax dialectice, interrogabo te paululum aliquid, tu mihi responde, ut ait ille qui per turbinem et nubem loquebatur ad Iob. nonne multae sunt mansiones apud deum? puto te non negare quod scriptum est. quid igitur? repleri oportebit has omnes an aliquas quidem repleri, alias autem non, ita ut maneant uacuae et uideantur inaniter praeparatae? scio quia concedes hoc quod omnes replendae sint; nihil enim ina niter a deo factum fateberis. hoc ipsum autem quod dicimus [*]( 2 ) mansionem quid putas lntellegi debere? nonne requiem et glo riam, quae reposita est beatis? non aliud esse dabis ut opinor. si ergo de hoc certum est, sequitur ut inquiramus si est aliquid quod istas ipsas unicuique nostrum conciliet mansiones. esse procul dubio necesse est. quid ergo illud erit quod ad diuersas unumquemque prouocat mansiones? nonne gestorum diuersitas et propositi secundum mensuram uniuscuiusqne fidei in hac luce transacta, quas etiam uias appellare mos est scripturae diui nae? quid igitur? per omnes istas uias iter nobis agendum [*]( 3 ) est an per aliquas ex his? si quidem possibile esset, unum per omnes ingredi esset beatum; sin minus, quam potest per plures, certe uel per aliquas; si ne id quidem, per unam saltim recte tantum et emendate incedere. si ergo audias unam esse uiam [*]( 5 cf. Iob 38, 3 7 cf. Ioh. 14, 2 25 cf. Matth. 7, 13-) [*](2 et alt.] ut V 3 uideamur V cautellam 0 5 0 loquax dia letice V o loquax o dialectice OCv interrogabo te paululum aliquid, tu mihi responde (epcarrjaio OE TT jjuxpov, ob as anoxpivai) V interrogabo te, responde paulolum (polulum C) aliquid tu mihi OCv 7 mansiones sunt V 8 quid igitur] qui diligitur V 9 oportebat Cv 10 uacuae] uae uae C \' 11 concedis V sunt V 16 quod istas] quo discas 0 quod dicas Cv conliet 0 conlidet C celi et v 18 peruocat V 19 pre positi C mensuras v fide C 20 transacta V tracta C tractata est 0 tractatas v uias om. C 21 istas omnes V 22 aliquas] illas alias quas OCv est OCv 23 si minus OC si id minus v 24 sal tem v 25 incederent V ) [*]( XXXXVI. Ruflni pars 1. ) [*]( H )
9. Esto tu excelsus aliquis et excelsorum superior et supra nubes ascende, si libet, et inuisibilia conspicare et ineffabilia sermone conplectere, supra Heliam adsumere et supra Moysen facie ad faciem uide, si potueris, deum, supra Paulum quoque ad tertii caeli eleuare fastigia: cur et alios sub die uis sanctos [*](2 ) plasmare? cur theologos sub momento temporis facis, qui d« diuina natura disserant, cum suae adhuc uitae sint penitus ignari, ut putes eos uelut inspiratam a te magis quam elucu bratam suscepisse doctrinam, et inperitorum uerbis quam plu- rimos agis conuentus? ut quid araneis conligas infirmos et [*]( 15 I Cor. 12, 29 17 cf. II Cor. 12, 2-4 19 cf. IV Reg. 2, 11 cf. Ex. 83, 11 20 cf. II Cor. 12, 2 ) [*]( 1 qui OC nonne om. C 3 diuidi uideatur] diuiditur OCv an gustas O 4 prumptu 0 5 karissimae O rursus OCv 6 qua liter v 7 uelim peritia V 8 relicus 0 reliquas C 9 docet OCv 10 coangustamus C 11 et alt. om. V 12 loquatitatis OC 13 ex peditur C nos v increpabat uos V 17 aliquis om. OCv 18 ascen des OC 19 adsummere C mosen C 21 ad] a O, om. V eleuare v cum cod. Monac. 3787 eleua C euade OV festigia 0 uastigia C dies 0 sanctos (dyioog) om. OCv 24 insperatam V 26 couuentos OC areneis 0 conligigas 0 )
10. Dimicemus aduersum Pythagorica silentia et Orpheicas destruamus fabas. confutemus praesumptam illam Pythagori corum de magistro sententiam: cnbioi [q;a, arguamus Platonis ideas et transfundendae per diuersas corporum species animae opinionem, quam νισωτάμωσνετεμ uocant, et circuitus quosdam per diuersas uitas animarum nostrarum et reminiscentias et cetera his similia. inpugnemus Epicurum deum non sentientem [*]( 2 ) et prouidentiam denegantem; dicamus aduersum atomos eius et libidinem, quam contra decus philosophiae summum bonum esse pronuntiat, et expugnemus. arguamus Aristotelis angustam de prouidentia sententiam et artem uerborum eius infidelem et rationes, quas de anima protulit, et dogmata humana potius quam diuina. inclinemus elatum Stoicorum supercilium, Cyni [*]( :) ) corum de triuio uilem et gulae deditum ritum. expugnemus [*]( 1 largituros 0 2 dialetica 0 dialeticam V 3 dialeticam OV 4 nunc om. V 5 auersum OC dum alt. om. V 6 iam om. OCv 9 amor scii huius heli C belli] prohaeli 0 prelii v 10 dialetici V 11 haestema (he- C) OC 12 phithagorica 0 orfeicas codd. 13 distruamus 0 destuamus C fabas (xoap.ou;)] fabulas codd. v pythagorum 00 14 de] da OC W ri;5 ssct] quod est ipse dixit 00 quod et ipse dixit v 15 et om. OC transfunde C transfundendas v 16 METEN- CUUMATIUC inuocant V esse nocymatos inu. 0 esenocymatos inu. C eseno "rymatos inu. v 19 prouidentia denecantem O atomos (axojxciug)] uitam OCv 21 et om. V aristotilis Vv 25 de tr. uilem] et uilem et publicum V gele C gaelae 0 detitum C ) [*]( 18* )