Historiae Adversum Paganos

ita illam praeclaram et famosam Atheniensium amnestiam, quam quidem Romae inducere Iulio Caesare interfecto senatus Cicerone suadente temptauerat, sed Antonio et Octauiano propter ultionem extincti Caesaris inrumpentibus in inritum cesserat: hanc Claudius quamuis multo truculentiore causa in caedem conspiratorum stimularetur, ultronea dementia nullo expetente firmauit.

accidit etiam eodem tempore praesentis gratiae Dei grande miraculum: siquidem Furius Camillus Scribonianus, Dalmatiae legatus, bellum ciuile molitus legiones multas fortissimasque ad sacramenti mutationem pellexerat.

itaque die dato, ut in unum undique ad nouum imperatorem conueniretur, neque aquilae ornari neque conuelli quoquo modo signa moueriue potuerunt. exercitus tanta et tam inusitata miraculi fide motus et conuersus in paenitentiam Scribonianum quinta statim die destitutum interfecit seseque sacramento prioris militiae continuit.

tristius ac perniciosins urbi Romae nihil umquam fuisse quam bella ciuilia satis notum est. itaque propter aduentum [*]( AVCTORES § 5 cf. Oros. 2, 17 § 15 § 6 Furius sqq. — § 7 Sueton. Claud. 13; cf. Oros. 7, 8 § 2 ) [*]( 1 sancxit PR1 saxit D* 2 adheniensium D || amnistiam PR1 amnisthiam D 3 temtauerat PD 4 antunio D || actauiano R1|| irrumpentibus R3 5 irritum PRD || cessarat D || cladius P\' || multo om. D 6 conspiratorum (ir in ras. et a 8. s. m. fort. 1) R || stimularetur] PRD inst- h 8 gratiae] greciae D 9 dalmaciae D 11 mutatio(nd pell)axerat (nS pell priore scriptura membranae uitio euanida suppleuit m. 4, quae 8. XI extr. uel XII pr. esse Mauio uisa est; ell m. 1 adhuc agnoscuntur) P || die dato] PRD (a litteris ic ubique simillima in D), die dicto Nlv; denuntiato ad nonum imperatorem itinere Suet. || in om. R 12 ∗undiquae (er. n) D || imperatorS (rè ex corr. m. 3) P 13 quomodo D II in hac (f. 87R) et seq. pagina multa, quorum antiqua scriptura umore euanuisset, uel a m. 2 s. VIIII [] uel a m. 4 s. Xl-XII () restituta sunt P || (signa m)oneriue P 14 miracu(li fide m)otus P 15 quinto v || stat(im die de)stitutum P 16 miliciae (ci 8. s. m. 3 in P) PD || co(ntinuit) P 17 pernitiosius B ||romae (m euanida) P || unquam PD 18 (quam) be(lla ciuilia) P || (aduen)tum P ∗∗| aduentum (er. ad) D)

Claudius quarto imperii sui anno, cupiens utilem reipublicae ostentare se principem, bellum ubique et uictoriam undecumque quaesiuit. itaque expeditionem in Britanniam mouit, quae excitata in tumultum propter non redhibitos transfugas uidebatur: transuectus in insulam est, quam neque ante Iulium Caesarem neque post eum quisquam adire ausus fuerat,

ibique — ut uerbis Suetoni Tranquilli loquar — \'sine [*]( AVCTORES § 9 quarto item Eus. 2061 Arm. et Hier. codd. ABFMR (quinto adscr. ceteri) || expeditionem et q. s. — § 10 recepit Suetonius (qui § 10 laudatur) Claud. 17; lin. 18 plurimam Orosianum est ) [*]( EXPILATORES 6 Claadius — anno, 8 expeditionem — 9 mouit, 10 quam neque-12 fuerat, sine ullo-p. 450, 2 insulas, 3 Romano- 4 rediit compilauit Beda De t. r. a. 4007 6 Claudiua-p. 450, 4 rediit (omissis 449,12 ut - loquar) exacripsit Beda Hist. eccl. 1, 3 8 expeditionem — 450, 4 rediit compilauit Iordanis CAron. p. 235 A2 Mura- tori 10 neque ante Iulium Caesarem, 11 quisquam ausus fuerat ad- hibuit Beda Hist. ecd. 1, 2 princ. ) [*]( 1 (et tenera christiano)rum P || et] i D || germani D 2 (ad sanctae) P || prof(essionem) P profectionem R || (erumpen)tia P || exoriente m (m m. 3) P 3 tyranni(de)m P || (et consurgenB istud ciuile bellum) P || et om. D 4 (conpressum qui praeteritis) P || conpraessum (com- R2) BlD; interrogandi signum h. I. υ || qui] si D siquis 0 quid ed. Thor. || praeteriti D || (temporibus de co)npressione P || conpraessione (com- R2) R1D 5 (Bimile probarit ezemplum) P 6 〈claudius qn)arto P || cladius R1 || cupiens (ens cuanidae) P || reipu〈b. ostentare princip)em P || re∗ipublicae (er. g) D 7 ostentata D || se om. PRDς, add. h. I. V3M2HO2 (sedpro glossa O), post utilem G2OI (sed pro gl. G), post cupiens X1υ 8 quaesiu〈it itaque ezpeditionem) P || itaque] ita D || brit.taniam P brittaniam RD 9 p(ropter non redhib)itoa P || redhibitus D redi∗bitos (di ex cu uel dn m. 2, 08 ex us m. ut uid. 1) R reddibitos G1 redditos G2М2Т2O, edd. Suet. 10 transuectuaque v II (quod (sic) ne)que P quam nemo $ 11 ad∗ire P || ausu〈s fuerat) P || au|∗sus (er. a) D 12 sue toni (i in ii corr. m. 1 aut 2) P suaetonii B soetoni D || loquitu D ) [*]( v ) [*]( 29 )

Conferatur nunc, si cuiquam placet, sub una insula tempus et tempus, bellum et bellum, Caesar et Caesar — nam de fine nil confero, quoniam hoc felicissima uictoria, illud acerbissima clades fuit — et sic demum Roma cognoscat, per eius latentem prouidentiam in agendis rebus antea se partem felicitatis habuisse, cuius agnitione suscepta plenissima felicitate perfruitur, in quantum non tamen blasphemiarum offendiculis deprauatur.

Eodem anno imperii eius fames grauissima per Syriam facta est, quam etiam prophetae praenuntiauerant; sed Christianorum necessitatibus apud Hierosolymam, conuectis ab Aegypto frumentis, Helena Adiabenorum regina conuersa ad fidem Christi largissime ministrauit. [*]( AVCTORES § 10 Orcadas .. insulas .. Romano adiecit imperio Hier. 2061L (desunt in Arm.) || ultra Br. in Oc. sitas Eutrop. 7,13 || sexto - rediit Suet. Claud. 17 § 12 eodem anno Eus. 2061k (ad Claudii a. 4 codd. APFMR) || fames - ministrauit Rufinus 2, 8 et 12 (exceptis conuersa ad f. Christi; prophetae cum Rufino ex Act. Apost. 12, 27 laudantur; cf. Scaliger ad Eus. a. 2056) ) [*]( EXPILATORGS 8 ultra - positas compiiauit Isidorus Orig. 14, 6, 5 13 eodem — 14 praennntiauerant compilauit Bella Hist. eccl. 1, 3 p. 40, 5 sqq. ) [*]( 1 proelii G || ac] om. G aut Suet. || (sanguin)e P .2 dedi(tionem) P || etiam] autem $ 3 intra 3 || brittaniam PRDD britaniam 2 || (poait)as P || romanum (m fin. er.) D || imperium (m fin. er.) D 4 quam] DGX2 Suet. postquam PBTW || (mense) P 5 cui quam (cui m. 1 in ras.) P || (ins)ula P 7 nihil v || profero Ου || quoniam hoc] BD (sic quo B) quo hoc (hoc s. lin. add. m. 3) P || acernissima. PBl 9 augendis fsh 11 blasfaemiarum (ae in e corr.) P blas phi mia rum D 12 depraeuatur D 15 hierusolyma (n m. 1 in o corr., a m. ut uid. 2 in S) P hierusolimam D || frumentos P* 16 adzabenorum PR* )

Anno imperii eius quinto inter Theram et Therasiam insula de profundo emicuit triginta stadiorum spatio extenta.