Historiae Adversum Paganos

Orosius, Paulus

Orosius, Paulus. Historiarum adversum paganos libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 5). Zangemeister, Karl, editor. Gerold: Vienna, 1882.

Anno ab Vrbe condita DCCXCV Tiberius Claudius ab Augusto quartus regnum adeptus est mansitque in eo annis quattuordecim.

exordio regni eius Petrus, apostolus Domini Iesu Christi, Romam uenit et salutarem cunctis credentibus fidem fideli uerbo docuit potentissimisque uirtutibus approbauit; atque exim Christiani Romae esse coeperunt.

sensit hoc conlatum fidei suae Roma beneficium., nam cum interfecto Caligula multa de abrogando imperio ac republica in antiquum ordinem restituenda euerrendaque penitus Caesarum uniuersa familia senatus et consules decreuissent:

Claudius mox ut confirmauit imperium, magna atque adhuc Romae incognita usus clementia, ne in tantam nobilium multitudinem ultio, si esset coepta, saeuiret, biduum illud, quo de reipublicae statu infeliciter consultatum actumque fuerat, memoriae exemit omniumque factorum dictorumue in eo ueniam et [*]( AVCTORES § 1 XIIII item Eutrop. 7, 13 (a. 13 m. 8 d. 29 aut 28 Hier. 2057) § 2 exordio-docuit de his refert Hier. ad a. 2058 (Claudii a. 2), sed Eus. Arm. ad 2055 (Gaii a. 3) § 3 sec. Suetonium Claud. 10 § 4 Suetonius Claud. 11 exceptis magna - saeuiret Orosianis ) [*]( EXPILATOBES 1 anno-DCCLXV (sic) .. 3 Petrus apostolus .. 4 Romam uenit excerpsit Seuerus Chron. p. 453 1 anno-2 quartus adhibuit Beda Hist. eccl. 1, 3 ) [*]( 1 DCCLXLU PR1 DCC∗XCV R2 septingentissimo nonagissimo quinto D 2 quarto D || regno D || XIIII PR quartuor decim D 3 domini] domini nostri GWv || ilis D 5 adprobauit PRl aprobauit D* 6 adque P1R1 || exim] P1R1D exin* Pb exin fsh exin̅∗ R2 exinde ed. 1542 || coeperum D || sensitque Pl || consnlatum (su eras.) P con∗∗latum R 8 multaṡ P multa* R multas D || hac Da || republica (~̇ m. 2) P 9 restituendae uertendaque D restituendę uerendaq. KM || restituenda ( ̃ m. 2) P || euerrendaque] Y, euerrandaeque P1 euerrandaque (r altera in t m. 2, a altera in ras. m. 2, ex e ?) B uerrendaque N euertendaque P2GΤς υ || paenitna PR1. 10 cladius R1 11 adque P1R1 12 antam D* 13 se*uiret (er. r) D || quo de] R2 quod PR1 quod de D 14 consulatum D 15 dictorumq; ue N dictorumque legitur ap. Suet. )

448
obliuionem in perpetuum sanxit.

ita illam praeclaram et famosam Atheniensium amnestiam, quam quidem Romae inducere Iulio Caesare interfecto senatus Cicerone suadente temptauerat, sed Antonio et Octauiano propter ultionem extincti Caesaris inrumpentibus in inritum cesserat: hanc Claudius quamuis multo truculentiore causa in caedem conspiratorum stimularetur, ultronea dementia nullo expetente firmauit.

accidit etiam eodem tempore praesentis gratiae Dei grande miraculum: siquidem Furius Camillus Scribonianus, Dalmatiae legatus, bellum ciuile molitus legiones multas fortissimasque ad sacramenti mutationem pellexerat.

itaque die dato, ut in unum undique ad nouum imperatorem conueniretur, neque aquilae ornari neque conuelli quoquo modo signa moueriue potuerunt. exercitus tanta et tam inusitata miraculi fide motus et conuersus in paenitentiam Scribonianum quinta statim die destitutum interfecit seseque sacramento prioris militiae continuit.

tristius ac perniciosins urbi Romae nihil umquam fuisse quam bella ciuilia satis notum est. itaque propter aduentum [*]( AVCTORES § 5 cf. Oros. 2, 17 § 15 § 6 Furius sqq. — § 7 Sueton. Claud. 13; cf. Oros. 7, 8 § 2 ) [*]( 1 sancxit PR1 saxit D* 2 adheniensium D || amnistiam PR1 amnisthiam D 3 temtauerat PD 4 antunio D || actauiano R1|| irrumpentibus R3 5 irritum PRD || cessarat D || cladius P\' || multo om. D 6 conspiratorum (ir in ras. et a 8. s. m. fort. 1) R || stimularetur] PRD inst- h 8 gratiae] greciae D 9 dalmaciae D 11 mutatio(nd pell)axerat (nS pell priore scriptura membranae uitio euanida suppleuit m. 4, quae 8. XI extr. uel XII pr. esse Mauio uisa est; ell m. 1 adhuc agnoscuntur) P || die dato] PRD (a litteris ic ubique simillima in D), die dicto Nlv; denuntiato ad nonum imperatorem itinere Suet. || in om. R 12 ∗undiquae (er. n) D || imperatorS (rè ex corr. m. 3) P 13 quomodo D II in hac (f. 87R) et seq. pagina multa, quorum antiqua scriptura umore euanuisset, uel a m. 2 s. VIIII [] uel a m. 4 s. Xl-XII () restituta sunt P || (signa m)oneriue P 14 miracu(li fide m)otus P 15 quinto v || stat(im die de)stitutum P 16 miliciae (ci 8. s. m. 3 in P) PD || co(ntinuit) P 17 pernitiosius B ||romae (m euanida) P || unquam PD 18 (quam) be(lla ciuilia) P || (aduen)tum P ∗∗| aduentum (er. ad) D)

449
apostoli Petri et tenera Christianorum germina uixdum adhuc pauca ad sanctae fidei professionem erumpentia hanc exorientem tyrannidem et consurgens istud ciuile bellum neget quisquam diuinitus esse conpressum. qui praeteritis temporibus de conpressione bellorum ciuilium simile probarit exemplum.

Claudius quarto imperii sui anno, cupiens utilem reipublicae ostentare se principem, bellum ubique et uictoriam undecumque quaesiuit. itaque expeditionem in Britanniam mouit, quae excitata in tumultum propter non redhibitos transfugas uidebatur: transuectus in insulam est, quam neque ante Iulium Caesarem neque post eum quisquam adire ausus fuerat,

ibique — ut uerbis Suetoni Tranquilli loquar — \'sine [*]( AVCTORES § 9 quarto item Eus. 2061 Arm. et Hier. codd. ABFMR (quinto adscr. ceteri) || expeditionem et q. s. — § 10 recepit Suetonius (qui § 10 laudatur) Claud. 17; lin. 18 plurimam Orosianum est ) [*]( EXPILATORES 6 Claadius — anno, 8 expeditionem — 9 mouit, 10 quam neque-12 fuerat, sine ullo-p. 450, 2 insulas, 3 Romano- 4 rediit compilauit Beda De t. r. a. 4007 6 Claudiua-p. 450, 4 rediit (omissis 449,12 ut - loquar) exacripsit Beda Hist. eccl. 1, 3 8 expeditionem — 450, 4 rediit compilauit Iordanis CAron. p. 235 A2 Mura- tori 10 neque ante Iulium Caesarem, 11 quisquam ausus fuerat ad- hibuit Beda Hist. ecd. 1, 2 princ. ) [*]( 1 (et tenera christiano)rum P || et] i D || germani D 2 (ad sanctae) P || prof(essionem) P profectionem R || (erumpen)tia P || exoriente m (m m. 3) P 3 tyranni(de)m P || (et consurgenB istud ciuile bellum) P || et om. D 4 (conpressum qui praeteritis) P || conpraessum (com- R2) BlD; interrogandi signum h. I. υ || qui] si D siquis 0 quid ed. Thor. || praeteriti D || (temporibus de co)npressione P || conpraessione (com- R2) R1D 5 (Bimile probarit ezemplum) P 6 〈claudius qn)arto P || cladius R1 || cupiens (ens cuanidae) P || reipu〈b. ostentare princip)em P || re∗ipublicae (er. g) D 7 ostentata D || se om. PRDς, add. h. I. V3M2HO2 (sedpro glossa O), post utilem G2OI (sed pro gl. G), post cupiens X1υ 8 quaesiu〈it itaque ezpeditionem) P || itaque] ita D || brit.taniam P brittaniam RD 9 p(ropter non redhib)itoa P || redhibitus D redi∗bitos (di ex cu uel dn m. 2, 08 ex us m. ut uid. 1) R reddibitos G1 redditos G2М2Т2O, edd. Suet. 10 transuectuaque v II (quod (sic) ne)que P quam nemo $ 11 ad∗ire P || ausu〈s fuerat) P || au|∗sus (er. a) D 12 sue toni (i in ii corr. m. 1 aut 2) P suaetonii B soetoni D || loquitu D ) [*]( v ) [*]( 29 )

450
ullo proelio ac sanguine intra paucissimos dies plurimam insulae partem in deditionem recepit\'. Oroadas etiam insulas ultra Britanniam in Oceano positas Romano adiecit imperio ac sexto quam profectus erat mense Romam rediit.

Conferatur nunc, si cuiquam placet, sub una insula tempus et tempus, bellum et bellum, Caesar et Caesar — nam de fine nil confero, quoniam hoc felicissima uictoria, illud acerbissima clades fuit — et sic demum Roma cognoscat, per eius latentem prouidentiam in agendis rebus antea se partem felicitatis habuisse, cuius agnitione suscepta plenissima felicitate perfruitur, in quantum non tamen blasphemiarum offendiculis deprauatur.

Eodem anno imperii eius fames grauissima per Syriam facta est, quam etiam prophetae praenuntiauerant; sed Christianorum necessitatibus apud Hierosolymam, conuectis ab Aegypto frumentis, Helena Adiabenorum regina conuersa ad fidem Christi largissime ministrauit. [*]( AVCTORES § 10 Orcadas .. insulas .. Romano adiecit imperio Hier. 2061L (desunt in Arm.) || ultra Br. in Oc. sitas Eutrop. 7,13 || sexto - rediit Suet. Claud. 17 § 12 eodem anno Eus. 2061k (ad Claudii a. 4 codd. APFMR) || fames - ministrauit Rufinus 2, 8 et 12 (exceptis conuersa ad f. Christi; prophetae cum Rufino ex Act. Apost. 12, 27 laudantur; cf. Scaliger ad Eus. a. 2056) ) [*]( EXPILATORGS 8 ultra - positas compiiauit Isidorus Orig. 14, 6, 5 13 eodem — 14 praennntiauerant compilauit Bella Hist. eccl. 1, 3 p. 40, 5 sqq. ) [*]( 1 proelii G || ac] om. G aut Suet. || (sanguin)e P .2 dedi(tionem) P || etiam] autem $ 3 intra 3 || brittaniam PRDD britaniam 2 || (poait)as P || romanum (m fin. er.) D || imperium (m fin. er.) D 4 quam] DGX2 Suet. postquam PBTW || (mense) P 5 cui quam (cui m. 1 in ras.) P || (ins)ula P 7 nihil v || profero Ου || quoniam hoc] BD (sic quo B) quo hoc (hoc s. lin. add. m. 3) P || acernissima. PBl 9 augendis fsh 11 blasfaemiarum (ae in e corr.) P blas phi mia rum D 12 depraeuatur D 15 hierusolyma (n m. 1 in o corr., a m. ut uid. 2 in S) P hierusolimam D || frumentos P* 16 adzabenorum PR* )

451

Anno imperii eius quinto inter Theram et Therasiam insula de profundo emicuit triginta stadiorum spatio extenta.

Anno eius septimo sub procuratore Iudaeae Cumano in Hierosolymis tanta seditio in diebus azymorum exorta est, ut in portarum exitu populo coartato triginta milia Iudaeorum caede prostrata et conpressione suffocata referantur.

Anno eiusdem nono expulsos per Claudium Vrbe Iudaeos losephus refert. sed me magis Suetonius mouet, qui ait hoc modo: Claudius Iudaeos inpulsore Christo adsidue tumultuantes Roma expulit;

quod, utrum contra Christum tumultuantes Iudaeos coherceri et conprimi iusserit, an etiam Christianos simul uelut cognatae religionis homines uoluerit expelli, nequaquam discernitur. [*]( AVCТORES § 13 Eus. 2064° (ad Cl. a. 5 Arm. et codd. PF) § 14 Eus. 2064\' (ad Cl. a. 7 codd. APFMR) § 15 Anno — Iosephus refert errat Orosius, cf. Moerner p. 102 || Suetonius Claud. 25 ) [*]( EXPILATORES 7 Anno-Iudaeos compilauit Beda De t. r. a. 4007 ) [*]( 1 anno ad imperio (o fin. 8. s. m. 1) D || ther[asiam] P II insulam D 2 xxx PB || spatio (o ex a, m. 1?) B 3 ann[o eius] P || curatore D || iudeae PB iudeaea D || ctl anno (in marg. m. 2: a. cumano, i. e. alibi cumano) P cum anno B cumlano (sic m. 1) D 4 hierusolymis BD || tan[ta sedjitio P 5 populo] propter D (natum ex nota pp) || coarta[to xxx] P || treginta D xxx PB n iudeorum HD 6 suffiragata D ||[refer]antur P 7 nono (o fin. ex am. 1) D || ezpulsus (us in os corr. m. 1 aut 2 P) PD || urbe (u in ras., m. 2?) B || iudeos B* (-ę Rb) 8 (iosephus) P iosepphus D || res〈erant ̃〉 (erant̃ M. 4 m ras. 3 litt.) P || suq tonius B soetonius D 9 (cladius) P || (iudeos) P iudeoa BD || impulsore Rs || adsιduae P adsiduę (prior d m. 3 in s, ę radendo in c corr.) B assidue D 10 (quod utrum con)tra P || utsum D 11 tumul(tuantes) P || iudeos R1D || cohercire D || conprim(i) P conpraemi D comprimi B* || 〈iusserit〉P || (an eti)am P 12 (simul uelut) P || religionis (li 9. 8. m. 3) P religiones R1 relegionis D 13 (uoluerit expelli nequaquam discenit̃〉|tur (discernit̃̃| m. 4, ........|tur m. 1) P ) [*]( 29* )

452

Verumtamen sequenti anno tanta fames Romae fuit, nt medio foro imperator correptus a populo conuiciis et fragminibus panis turpissime infestatus, aegre per pseudothyrum in Palatium refugiens furorem excitatae plebis euaserit.

Paruo autem intercedente tempore triginta et quinque senatores et trecentos simul equites Romanos minimis causis interfecit; ipse autem manifestis ueneni signis est mortuus.