Historiae Adversum Paganos

His per Gallias bacchantibus apud Britannias Gratianus, municeps eiusdem insulae, tyrannus creatur et occiditur. huius loco Constantinus ex infima militia propter solam spem nominis sine merito uirtutis eligitur: qui continuo, ut inuasit imperium, in Gallias transiit. ibi saepe a barbaris incertis foederibus inlusus, detrimento magis reipublicae fuit.

misit in Нispanias iudices: quos cum prouinciae oboedienter accepissent, duo fratres iuuenes nobiles et locupletes Didymus et Verinianus non assumere aduersus tyrannum quidem [*]( EXPILATORES 5 per Gallias - 10 fnit exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 11 5 apud-10 fnit (omissis 6 municeps-insulae et 8 continuo- 9 imperium) compilauit Paulus 314, 15 - 20 5 apud Britannias, 7 Constantinus - 9 transiit (exceptis 7 ex infima - 8 nominis ex Orosio [ipso ?] ab interpolatore insertis) compilauit Prosper ad a. 407 p. 646 7 Constantinus, 8 inuasit - 9 transiit adhibuit Marcellinus Comes ad G. 411, cui similia habet Iordanis Get. 32 p. 119 et Chron. p. 238 D1 12 dao - p. 551, 7 uernaculis excerpsit Paulus 314, 20-22 12 dno - p. 551, 2 moliti sunt, 6 hi uero - 9 Constantem .. 10 Caesarem ... 14 interfectis - 15 moliebantur excerpsit Isidorus Hist. Goth. 71 ) [*]( 1 proderant D 2 gaIleas D || pyreneam PRaD pyrineum Ral. 4 diffunduntur D solus 5 uagantibus G solus || ∗∗∗∗apud B || brit.tanias P brittanias Ra β prittanias D 6 creatur et] cretus α creatur 8 9 saepe] sibi D || a om. D solus 10 detrimendo D || fuit] fuit quam augmento β 11 hiapanias] D hiapania PM hispaniã. (eras. uid. non a sed duae hastae; add. al. m.) B hispanism G || quos p (p del. m. 1) P || obedientea h 12 iauenes om. DVT soli || nubilis D om. WMb || locoplitis D || didymus us D dydymus P dydynius B didinius W didimus N1X2 dedimus VTO didymius KN didimius OH 18 uerinianus] PbRDK N1X2 uerenianus PaO (Βεϱηυιαός Zosim. 6, 5, Βεϱενιανός Sozom. 9, 11 et 12) uirinianus HNW ueronianùs 0 uerianus YT uiridianus β || assumere] D item (uel ads-) ς, Grubitz adsumerent P1B adsupsere p3W assumpsere (-msere X,Z) GTX,Z adsumpsere ne N1 assumpsere, ne Z1 edd. Col. fs adsumserunt; ne h || aduersum D || tyrannii B)

nam tyrannidem nemo nisi celeriter maturatam secrete inuadit at publice armat , cuius summa est assumpto diademate ac purpura uideri antequam sciri; hi uero plurimo tempore seruulos tantum suos ex propriis praediis colligentes ac uernaculis alentes sumptibus nec dissimulato proposito absque cuiusquam inquietudine ad Pyrenaei claustra tendebant.

aduersus hos Constantinus Constantem silium suum, — pro dolor! — ex monacho Caesarem factum, cum barbaris quibusdam, qui quondam in foedus recepti atque in militiam allecti Honoriaci uocabantur, in Hispanias misit. hinc apud Нispanias prima mali labes.

nam interfectis illis fratribus, qui tutari priuato praesidio Pyrenaei Alpes moliebantur, his barbaris quasi in pretium [*]( AVCTORES 18 hinc .. prima mali labes Vergil.Aen. 2, 97 ) [*]( EXPILATORES 9 aduersus-10 silium..ex-11 quibusdam, 12 in Hisp. misit transpsit Paulus577, 22-25 9 Constantinus -10 suum, 12 in Hispanias misit uidetur adhibuisse Prosper ad a. 411 p. 646, cf. Neues Archιυ1 (1876) p. 88, 2 9 Constantinus - 11 factum compilauitMarcellinus Comes ad a. 411, cui similia habet Iordanis Get. 32 p. 119 et Chron. p. 238 D\' 10 ex monacho - 11 factum compilauit Beda Hist. ecel. 1, 11 14 interfectis-p. 552, 11 consistunt epitomauitPaulus 314, 25-315, 2 ) [*]( 1 aduersum D 2 sese] -s esse D esse T || molliti D 3 rei gestae TW (K) h ||celliter D 4 secrete] PRD (e fin. rad. ex ę B, -tae D) ς secreto υ, om. KMX2Z ||puplici D publicę a. ras. R 5 adsumto P adsumpto R1D ||deadmate D || ipurpura. (i fortuitum. uid. esse) P 6 hii P et a. ras B || seruolos D ||duo hi uersus |tantum - 8 absquae in ras. paullo angustiusscr. m. 1 sed atramento diuerso D ||propris (pro 8. 8. m. 1 atramento non diuerso) D 7 presidiis D ||colligentis Ra colligendis (1 prior 8. 8. m. 1) D || sumtibus PD 8 desimolato D ||pręposito D ||abs quae (sequitur circ. 12 litt. ras.)1 D || cuius qui D 9 pyrenei PR pirenei D || aduersum D 11 condam D 12 adque PR1 (corr. m. coaeua ita B) 13 haec misit—hispaniasom. D || prima mali labes] primalapes sic D || labes et s. s. glossa erat al. m. G labes fuit TOX2 14 quił-utari (er. tu̍) D ||hic uersus |sidio -15 quasi∗∗∗∗∗∗∗| partim in ras. m. 1 atr. diu., partim crasus D 15 pyrenei PR pirenei D ||albea D || praetium PRD )

igitur Honoriaci inbuti praeda. et inlecti abundantia, quo magis scelus inpunitum foret atque ipsi sceleri plus liceret, prodita Pyrenaei custodia claustrisque patefactis cunctas gentes, quae per Gallias uagabantur, Hispaniarum prouinciis inmittunt isdemque ipsi adiunguntur:

ubi actis aliquamdiu magnis eruentisque discursibus, post graues rerum atque hominum uastationes, de quibus ipsos quoque modo paenitet, habita sorte et distributa usque ad nunc possessione consistunt.

Multa nunc mihi de huiuscemodi rebus loquendi facultas foret, si non secundum omnes homines apud unius cuiusque mentem conscientia secreta loqueretur.

inrnptae sunt Hispaniae, caedes uastationesque passae sunt: nihil quidem nouum, hoc [*]( EXPILATORES 6 gentes - 7 inmittunt.. 8 ubi actis - 9 uastationes compilauit isidorus Hist. Goth. 71. 72 ) [*]( 1 pallentinis] PW al pallentinis 8. 8. m. 1cinG paleniiia RD (ntini in ras. m. 1 B) pollentinis N palestinis VG1aTOX2Z platinis υ, palantinis Тillemont; inscr. Murat. 781, 3(PALANTIA) spuria at 8 fidili ex corr. add. m.1 nteuers. D 4 imbnti RalinputiD | habudantia D |magis (m ex 0 corr.m. 1) P 6 impunitum Ral. || adque PR1 (corr.m. coaeua R) ||pyrenei PB pirenia D 6 claustra|q: D || tota illa quae per Gallias bacchabatur (bach- ) ferocitas gentium Hispaniarum prouinciis intromissa est β, (illud bacchabantur fort. ex 40 § 4 adsciuit) || cuntss gentis (c m. 1) D 7 galleas D || prouincias D ||immittunt R al. ||isdemque] G hisdemque PRD 8 adiuguntur Ra adguntur Da || actis] adiectis D ||aliquandiu B d post ras. P 9 discursibus (secundaB ex p uel. r corr.m.2) P discursiobus D ||adque PR1 (corr.m. coaeua B) om. DVO || hominumq: D; seruorumhominumque YO || de quibus] quarum υ anten̄ 10 ipsos] DV (ς) ipsi PRGN1X2W ||modo quoque G quoquemodo (e in 0 m. 1) W ||paenitet] D penitat V(ς) penitent PW paenitent (a er. B) RN1X2 poenitent G ||forte sic a. ras. B 12 uiuscemodi D huiusmodi 0 p. ras., υ ||loquenti D; loquendi post facultastraiciuntedd. Coll. fs || facultas foret] PRDGVKMHTOWN1X2 foret facultash18 Bi] se D 14 loquerinr D || irruptae Ral. 15 uastacionisque D || hoc] hunc K nunc M. )

uerumtamen quis non se, qui sui suorumque actuum uel etiam cogitationum conscius indicia Dei metuit, iuste omnia passum uel etiam parua sustinuisse fateatur? aut qui se non intellegit Deumque non metuit, quomodo non iuste ista et quidem parua sustinuit ?

quae oum ita sint, illud tamen clementia. Dei eadem pietate, qua dudum praedixerat, procurauit, ut secundum euangelium suum, quo incessabiliter commonebat, cum uos persecuti fuerint in una ciuitate, fugite in aliam, quisque egredi atque abire uellet, ipsis barbaris mercennariis ministris ac defensoribus uteretur.

hoc tunc ipsi ultro offerebant; et qui auferre omnia interfectis omnibus poterant, particulam stipendii ob mercedem seruitii sui et transuecti oneris flagitabant. et hoc quidem a plurimis factum est.

qui autem non crediderunt enangelio Dei quasi contumaces, uel si etiam non audierunt dupliciter contumaces, [*]( AVCTORES § 2 per ducentos q. annos cf. 5, 1 § 6 || sub Gallieno cf. 7, 22 § 7 § 4 sec. euangelium suum Matth. 10, 23 ) [*]( 1 nunc om. DVTO || illud om. XtZ || quo] quod DVX,Z || gladiusseuiit (sse statim ex m corr.) D || saeuit B (non P) GVN1TX2, item (uel seuit) KMO, ZZ1v ante h 2 sustinere PR || oc. PR ducendis (c B. 8. m. 1) D 3 passa D || fuerunt Col. fsh 4 per s. lin. add. m. fort. 1 in B || dnodicim D XII. ( . alt. in ras. uclut a litterae capaci) B 6 gogitacionum D || conscius (us m ras.) B 7 passim post ras. B || quis P2 8 inteligit D || deumq. (q. a. s. m. 2) P || non] donum D || iustę* ( et interpunctio eras.) D iustel B 9 ista] iste D || quicũ*ita (i pro in ę corr., alt. i in 2 litt. ras. m. coueua B 12 cum) com D || una (~ supra a eras. uid.) P unam HNN1O || ciuitste* (m ut uid. eras.) P ciuitatẽ D ciuitatem DHNN1 O 18 quisque] PRD cf. 5, 4 § 7; quisquis GX2v || egredi om. DV egrediens Col. fs || atque abire uellet] PRGς (adque PR1) abire uellit (uelit 0) D VO nellet atque abire (ex Y,) h quo abire uellet Col. fs 14 mercenariis D || utebatur D 15 tu(nc i>psi (nc i euanuerunt) P || ultro om. K ultro ipsi fsh 16 stipentii D 19 vel si] uel D || comtumaces D )

quamquam et post hoc quoque continuo barbari exsecrati gladios suos ad aratra conuersi sunt residuosque Romanos ut socios modo et amicos fouent, ut inueniantur iam inter eos quidam Romani, qui malint inter barbaros pauperem libertatem, quam inter Romanos tributariam sollicitudinem sustinere.

quamquam si ob hoc solum barbari Romanis finibus inmissi forent, quod uulgo per Orientem et Occidentem ecclesiae Christi Hunis Suebis Vandalis et Burgundionibus diuersisque innumeris credentium populis replentur, laudanda et adtollenda misericordia Dei uideretur, quandoquidem, etsi cum labefactione nostri, tantae gentes agnitionem ueritatis acciperent, quam inuenire utique nisi hac occasione non possent.

quid enim damni est Christiano ad uitam aeternam inhianti, huic saeculo quolibet tempore et quoquo pacto abstrahi? ..quid autem lucri est pagano in medio Christianorum aduersus fidem obdurato, si paulo diutius diem protrahat, quandoque morituro, cui desperata conuersio est? [*]( EXPILATORES 8 barbari-4 fouent excerpsit Paulus 315, 2 sq. 4 ut inueniantur - 7 sustinere adhibuit Isidorus Hist. Goth. editione priore (Lindenbrog, Hist. ant. scriptores tres 1611 p. 167, 19-22) ) [*]( 1 post dederunt exhibet quan-quã (n ex m) sed linea subducta del. R || iustę B || conpraehensi PD cõ*p̃hensi (õ* ex on) B 3 execrati PB ex |secreti D 4 inueniantur (in 8. s. m. coaeua) B 5 mallet D 7 solicitudinem D || quan*quã (n ex m) R || ob hoc] ho D; ad hoc 0 adhuc V || parbari D 8 immissi Rb inmis D || uulgo (1 s. s. m. 1) D 9 eclesiae PD || hunis] PRD || et post hunis add. DVWNaT (O) h || suebis] PB sueuis DGKN1X2 suaeuis W sueis V || uandalis] PR1 uamdalis D uuandalis R m. coaeua, G 10 post diuersisque add. et GTX2Zv 11 attollenda Rb || Dei misericordia fsh 13 ad quam (ad 8. 8. m. coueua) B || uenire B || occasionẽ (~ eras.) B 15 hic D || quo*libet (erasa d esse potest) B 16 abstrahi (i et interrog. signum in ras. m. 1) B || au*tẽ (in 4-5 litt. ras. m. 1 prius facta quam scriberetur pagina sequens, uide ad p. 556, 11; post au foramen radendo natum est) D 17 aduersum PR || obdurata D || protrAat D 18 quanto| que D quandoquidem G fsh || inoreturo D || cui om. Ma (K) fsh, ante mor. add. Mb || desperata* (eras. m ut uid.) B disperata. D )

Et quia ineffabilia eunt iudicia Dei, quae neo scire omnia nec explicare quae scimus possumus, breuiter expresserim, correptionem iudicis Dei, quoquo pacto accidat, iuste sustinere qui sciunt, iuste sustinere qui nesciunt.