Historiae Adversum Paganos

O sacra et ineffabilis diuini iudicii discretio! O sanctum istud et salutare flumen, quod parua exortum domo, dum beato alueo in sanctorum sedes tendit, oberrantes periclitantesque animas in salutis sinum pia rapacitate peruexit!

O praeclara illa Christianae militiae tuba, quae generaliter cunctos dulcissimo ad uitam modulamine inuitans, quos ad salutem inoboedientes non suscitauit, inexcusabiles reliquit ad mortem.

mysterium hoc, quod in transferendis uasis, dicendis hymnis, ducendis populis fuit, tamquam magnum cribrum fuisse arbitror, per quod ex congregatione populi Romani tamquam ex magna massa frumenti per omnia ex uniuerso ambitu ciuitatis latebrarum foramina effluxere grana uiua siue occasione siue ueritate commota;

omnia tamen de praesenti salute credentia ex horreo dominicae praeparationis accepta sunt, reliqua uero uelut stercora et uelut paleae, ipsa uel incredulitate uel inoboedientia praeiudicata, ad exterminium atque incendium remanserunt. quis haec perpendere plenis miraculis, quis praedicare dignis laudibus queat?

Tertia die barbari quam ingressi Vrbem fuerant sponte [*]( AVCTORES § 15 Tertia die cf. 2, 19 § 13 ) [*]( EXPILATORES 19 Tertia—p. 548, 8 effecerat compilauit Paulus 312, 27 — not. lin. 9 19 Tertia—p. 548, 1 incendio adhibuerunt Marcellinus Comes ad a. 410 et Isidorus Hist. Goth. 18 ) [*]( 1 confundantur D confunduntur VO1 || uerba 0 sacra—2 discretio om. m. 1, add. m. 2 (an 1 ?) in mg. (in textu d, in mg. t adscriptis) B wrba sacra et ineff. diu. iud. discr. 0 om. m. 1, add. s. lin. m. 3 P 2 iudicio D || istud] stod D || fluminem (pro n scripturus erat m) D 3 tum P3R 4 sede dis ten di to ber ran tes D || oberrantes (n 8. s. m. 2) P 5 simum D si*num (fuisse uid. simum) B || ra*pacitate PR 7 mo dolam ineihui huitans (sic) D || ad in ras. m. 1 D 8 inexcupabiles (p in Ip corr. m. coaeua) R; inextricabiles VO1 || reliquit (t in ras. m. 1) P reliquid R1 9 ducendis] ducentis D 11 tanquam D 12 omni D 13 grauna (u del. m. 1) P || oecansione D 14 peraenti D || ex] et DMNE 15 praerationis R1 || pro uelut priore sicut edd. Col. fsh 16 palae N palea G || vel deincredulitate W || inob tredienltia D || praeiudicata] GVN1X2 (ς) fsh praeiudicatae PRDHW edd. Col. 17 exterminum Ra || adque PRa 19 fuerant urbem h ) [*](36* )

nam si exhibitam Neronis imperatoris sui spectaculis inflammationem recenseam, procul dubio nulla conparatione aequiperabitur secundum id, quod excitauerat lasciuia principis, hoc, quod nunc intulit ira uictoris.

neque nero Gallorum meminisse in huiusmodi conlatione debeo, qui continuo paene anni spatio incensae euersaeque Vrbis adtritos cineres possederunt.

et ne quisquam forte dubitaret ad correptionem superbae lasciuae et blasphemae ciuitatis hostibus fuisse permissum, eodem tempore clarissima Vrbis loca fulminibus diruta sunt, quae inflammari ab hostibus nequiuerunt..

Anno itaque ab Vrbe condita MCLXIIII inruptio Vrbis per Alaricum facta est: cuius rei quamuis recens memoria sit, tamen si quis ipsius populi Romani et multitudinem uideat et uocem audiat, nihil factum, sicut etiam ipsi fatentur, [*]( AVCTORES § 15 septingentesimo cf. 6, 14 § 5 § 17 continuo — spatio cf. 2, 19 § 13 § 18 cłarissima sqq. cf. 2, 19 § 15 cap. 40 § 1 MCLXIIII cf. 2, 3 § 3 ) [*]( EXPILAТORES 14 Anno — 15 facta est expressit Paulus 312, 25 — 27 14 Anno — MCLXIIII compilauit Beda De temp. rat. ad a. 4376 p. 916, 21 Giles, idemque adhibuit Hist. eccl. 1, 11 med. 14 inruptio — 15 facta est adhibuit Beda Hist. eccl. 1, 11 ) [*]( 1 incendium D 2 quanto D || septingentensimo P 3 suis P et a. ras. B 4 nullae (ae ex a m. coacua) B 5 conparationi (on m õ* mut. al. m.) B 6 nnc Pa || intulerit h cõtulit Z1 7 qui (i 8. s. m. 1) D 8 continui D || pane (a in e m. coacua) B || attritos W 9 cineris D 10 correptionem (ti in ras. m. 1) P || snperbiae et misere ciuitatis V n lasciuae] post ras. PR lasciuiae D et a. ras. PR, c || blasphemae] D blasfem*ae (er. i) P blasphem*ae (er. i) R || hoc hostibus H 12 fulminibus (ful statim ex flu) D || diruta] RDGN1, WX2 (ς) βυ; dirupta PO diarupta V 14 itaque om. D || I. CLXIIII PB millissimo *** centisumo sexagesimo quarto (prima 0 in ras. m. 1) D 16 alaricum] G WX2 υ halaricum PRD allarichum N1 16 tamen] tam h (temere natum ex tñ editionis s) || multudinem P, )

in ea inrutione Placidia, Theodosii principis filia, Arcadii et Honorii imperatorum soror, ab Athaulfo, Alarici propinquo, capta atque in uxorem adsumpta, quasi eam diuino iudicio uelut speciale pignus obsidem Roma tradiderit, ita iuncta potentissimo barbari regis coniugio multo reipublicae commodo fuit.

Interea ante biennium Romanae inruptionis excitatae per Stiliconem gentes Alanorum, ut dixi, Sueborum Vandalorum [*]( AVOTORES § 3 ut dix 38 § 3 \' ) [*]( EXPILATORES 2 Placidia - 4 adsumpta compilauit Marcellinus Comes ad a. 410 2 Placidia-4 adsumpta his apud forum Cornelii insertis adhibuit Pauluв 313, 17 - 19 2 in ea - 3 soror, 4 capta compilauit Isidorus Hist. Goth. 18 6 multo - 7 fnit compilauit Paulus 913, 19 sq. 8 ante - p. 660, 4 refunduntur compilauit Isidorus Hist. Goth. 71 8 ante - p. 650, 2 Gallias exscipsit Beda Hist. eccl. 1, 11 8 ante - 9 gentes compilauit Seuerus Chron. p. 449 8 ante - inruptionis exscripsit Paulus 314, 1 8 excitatae - p. 550, 2 perueniunt] Gregorius Тuron. 2, 9: Horosius (sic Naz.) autem et ipse historiographus in septimo operis sui libro ita commemorat: Stilico congregatis gentibus Francos proterit, Rhenum transit (transiit Naz.), Gallias pernagatur et ao Pyrenaeos neque perlabitur\'. 9 Alanoram - Vandalorum, p. 550, 2 Gallias inuadunt (fort. solum Sueuorum) adhibuit Seuerus Chron. p. 449 ) [*]( 1 exsistentibus P existibus Ra K haec incendio ruinis | - 3 soror ab - in duorum uers. spatio augustius in ras. scripta m. 1 D 2 inruptio Pa iruptione Da irraptione Bb II theodosiim principis ( cad. m.) D II theodosi PRa, 8 ardii D || ab athaulfo] ablata athaulfo YO ablata ulfo O1 || athaulfo] GX2ς athua uulfo (h m.1 ex q, a alt. fort. ex 10) D hatahulfo PR hathaulfo W bathaulpho N1 4 slarici] GX1υ halarici PRDVW alariohi N1 II capta est υ || adque p1 que V || adsumta PD assumpta Rb 5 obsi∗∗dem (or. do) D N tradiderat (a in i corr. m. ut uid. 1) PR 6 potentissimo] PВGWX;Zh potentissimi DVКМHNO υ (barbarico | ingio regia per- git Y) potentisaime (sic ê m. 1 N1) TN1 H barbari ante potent. exhibent υ 7 commodo] -sum modo D 8 irruptionis Rb 9 alanorum] G1, N1 m. 1 halanorum PRDVW, N1 m. 2 || sueborum] PR sueuorum DGN1X2 suaeuorum W sueorum V || uandalorum] DV uandilorum PR1 uuandalorum Ral. GWX2 )

His per Gallias bacchantibus apud Britannias Gratianus, municeps eiusdem insulae, tyrannus creatur et occiditur. huius loco Constantinus ex infima militia propter solam spem nominis sine merito uirtutis eligitur: qui continuo, ut inuasit imperium, in Gallias transiit. ibi saepe a barbaris incertis foederibus inlusus, detrimento magis reipublicae fuit.

misit in Нispanias iudices: quos cum prouinciae oboedienter accepissent, duo fratres iuuenes nobiles et locupletes Didymus et Verinianus non assumere aduersus tyrannum quidem [*]( EXPILATORES 5 per Gallias - 10 fnit exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 11 5 apud-10 fnit (omissis 6 municeps-insulae et 8 continuo- 9 imperium) compilauit Paulus 314, 15 - 20 5 apud Britannias, 7 Constantinus - 9 transiit (exceptis 7 ex infima - 8 nominis ex Orosio [ipso ?] ab interpolatore insertis) compilauit Prosper ad a. 407 p. 646 7 Constantinus, 8 inuasit - 9 transiit adhibuit Marcellinus Comes ad G. 411, cui similia habet Iordanis Get. 32 p. 119 et Chron. p. 238 D1 12 dao - p. 551, 7 uernaculis excerpsit Paulus 314, 20-22 12 dno - p. 551, 2 moliti sunt, 6 hi uero - 9 Constantem .. 10 Caesarem ... 14 interfectis - 15 moliebantur excerpsit Isidorus Hist. Goth. 71 ) [*]( 1 proderant D 2 gaIleas D || pyreneam PRaD pyrineum Ral. 4 diffunduntur D solus 5 uagantibus G solus || ∗∗∗∗apud B || brit.tanias P brittanias Ra β prittanias D 6 creatur et] cretus α creatur 8 9 saepe] sibi D || a om. D solus 10 detrimendo D || fuit] fuit quam augmento β 11 hiapanias] D hiapania PM hispaniã. (eras. uid. non a sed duae hastae; add. al. m.) B hispanism G || quos p (p del. m. 1) P || obedientea h 12 iauenes om. DVT soli || nubilis D om. WMb || locoplitis D || didymus us D dydymus P dydynius B didinius W didimus N1X2 dedimus VTO didymius KN didimius OH 18 uerinianus] PbRDK N1X2 uerenianus PaO (Βεϱηυιαός Zosim. 6, 5, Βεϱενιανός Sozom. 9, 11 et 12) uirinianus HNW ueronianùs 0 uerianus YT uiridianus β || assumere] D item (uel ads-) ς, Grubitz adsumerent P1B adsupsere p3W assumpsere (-msere X,Z) GTX,Z adsumpsere ne N1 assumpsere, ne Z1 edd. Col. fs adsumserunt; ne h || aduersum D || tyrannii B)

nam tyrannidem nemo nisi celeriter maturatam secrete inuadit at publice armat , cuius summa est assumpto diademate ac purpura uideri antequam sciri; hi uero plurimo tempore seruulos tantum suos ex propriis praediis colligentes ac uernaculis alentes sumptibus nec dissimulato proposito absque cuiusquam inquietudine ad Pyrenaei claustra tendebant.

aduersus hos Constantinus Constantem silium suum, — pro dolor! — ex monacho Caesarem factum, cum barbaris quibusdam, qui quondam in foedus recepti atque in militiam allecti Honoriaci uocabantur, in Hispanias misit. hinc apud Нispanias prima mali labes.

nam interfectis illis fratribus, qui tutari priuato praesidio Pyrenaei Alpes moliebantur, his barbaris quasi in pretium [*]( AVCTORES 18 hinc .. prima mali labes Vergil.Aen. 2, 97 ) [*]( EXPILATORES 9 aduersus-10 silium..ex-11 quibusdam, 12 in Hisp. misit transpsit Paulus577, 22-25 9 Constantinus -10 suum, 12 in Hispanias misit uidetur adhibuisse Prosper ad a. 411 p. 646, cf. Neues Archιυ1 (1876) p. 88, 2 9 Constantinus - 11 factum compilauitMarcellinus Comes ad a. 411, cui similia habet Iordanis Get. 32 p. 119 et Chron. p. 238 D\' 10 ex monacho - 11 factum compilauit Beda Hist. ecel. 1, 11 14 interfectis-p. 552, 11 consistunt epitomauitPaulus 314, 25-315, 2 ) [*]( 1 aduersum D 2 sese] -s esse D esse T || molliti D 3 rei gestae TW (K) h ||celliter D 4 secrete] PRD (e fin. rad. ex ę B, -tae D) ς secreto υ, om. KMX2Z ||puplici D publicę a. ras. R 5 adsumto P adsumpto R1D ||deadmate D || ipurpura. (i fortuitum. uid. esse) P 6 hii P et a. ras B || seruolos D ||duo hi uersus |tantum - 8 absquae in ras. paullo angustiusscr. m. 1 sed atramento diuerso D ||propris (pro 8. 8. m. 1 atramento non diuerso) D 7 presidiis D ||colligentis Ra colligendis (1 prior 8. 8. m. 1) D || sumtibus PD 8 desimolato D ||pręposito D ||abs quae (sequitur circ. 12 litt. ras.)1 D || cuius qui D 9 pyrenei PR pirenei D || aduersum D 11 condam D 12 adque PR1 (corr. m. coaeua ita B) 13 haec misit—hispaniasom. D || prima mali labes] primalapes sic D || labes et s. s. glossa erat al. m. G labes fuit TOX2 14 quił-utari (er. tu̍) D ||hic uersus |sidio -15 quasi∗∗∗∗∗∗∗| partim in ras. m. 1 atr. diu., partim crasus D 15 pyrenei PR pirenei D ||albea D || praetium PRD )

igitur Honoriaci inbuti praeda. et inlecti abundantia, quo magis scelus inpunitum foret atque ipsi sceleri plus liceret, prodita Pyrenaei custodia claustrisque patefactis cunctas gentes, quae per Gallias uagabantur, Hispaniarum prouinciis inmittunt isdemque ipsi adiunguntur: