Historiae Adversum Paganos

Radagaisus, omnium antiquorum praesentiumque hostium longe immanissimus, repentino impetu totam inundauit Italiam. nam fuisse in populo eius plus quam ducenta milia Gothorum ferunt.

hic supra hanc incredibilem multitudinem indomitamque uirtutem paganus et Scytha erat: qui, ut mos est barbaris huiusmodi gentibus, omnem Romani generis sanguinem dis suis propinare deuouerat.

hoc igitur Romanis arcibus imminente fit omnium paganorum in Vrbe concursus, hostem esse cum utique copia uirium tum maxime praesidio deorum potentem, Vrbem autem ideo destitutam et mature perituram, quia deos et sacra perdiderit. [*]( AVCTORES § 4 sqq. adhibitus hic illic Augustinus C. D. 5, 23 || ferunt] cf. § 13 ) [*]( EXPILATORES 1 Radagaisus — 7 deuouerat compilauerunt Isidorus Hist. Goth. 14 et Paulus 310, 30 - 311, 6 1 Radag., 8 inundauit Italiam, 5 paganus et Scytha compilauit Marcellinus Comes ad a. 406 (ea: hoc ut uid. Iordanis Chron. 238 B2: Hesperiam uero plagam in regno Honorii imperatoris primum Radagaisus Scytha cam ducentis milibus suorum inundauit) 8 fit — 9 concursus exscripsit Paulus 311, 7 10 Vrbem —11 perdident expressit Paulus 311, 8 sq. ) [*]( 1 cedibus S || post populabantur rubris litteris VIII hic ubi radagaiens hosltis (italiã inundaui?)t et oc|cisus est cum gente sua (alterius uersus inferior, tertii superior pars perierunt) 8 || radagaisus] DGN1 ragadaisus PRHX2 Radagadaisus sic 8; radagasus o radagisus W redagassus V ragadni. sus N Rhadagaisus (EM) v 2 -que] queq sic D || inmanissimus SPR 3 inundauit] SDGς inuadit PRWX2 4 ccta S cc PR || hic] hinc D 6 scytha] D scyta S scitha P scita B || era∗t (eras. n) S || mus D 7 romiuni D || diis PbR de D || deuouerant PR1D deuouer〈...〉 fuisse aut uid. 8 8 hoc corr. in hunc m. ant. S || arc〈i〉b; 8 || inminente SPR1 9 concursus clamantium c (non Z) ante f || esee] PRSς sese V se D adesse Y, h || copia uirium] PRDς uirium copi(a) S, v 10 maxime (fuit fort. -ę) S maximae (corr. m. coaeua) B || potentem (po m. 1 in ras. 2 uel 3 litt.) D || aút∗∗ (\' al. m., eras. em) R || ideo ex praesidio corr. S 11 maturae P maturę a. ras. R || qui∗a B deos (e in ras. statim, scr.) D || sacra∗ (eras. m) 8 II perdedirat D )

magnis querellis ubique agitur, et continuo de repetendis sacris celebrandisque tractatur, feruent tota Vrbe blasphemiae, uulgo nomen Christi tamquam lues aliqua praesentium temporum probris ingrauatur.

itaque ineffabili iudicio Dei factum est, uti, quoniam in permixto populo piis gratia, poena impiis debebatur oportebatque permitti hostes, qui insuadibilem in plurimis et contradicentem ciuitatem seuerioribus solito flagris coarguerent, non tamen eos, qui indiscrete cunctos intemperata caede delerent — duo tunc Gothorum populi cum duobus potentissimis regibus suis per Romanas prouincias bacchabantur:

quorum unns Christianus propiorque Romano et, ut res docuit, timore Dei mitis in caede, alius paganus barbarus et uere Scytha, qui non tantum gloriam aut praedam quantum inexsaturabili crudelitate ipsam caedem amaret in caede, et hic [*]( AVCTORES 1 magnis — 4 ingraustnr compilauit Paulus 311, 9 — 12 4 itaque ineffabili —12 uere Scytha uidetur adhibuisse sed temere Prosper Chron. Boncall. 1 p. 643, ct. Holder - Egger, Neues Archiv 1 (1876) p. 87 ) [*]( 1 querellis] PD querellis S quaerellis (a et 1 pr. eras.) B || ubique] que D || I(et co)ntinuo de repeten| (dia sacris celebrandisque〉| (in- clusae litterae totae, ceterarum inferiores partes perierunt) S || repętendis] rependis P -repente dis R1 2 c.elebrandisque (er. a) B celebran dis que (an in ras. m. 1) D || feruen〈t tota) S || to∗∗ (corr. m. 1) P || blasfemiae P (non B) || uulg(o) S uulgo (u prior et | in ras. m. 1) P 3 lu(es) 8 || tem〈po〉|ru〈m (prob(r)ia 〈in〉g〈rauatur〉| huius uersus non restant nisi partes quaedam inferiores, sed lectio satis certa est in 8 4 probris] PRDℬ opprobrίιs (obp- VT, -priis T) VTOh || ingrauatur] PRDGVN1HOX2ℬvgrauatur TW(KMN)h || f〈ac〉tum 8 5 impiis poena v 7 solito in ras. m. 1 B || in haec flagrisquoaru|ent|| (rent minusculis merouingicis m. 1 subiectum est) desinit 8 8 non] et. non D || qui indiscrete] quin discrete D || cunctos] euectos sh 9 de∗lerent P 10 romo nas D || bacchabantur] R21D baccabantur PW, item (uel ah pro cch) ς uagabantur G; oratione interrupta pergit nouo initio ; alius generis sunt illa 2. 2 § 8 et 4, 8 § 12; bacchrantur n 11 proplorque] PR (KON) h pro piusque D; propiorque (p alt. in duar. litterar. ras, m. 3) G propriorque MНN1fs. propinquiorque W propitiorque TX1... propitiusque V 12 timo D 18 scytha] PBD || inexsaturabili (t in ras.) B 14 crudili-tate (expunxit m. 1) D || amaret] amre| et D )

itaque si huic ultionis potestas permitteretur, quem Romani ob hoc praecipue timendum arbitrabantur, quia fauorem deorum sacrificiorum obsequiis inuitaret, et immoderatior caedes sine fructu emendationis arsisset et error nouissimus peior priore creuisset; quandoquidem in pagani et idololatrae manus incidisse, non solum paganis residuis de instaurando cultu idolorum esset indubitata persuasio sed etiam Christianis periculosa confusio, cum et hi terrerentur praeiudicio et illi confirmarentur exemplo.