Historiae Adversum Paganos

Consoletnr se, sed in hoc solo, peruicacia miseriaque gentilium, quia temporibus et regibus Christianis tantae simul congestae clades pressam reipublicae onerauere ceruicem: euersae prouinciae, deletus exercitus, imperator incensus. magnum reuera hoc est ad nostrum dolorem magisque miserum quo magis nouum.

sed quid hoc ad consolationem proficit paganorum, qui palam peruident et in his quoque persecutorem ecclesiarum fuisse punitum? unus Deus unam fidem tradidit, unam ecclesiam toto Orbe diffudit: hanc aspicit, hanc diligit, hanc defendit; quolibet se quisquis nomine tegat, si huic non sociatur, alienus, si hanc inpugnat, inimicus est.

consolentur se gentiles, in quantum uolunt, Iudaeorum haereticorumque suppliciis, tantum et unum Deum esse et eundem personarum acceptorem non esse uel ex hac potissimum Valentis extincti probatione fateantur.

Gothi antea per legatos supplices poposcerunt, ut illis episcopi, a quibus regulam Christianae fidei discerent, mitterentur. Valens imperator exitiabili prauitate doctores Arriani dogmatis misit. Gothi primae fidei rudimento [*]( AVCTORES G 19 ignotus; ef. Ambrosius Epist. 2 § 28 (2, 761 Ben.) ) [*]( EXPILATORES 15 Gothi — p. 521, 3 arsuri sunt cf. Iordanis Get. 25 (p. 99, 17—100, 4) et 26 (p. 104, 4 - 6) et Isidorus Hist. Goth. 7 et 9 15 Gothi — 18 misit et p. 521, 1 itaque — iudicio compilauit Paulus 288 ) [*]( 1 console | rur (coni. cum se seq.) R1 || se sed] seee GHbE sed KMa se Mb || in hoc] PD n in B || solum D solo in sola m. 2 sed o deinde restituta in R; sclo0 seculo N loco V || peruicatia R peruicactia D 3 clades (B. lin. add. m. 2 in P || praessam P prQssam a. r. B pressa D 5 miserunt P* 7 peruident. R n eclesiarum P 9 eclesiam P || defudit D 10 se quisquis] PB G1КМWN1X2 (supra quis alt. uaria lectio que scripta in G) υ sese quis| quis quis D sequsse H sese quiaque Vh || tegit Pa tega D || ai] set D 11 sociatus D 12 hereticorum quae (ae radendo in e) B haereticorum qui D 18 subpliciis Bl 14 acceptorum D acceptatorem PBE soli 16 a quibus fidei rudimenta ausciperant 9 18 arriani] PBD || docmatis R* || rudimento] PRDGKMVW N1X2 (o in um corr. m. 1 in G) rudimenta H rudimentum G2υ )

Anno abVrbe condita MCXXXII Gratianus quadragesimus ab Augusto post mortem Valentis sex annis imperium tenuit, quainuis iamdudum antea cum patruo Valente et cum Valentiniano fratre regnaret.

qui cum acum ac paene conlapsum reipublicae statum uideret, eadem prouisione, qua quondam legerat Nerua Hispanum uirum Traianum, per quem respublica reparata est, legit et ipse Theodosium aeque Hispanum uirum et restituendae reipublicae necessitate apud Sirmium purpura induit Orientisque et Thraciae simul praefecit imperio,

in hoc [*](AVCTORES cap. 34 Inde ab hoc cap. hie illic fastis orientalibus uidetur usus esse; cf. Holder-Egger, Neues Archiv 2, 88 ) [*]( EXPILATORES 4 Gratianus — 8 uideret, 10 Theod. -12 imperio exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 9 4 Anno - 7 regnaret exscripsit Paulus 288, 23—25 5 post mortem Valentis, 11 apud Sirmium .. 12 Orientis .. praefecit imperio, p. 522,2 relig.—3 praecessit, 4 propag. eccl. adsciuit Marcellinus Comes ad a. 379 (cf. Holder-Egger, Neues Archiv 2, 104) 5 sex annis cf. Prosperi, Tironis, Isidori Chron. ad a. 979 7 qui com — 8 uideret, 10 Theodoaium —12 imperio, p. 522, 8 omnem — 523, 3 intrauit adhibuit Gregorius Turon. 1, 38 8 eadem —12 imperio Victorianis insertis exscripsit Paulus 289, 18not. lin. 14 10 legit — Theodosium adhibuit Beda D. t. r. 4337 ) [*]( 1 quae H || accipere PBlDHVW || post tenuerunt addunt haec: Valens catholicae fldei normam, quam prius habuerat, derelinquens peruerso Airianorum dogmati sese illexit Zt edd. Venn. 1500 sqq. Pariss. 1506 sqq. f 1582 (non 1561) 8, incluserunt edd. Colonn. 1526.1536.1542, om. h || iusto itaque dei iudicio ℬ || dei iudicio v || ipsi (i fin. in ras. m. ant.) P 2 incenderant D 3 arsi D 4 -Ῑ-CXXXIIP Ι̃.CXXXII. (i 8. 8. al. m.) B millesimo cantisI simo (sic) D m. cxxxm N || XL PR 5 austo D 6 iamdum D || antea (a fin. in ras. m.1) P 7 regnarit PB soli || afflictUm B* aflictum D || ac] et D 9 traiaanum D 10 legit (git m ras. 3-5 litterar.) D || aequute mispanum (pr. n in ras. m. 1; i s. s. m. I) D 11 reiplubli- cae D U sermium D || purpura] DGVN1X2 (HO) h purpuram PB KMTWℬυ ; cf. 88 § 5 12 imperium D )

ita illi ne unus quidem proprios filius, quo successore gauderet. indultus est; huius autem Orienti simul atque Occidenti per succiduas usque ad nunc generationes gloriosa propago dominatur.

itaque Theodosius adflictam rempublicam ira Dei reparandam credidit misericordia Dei; omnem fiduciam sui ad opem Christi conferens maximas illas Scythicas gentes formidatasque cunctis maioribus, Alexandro quoque illi Magno, sicut Pompeius Corneliusque testati sunt, euitatas, nunc autem extincto Romano exercitu Romanis equis annisque [*]( AVCTORES § 5 Pompeius Corneliusque cf. 1, 16 § 2; d c. Gut- schmid, Iahrbucher fur Philologie Suppl. 2, 191 ) [*]( EXPILATOKES 4 propagator Ecclesiae adsciuit Marcellinus Comes p. 266 (inde Jordanis Chron. p. 236 D1) 7 itaque — 11 Magno.. enitstas — 523, 5 percnuit exseripsit Paulus 289, 23 — 291, 6 7 Theodorins — 8 reparandam compilauit Prosper Tiro p. 740 9 scythicas gentes, p. 623, 1 Alanos - 2 uicit compilauit Marcellinus Comes ad a. 379 (Scyth. gent. idem ad a. 380) 9 maximas — 10 gentes, p. 523, 1 hoe - 2 uicit compilauit Beda De t. r. 4337; cf. fasti Idatiani ad a. 379 ) [*]( 1 perfectiore] usus perfectiore (O) h 2 iste (e in ras. m. 1) D n sacramentum D 3 conparatione PBl 4 eclesiae P 5 antem ∗∗∗∗∗(eras. autem; punct. fortuit. wid.) D || orientis DGVKMH OW 6 simul atque] simul et W et V || adque PB* || oecidentis (-tes D -ti Ma) DGVKMbOW || succaeduas (ae in i corr. m. 3 aut 4) P 7 itaque] itaque et G ita Y itaque nt v || afflictam R1 8 ∗ira (er. m) D || misericordiam D || dei] illius v; recte Grubitz 10 form. c. maioribus] formi daioribus D || ab alexandro KM || illi (illo VO) quoque DGVO || ∗illi P illo MbW 11 cornilinsque D || etuitatas D 12 roman o (prima hasta litterae n statim ex s corr.) D || romanis] gentes (sed del. m. 3) G || arniis que (r ex corr. add. m. 1) D armatisque PR1G1SW (corr. r et 3 m G) )

urbem Constantinopolim uictor intrauit et ne paruam ipsam Romani exercitus manum adsidue bellando detereret, foedus cum Athanarioo Gothorum rege percussit.

Athanaricus autem continuo ut Constantinopolim uenit, diem obiit. uniuersae Gothorum gentes rege defuncto aspicientes uirtutem benignitatemque Theodosii Romano sese imperio dediderunt.

in isdem etiam diebus Persae, qui Iuliano interfecto aliisque imperatoribus saepe uietis, nunc etiam Valente in fugam acto recentissimae uictoriae satietatem cruda insultatione ructabant, ultro Constantinopolim ad Theodosium misere legatos pacemque supplices [*]( EXPILATORES 1 Gothos-2 uicit fortasse adhibuit Prosperi Chron. interpolator 1, 635 Bonc. 4 foedus—5 percussit adhibuerunt Marcellinus Comes ad a. 381 et ut uidetur Isidorus Hist. Goth. 11 4 Athan.- 6 obiit cf. fasti Idat. et Marcell. Comes ad a. 381 6 uniuerBae — 8 dediderunt cf. Iordanis Get. 28 p. 107, 12-14 et Isidorus Hist. Goth. 11 6 uniuersae — 8 dediderunt exscripsit Paulus 291, 16-18 7 rege defuncto, 8 Romano - dediderunt exscripsit Marcel- Jinus Comes ad a. 382 8 iH iisdem — 9 Persae, 11 ultro — p. 524, 1 foedus est (mediis breuiter expressis) exscripsit Paulus 291, 19-24 9 Persae, 11 Const. - p. 524, 1 poposcerunt fort. adhibuit Marcellinus Comes ad a. 984. ) [*]( 1 stractissimas Gy || alanos] GY halanoB PR halanus D || hunos] PRGVς hiinos D || in∗lctanter (inc| corr. m. 1 in in*lc) D 2 aggressus (ag ex ad m. 2; alt. s in ras. m. ut uid. 2) R || constantinupolim PR1 constantino∗polim D 3 paruam (r s. s. m. 1) D 4 adsiduę (ad in as 2, ę radendo in e) R adsidue (adsi in ras. M. 1) D || detereret] DGМ*N1 (KHO) deterreret PBVTNMb WXf || athanarico] DGVWN. hathanarico (i ante t s. s. M. ant.) P haithanarico B attbeaarico K 5 rege Gothorum fsh II atha- naricos] DGW hathanaricus (i ante t s. e. m. ant.) P haithanaricus B AithaBarichas Nt 6 constantinu polim P1R1 || ueniit D 7 bonitatemque D solus 8 imperium D || iadem] GN1hisdem PRD ∗isdem (er. h) V 9 persae qui] PR2 persequi R1 persecutore (persic- D) DV persae persecutore Ny || persae] parthi β10 saepe uietis] saeuictus D || in in ras. m. 1 D 11 ructabant (c 8. 8. m. 1) D ructuahant G eructabant Z || ultro (r 8. s. m. 2) P || constantinupolim P1 12 pacemj pacemque D || supplices (1 m. 1 ex b) D )

interea cum Theodosius in Oriente subactis barbarorum gentibus Thracias tandem ab hoste liberas reddidisset et Arcadium filium suum consortem fecisset imperii, Maximus, uir quidem strenuus et probus atque Augusto dignus nisi contra sacramenti fidem per tyrannidem emersisset, in Britannia inuitus propemodum ab exercitu imperator creatus in Galliam transiit:

ubi Gratianum Augustum subita incursione perterritum atque in Italiam transire meditantem dolis oircumuentum interfecit fratremque eius Valentinianum Augustum Italia expulit. Valentinianus in Orientem refugiens a Theodosio paterna pietate susceptus, mox etiam imperio restitutus est. [*]( EXPILATORES 2 interea - 8 transiit exscripsit Paulus 291, 24- 292, 18 2 cum Theodosius, 3 Thracias .. reddidisset compilauit Marcellinus Comes ad a. 386 3 Thracias-4 reddidisset fort. adhibuit Chron. Prosperi interpolator 1, 635 Bonc. 4 Arcadium—5 imperii exscripsit Marcellinus Comes ad a. 383 4 Arcadium —11 expulit (omissis 9 subita—meditantem) compilauit Beda D. t. r. a. 4337 5 Maximns —13 restitutus est exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 9 5 Maximus —10 interfecit uidetwr adhibuisse Gregorius Turon. 1, 38 9 subita —13 restitutos est insertis Victorianis exscripsit Paulus 292, 23-293, 8 10 fratremque - Valent. adhibuit Marcellinus Comes ad a. 388 11 Valentinianus — 12 susceptus adhibuit Seuerus Chron. p. 448 12 a Theodosio — susceptus adhibuit Beda D. t. r. a. 4348\' ) [*]( 1 ictumque] PRKM*VW initumque DGN1X2, uar. lectio s. s. in MZ iunctumque Ηβ || tuno] tum h; cum eisβ || est ante tunc traiecit W 2 ad om. DVTO || theosius D 8 ab hoete om. T 4 hostibus D solus 5 adque P1R1 et V 6 augusto] DG1 VN1 W (ς) V (agusto V) augmento PB Port. X,Z et mg. ed. 1542, Grubits (sic augmto P) af augmento s. s. m. 2* in Q || tyrandem D 7 brittania PRβ, brittaniamD || propemodum om. β|| ercitu R* 8 gracianum D 9 incursione (u in ras. m. ut uid. 2) B || pterritfi (pt in ras. m. 1, ex p ?) D || adque P1R1 (corr. m. 3 in P) || italia D 10 inter|fecit (ter in ras. m. 1, ex p. ?) D 11 expulisD 12 pietatesl D 13 restitus P1D )

Anno ab Vrbe condita Mcxxxvm Theodosius quadragesimus primus interfecto per Maximum Gratiano imperium Romani orbis obtinuit mansitque in eo annis undecim, cam iam in Orientis partibus sex annis Gratiano uiuente regnasset.