Historiae Adversum Paganos

nam septingentesimo conditionis suae anno quattuordecim uicos eius incertum unde consurgens flamma consumpsit, nec umquam, ut ait Liuius, maiore incendio uastata est; adeo, ut post aliquot annos Caesar Augustus ad reparationem eorum, quae tunc exusta erant, magnam uim pecuniae ex aerario publico largitus sit.

poteram quoque ostendere eundem duplicatum numerum mansisse Babyloniae, quae post mille quadringentos et quod excurrit annos ultime a Cyro rege capta est, nisi praesentium contemplatione reuocarer.

illud sane libenter adicio, quia primi illius regum omnium Nini — quamuis et pater eius Belus obscure primus regnasse referatur — illius ergo Nini anno, postquam regnare coeperat, quadragensimo tertio natus est sanctus ille Abraham, cui dictae sunt repromissiones, ex cuius semine promissus est Christus;

deinde nunc primi istius imperatorum omnium Augusti [*]( AVCIORES § 9 regnum Maced. — DCC Eus. 1204 et 1850 || septenarius-omnia ignotus § 11 Liuius (quem laudat), libro ut uid. 108; cf. Oros. 6, 14 § 5 § 12 cf. 2, 2 et 3 § 13 cf. Eus. 16 et Oros. 1, 1 § 5; pater eius Belua — referatur ex chronographo; cf. Exordium Euseb. uol. I App. p. 49 et SynceU. p. 181 Bonn. ) [*]( 1 machaedonicum P machedonicum Rl || carono PR || psen in peen a w. 2, mox s erasa R 2 -DCC- PR 3 ad adnentum] P ad*uentum (a s. s. m. 1) D aduentn (sic) R 4 domini nostri Tv || iesn] ihs D 5 paulolum PR1DG || occursum D 6 septingentensimo] PR (n prior corr. ex m P, n alt. erasa B) septagentissimo D || anno in ras. m. 1 P || XIIII PR 7 unde (u in ras. m. 2 ex V) R || consumsit PD 8 leuius D 9 aliquod P1R1D || eomm P* 10 exustae erant] exortqrant (e in ae m. 11 D || paecuniae PD 11 eundum D 12 babylloniao D || millequadrigentus D -I- CCCC- P R 13 currit R* || ultimae D ultime R || a s. s. m. 1 in D 15 libenter (n radendo ex 1 ?) D || aditio R1 audicio D 16 belus (1 ex 11 corr.) P || primum PR 17 refer*atur B obscu referatur D 18 quatragensimo tercio D -XL-III- PR 19 cbristus] dominus christus D 20 nunc] D, om. PR )

natus est autem VIII kalendas Ianuarias, cum primum incrementa omnia anni uenientis incipiunt. ita factum est, ut, cum Abraham quadragensimo tertio anno natus sit, sub fine quadragensimi secundi natiuitas Christi conueniret, ut iam non ipse in parte tertii anni sed in ipso potius tertius annus oreretur.

qui annus quantis, quam nonis quamque inusitatis bonis abundauerit, satis etiam me non proferente compertum haberi arbitror: toto terrarum orbe una. pax omnium non cessatione sed abolitione bellorum, clausae Iani geminae portae extirpatis bellorum radicibus non repressis census ille primus et maximus, cum in hoc unum Caesaris nomen uniuersa magnarum gentium creatura iurauit simulque per communionem census unius societatis effecta est.

Igitur anno ab Vrbe condita DCCLII natus est Christus [*]( AVCTOBES § 14 Caesar metator imperii fort. ex chorographo || XLII Euseb. 2015 5 cf. Oros. 6, 20 § 3; Mommsen Corp. Inscr. Lat. 1 p. 410 13 cf. 6, 22 § 1 cap. 3 § 1 DCCLn cf. 6, 22 § 1 et § 5 ) [*]( EXPILATORES 18 anno-Christns compihuit Seuerus Chron. p. 453 ) [*]( 1 meator R* 2 ex∗titerit (eras. a) B extiterit D || ergo] inquam v 3 quadrage*aimo R 5 vni] PRg octauo Dς (octaua G) v VII fsh || kalendas ianuarias] PR Idend ianuarias D 6 cum] quando v || primo D 7 quadraginsimo* (er. m) tercio D XLIII- B XLIII∗ (fuisse uid. XLIIII-) P 8 quadragensimi secundi) PR sed n priore erasain R XLII|secundi (sic) D 9 tertius∗∗∗| R, om. D 10 oreretur] DP* oriretur P m. 1 uel 2, R || qui (i 8. s. m. ont.) R || quatis (n m.l) P 11 non] G m. ut uid. 2, s. s. m. 1X4; om. PRD Gl 12 compertum R2 cumpertum D 13 abolitione (b ex d ut uid., m. I) R || iani] iam D || gemini PR geminiquae D 14 extirpatis] PR extyrpatis D || repssis R 15 et] DR2 W, om. PR\' || maximus ∗∗∗∗| R || fuit ante et maximus add. T, post maximus X2 v, glossam erat supra maximus scr. G3|| nom̃ (m̃ s. s. m. ut uid. 1) R 16 gentum D || communionem (m alt. in ras.) census (n in ras.) unius (n in ras.) m. ut uid. 1) R 18 septingentissimo sexagissimo tercio D )

ipse est Christus, Christianorum caput, saluator bonorum, malorum punitor, iudex omnium, qui formam subsecuturis uerbo et opere statuens, quo magis doceret patientes in persecutionibus, quas pro uita aeterna exciperent, esse oportere, mox ut uirginis partu editus mundo apparuit, de passionibus suis coepit. namque eum rex Iudaeae Herodes simul ut natum conperit, necare decreuit plurimosque tunc paruulos, dum unum insectatur, occidit.

hinc malignis inprobe incurrentibus digna punitio est; hinc, in quantum tranquille agitur mundus, credentium gratia, in quantum perniciose inquietatur, blasphemantium poena est, securis per omnia fidelibus Christianis, quibus aut aeternae uitae requies in tuto aut etiam huius in lucro est. quod promptius cum per ordinem referam, ipsis rebus ostendam.

postquam redemptor mundi, Dominus Iesus Christus, uenit in terras et Caesaris censu ciuis Romanus adscriptus est, dum per duodecim, ut dixi, annos clausae belli portae beatissima pacis tranquillitate cohibentur, Gaium nepotem suum Caesar Augustus ad ordinandas Aegypti Syriaeque prouincias misit.

qui praeteriens ab Aegypto fines Palaestinae, apud Hierosolymam in templo Dei tunc sancto et celebri adorare contempsit, sicut Suetonius Tranquillus refert. quod Augustus ubi per eum conperit, [*]( AVCTORES 1 petra ep. ad Corinth. 1, 10, 4 || 3 ignis cf. uelut Apocal. 21, 23 9-11 euang. Matth. 2 18 censu cf. 6,22 § 6 19 at dixi 6, 22 §2 21 Gaium—p. 439,1 laudauit Sueton. Aug. 93 (quem nominat) ) [*]( 1 salutarem] saluator∗ R || afferens R3 4 timtat D 5 ponitor R\'D 7 patienter P1R 8 ut] utå| D || adparuit D 9 indae RD 10 comperit D 11 hic (n 8. 8. m. 1) D || inprobae P improbe R3 13 mundus∗∗ P || pernitiose R 14 blasfemantium P (non R) 15 Christianis fidelibus v 16 promtins PRlD 18 census D 19 adscribtus PD a*scriptus (d eras.) R || duodicem D XII PR 20 cause (1 s. s. m. 1) D 21 cahibentertur D || gaium] PRD 22 proaencias (e in i corr.) R 23 egypto D || palestinae PRD || herusiolema D 24 soetonius D 25 agustus D || per om. D || comperit D )

itaque anno imperii Caesaris quadragesimo octauo adeo dira Romanos fames consecuta est, ut Caesar lanistarum familias omnesque peregrinos, seruorum quoque maximas copias, exceptis medicis et praeceptoribus, trudi Vrbe praeceperit. ita peccante principe in sanctum Dei et correpto per famem populo quantitatem offensionis qualitas ultionis ostendit.

deinde, ut uerbis Corneli Taciti loquar, sene Augusto Ianus patefactus, dum apud extremos terrarum terminos nouae gentes saepe ex usu et aliquando cum damno quaeruntur, usque ad Vespasiani durauit imperium. hucusque Cornelius.

ceterum et tunc capta euersaque Vrbe Hierosolymorum, sicut prophetae praenuntiauerunt, extinctisque Iudaeis Titus, qui ad uindicandum Domini Iesu Christi sanguinem iudicio Dei fuerat ordinatus, uictor triumphans cum Vespasiano patre Ianum clausit.

igitur etsi sub extremis Caesaris temporibus apertus est Ianus, tamen per multa ex eo tempora, quamuis in procinctu esset exercitus, nulla bella sonuerunt.

unde etiam Dominus ipse Iesus Christus in Euangeliis, cum temporibus illis in summa tranquillitate uniuersus mundus ageret cunctasque gentes pax una uelaret et a discipulis suis interrogatus esset de conclusione temporum subsequentium, [*]( AVCTORES § 6 anno—fames Euseb. 2022 || lanistarum et q. 8. Sueton. Aug. 42 § 7 Tacitus Historiis (cf. Oros. 6, 22 § 2; 7, 9 § 9; 7, 19 § 4) § 8 prophetae Dan. 9, 26, Zach. 14, 1 sqq. ) [*]( 1 pranos D || laudabit D ∗ 2 quatragissimo octauo D XLVIII PR 3 lanistarum (sta in ras. m. 1) D 5 tradi (a in u corr. m. 1) P 6 et om. D || populi D 7 quali..tas (er. op ?) D || cornili D cornelii R2 8 agasto D 10 cù m. ant. in ras. P 11 uespasiani (s altera m. 2 in ras.) P || hu*cusque (erasa n F) R 12 cornilins D || tunc aptae (in tunc capta. corr. m. ant.) uersaque P tunc captae uersaque R || captae uersaequae D || hierusolymorum B hiernaolimorum D 13 profetae D || iudeis RD 14 nindicandfl dfii m. 1 in ras. P || domini nostri Gv 16 uespasiano] 8 altera m. 2 in ras. P a prior m. 2 R 8 alt. ex n m. 1 D 16 ia∗num (er. g) D || etsi] et D || sub om. P* 20 tranquillitatem (m del. m. ant.) P 21 uelaret] uelageret D || ad (d del. m ant.) P a* (1 litt. er.) B ad D 22 coniuctione D )

audituri autem estis proelia et opiniones proeliorum. uidete ne turbemini; oportet enim haec fieri, sed nondum est finis. consurget enim gens in gentem et regnum in regnum et erunt pestilentiae et fames et terrae motus per loca. haec autem omnia initia sunt dolorum. tunc tradent uos in tribulationem et occident uos, et eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum.

hoc autem diuina prouidentia docens et credentes praemonendo firmauit et incredulos praedicendo confudit.