Historiae Adversum Paganos

ultimum bellum apud Mundam flumen gestum est, ubi tantis uiribus dimicatum tantaque caedes acta, ut Caesar quoque, ueteranis etiam suis cedere non erubescentibus, cum caedi cogique aciem suam cerneret, praeuenire morte futurum uicti dedecus cogitarit, cum subito uersus in fugam Pompeiorum cessit exercitus. [*]( AVCTORES § 6—§ 9 Liuius 115 (cf. Periocha et ad § 6 et § 7 Eutrop. 6, 24) ) [*]( EXPILATORES 7 hinc quattuor (cum quattuor B) triumphis ingressus Eutropianis inseruit Paulus 159, 19 sq. ) [*]( 1 percussorem D || praetio LPB praecio D; Petreio (pro pretio dato) coniecit Rubenius Elect. 1, 10 male || prebuit L || eodem] eodem die codex Portensis interpolauit 2 hispaniã PBT hispania L spania D hispanias GM(НNO)v, hispaniãs K 4 titus PB titos D || occisvs(v m. 2) P 5 magnine potest D || filiam | muque D || -que om. PB 6 syllam LPRD || afraniam Pa 8 dispositae P2 disperato (om. recuperatae) K dispoaito (om. rec. sed s. s. e recuperatoque) M || recuperatae] R2G1W (-te B2) recuperato LPR1 recuperatoque G2N recuperati D || reip̄. L || hispanias] L hispaniā PB hispania D 9 pompeius R1D || quam P qua B 10 die∗ (s ut uid, eras.) P || sagyntum PB || post peruenit pag. extr. circ. 13 litt. eras. (statim peruenit ?) D || statim D 11 aduersum D n pompeius R1D || adque PaR1 || attiũ (iũ radendo ita ui mut.) B 18 flumen] LPRDς, urbem corr. v, cf. § 9 || tantis est c 14 caedia LD 15 caedere LB\'D || erubiscentibus PR1D || caedi (a linea traiecta sed deinde linea erasa) B cede D 16 dedecus] decuius D || cogitaret D 17 pompeianorum L solus || cessit (e ex a m. 2, pr. s in ras. m. 2) B )

equidem eo die hoc bellum actum est, quo Pompeius pater ab Vrbe bellum gesturus aufugerat, quattuorque annis hoc bellum ciuile indesinenter toto Orbe tonuit. T. Labienus et Attius Varus in acie caesi sunt. Gnaeus Pompeius cum centesimo equite aufugit.

frater eius eane Pompeius contracta celeriter non parua Lusitanorum manu, cum Caesonio congressus et uictus fugiensque interfectus est. Munda ciuitas cum immensa hominum caede Caesare oppugnante uix capta est.

Caesar Romam rediit. ubi dum reipublicae statum contra exempla maiorum clementer Înstaurat, auctoribus Bruto et Cassio, conscio etiam plurimo senatu, in curia uiginti et tribus uulneribus confossus interiit.

in qua coniuratione fuisse amplius sexaginta conscios ferunt. duo Bruti et C. Cassius aliique socii strictis pugionibus in Capitolium secesserunt. diu deliberatum est, utrum Capitolium cum auctoribus caedis oporteret incendi.

corpus eius raptum populus dolore instimulatus in foro fragmentis tribunalium ac subselliorum cremauit.

Percensuit latitudinem regni sui Roma oladibus suis atque in suam conuersa caedem singulas quasque gentes ibidem, ubi domuit, uindicauit. Asiae Europae atque Africae, non dico tribus mundi partibus sed totis trium partium angulis edidit gladiatores suos feriatisque inimicis spectaculum miserae [*]( AVCTORESS § 1—§ 8 Liuius 116 (ad § 1 et § 2 cf. Eutrop. 6, 25) ) [*]( 1 equidem] LD et quidem PRv 3 ciulle bollum c || titus PRD || labienus (i ex corr. add. m. 1) D 4 aciae D et a. r. B || gn- L gneus PR genus D, idem praenomen in ς; Ser. corr. Rob. Stephanus fsh || centesimo (es in ras.) P centisaimo D 5 sertus] LRDς Cn. corr. R. Stephanus fsh 7 inmensa PR (im- R3 9 reip- L 10 maiorum exempla PR || instaurata| D 11 curiam L || xx. et tribus LPR 12 confusus D 13 seIagenta D LXPR || ḡ. L gaius PR galus D 14 socia trictis D || capitulium. D 15 capitulium D || autoribus R1 16 incendi (n a. 8. m, 2) P incendii L n stimulatus PR 17 in foro om. L || fracmentisP fragementis D 18 adque PaR1 19 in sua in ras ang.m. 1 D || singulis Pa 20 domnit (o statim corr., fort. ex i) B || uindicauit om. R (non P) || eurupe D || adque PaR1 21 angule P angelos R1 || redidit Pa edid | D 22 expectaculum P ∗s∗peotaculum (8 in ras. m. 2, fort. fuit eK) R )

nec tamen sufficit ipsas quoque cum auctoribus causas fuisse consumptas; recidiua semina in eodem agro germinant, magna continuo metentibus malorum incrementa cum magno sudore factura: uictor ciuilis belli a ciuibus Caesar occiditur, in caedem unius trahuntur agmina consciorum.

certum enim erat, quia Caesar indigne peremptus plures habere posset ultores; plurimaque nobilitas una simul catena sceleris copulatur, ne forte tanta malorum materia non belli magnitudine suppleatur sed uindictae breuitate tenuetur.

Medeam illam fabulae ferunt dentes quondam occisi seuisse serpentis, e quibus quasi conpetens semini seges armati homines terra emerserint seseque mox inuicem pugnando prostrauerint.

equidem hoc poetarum commenta finxerunt; nostra. autem Roma Caesare occiso quanta de cineribus eius agmina armata parturiit! quanta bella in testimonium miserae fecunditatis nen legenda. pueris sed spectanda populis excitauit!

et tamen horum omnium malorum initium superbia est: inde exarserunt bella ciuilia, inde iterum pullularunt. non ergo iniusta caedes est eorum, qui eam iniuste consectantur, si ambitionis aemulatio per ipsos atque in ipsis et agitur et punitur, donec qui detrectauere collegium, discant ferre [*]( AVTORES § 7 fabulae ferunt (cf. § 8 poetarum commenta et legenda pueris) ) [*]( 1 ipsa D || cum om. D 2 consumtas P || recidiua (ua in ras.) P 8 germinant] siminant D || magna] mala L || contime tentibus D 4 uictus D || ciuilis] ciuili D || a om. D || ciuilibus D 5 caede... unius P1 caedem∗∗unius P 6 certum (tum s. s. m. 1) D || perem∗tus (erasa p) P 7 possit L || cathenaLR1 8 malorum] aliorum D 9 supplicatur L supplecatur D || uindicate D 10 mediam D || quosdam PRD ||use∗uis∗e P 11 serpentes LD || e quibus om. R1 ||competans R2 12 terrae emerserint B || pugnandum D 13 prustrauerunt D II equidem] PRDG1 et quidem Lfsh || fixerunt R1 16 fecundatisD || puerised D || exspectanda L expectanda PRD 18 unde R1 ||pollularunt L pullularunt| (I pr. in ras. m. 2, fort. ex e, unt ilico m. 1 ex ũ) B 19 cedis L code D || consecrantur L consequantur 0 20 imolatio D || adque PR1 21 detrectauere (alt. e in ras. m. 2) B || colligium R1 )

sed ad tam salubrem humilitatis doctrinam magistro opus est. itaque opportune conpositis rebus Augusti Caesaris natus est Dominus Christus, qui cum in forma Dei esset, formam serui humiliter adsumpsit, ut tunc demum aptior fieret humilitatis institutio, quando iam per totum mundum poena superbiae omnibus esset exemplo.

Anno ab Vrbe condita DCCX interfecto Iulio Caesare Octauianus, qui testamento Iuli Caesaris auunculi et hereditatem et nomen adsumpserat idemque, qui postea rerum potitus Augustus est dictus, simul ut Romam adulescens admodum uenit, indolem suam bellis ciuilibus uouit.

nam, ut breuiter coaceruationem malorum explicem, bella ciuilia quinque gessit : Mutinense Philippense Perusinum Siculum Actiacum. e quibus duo, hoc est primum ac nouissimum, aduersus M. Antonium, secundum aduersus Brutum et Cassium , tertium aduersus L. Antonium, quartum aduersus Sex. Pompeium, Cn. Pompei filium, confecit.

Antonius a senatu hostis pronuntiatus [*]( AVCTOTES Un. 6 qui cum-7 adsumpsit Pauli Ep. ad Philipp. 2, 6 d 7 cap. 18 § 1 Eutropius 7,1 exceptis anni numero (000 fere ac nono Eutr.) et ex Liuio 117 sumptis his auunculi atque Romam... uenit § 2 bella et q. s. Suetonius Aug. 9 § 3-§ 6 interfecit Liuius 118 et 119 ) [*]( 1 sammaq (q i. e. quae m. 1 in ras., ex jm F) D 4 salubri D || humilitatem (em in is corr.) L 5 oportune (-ę a. r. B) PB oportunae D ||compositis PR || augustucaesaris (0 ilico ex s) D || caesaris] LPRDςZ caessaris tempore H caesaris temporibus c 7 assumpsit R3 adsumsit P || ut om. L || fleret] fleret et PR1 ||institutio (to del.) P 8 iam (i ex t) P || mundum) orbem L solus9 exemplum D 10 septingentensimo (-tissimo D) decimo LD 11 testam R2 testamentum (sed -tũ in -to corr. R2) R2D ||iuli] PR1 iulil LR2D || heriditatem D 12 assumpserat R2 adsumserat P || potitu] potine D 13 adulicens D 15 explicem (plic 8. s. m. 2) L 17 ac] et υ || aduersum D || m̄ (s. e. marcum) L marcum PRD ||*antunium D 18 aduersum (priore loco) D (idem. in seqq. bis adnersus) 19 lucium PD lutium B ||antanium D || sertum LPRD ||gnei PRD om. (fine uersus) L 10 antunius D )

Pansa primo ueniens exceptus insidiis, inter suorum clades ipse quoque pilo graruiter uulneratus ab eodem uulnere interpositis diebus est mortuus. Hirtius auxilium collegae ferens magnas Antonii copias uasta strage deleuit. Caesar catenus castra custodiit.

secunda aduersus Antonium pugna magnae utrimque strages actae sunt. namque tunc ibi Hirtius consul occisus est, uictus fugit Antonius, Caesar uictoria potitus est, cui D. Brutus de coniuratione occisi Iuli Caesaris confessus preces paenitentiae fudit.

Dolabella Trebonium , unum ex interfectoribus Caesaris, Zmyrnae interfecit. Dolabellam senatus hostem pronuntiauit. consulum occisorum uterque exercitus Caesari paruit.

postea D. Brutus in Gallia a Sequanis captus et occisus est. Basilus autem, aeque unus de percussoribus, manu seruorum suorum necatus est.