Historiae Adversum Paganos

hoc factum est, inquiunt: nam excitauimus gentes, accendimus reges, instituimus leges, disposuimus iudices, praeparauimus poenas suppliciis et crucibus, Orbem totum scrutati sumus, siquo modo Christianum nomen et cultus uniuerso mundo posset abradi.

hoc eatenus factum est, donec fecunda crudelitas eo usque inter tormenta ac per tormenta proficeret, quamdiu ipsum regium culmen, per quod solum prohiberi potuerat, occuparet.

et quid postea consecutum [*]( 1 adpraehendere R\'D appraehendere R3 2 nee] ne D II se]re D II perepecto (per eras.) D 8 dispectu D || omnem om. L .4 transtulerat D 5 dii (i alt. m. 2 m ras. ex x fort. R) PRD || tanto D 6 remp- D || propicii D II afflizisse R3 II uideatur D 7 certo D || quod quod D || xp- L 8 Uoluit (o corr. ex l ?) L nolit D II aNnuntiari Ra || atque intentissime om. D II adque P1R1 9 colebantur (n statim ut uid. 8. 8. L || ille B\' 10 uel reprimere] uere praemere D || super institutionem D 11 -que (e ex ae m. 2) R 12 quanquam p. ras. B II nec] ne D II disserendi D 13 fnerint D 15 instituimus] inistiauimus D II disposuimus statim corr. ex instituimus L 16 cruciatibus D || orbem] obrem D 17 efcrntati D II modo] modo tandem D || xpianum et sic plerumque L 18 possi D 19 facunda D II credulitas B || inter] in-R || tormta (~ add. m. 2) P 20 quamdiu ipsum] Qụο̣∗am (o m ras., ex am ?, deinde o m. 2 in am corr.) diuisum (p ante s s.s. m. 2) B II regium om. D 21 potnera R1 || quod L ) [*]( v. ) [*]( 23 )

1. Excessere omnes adytis arisque relictis
2. Di, quibus imperium hoc steterat
.

o quanta et quam inoffensa lux ueritatis est, si non aduersus eam ultro sese offerentem inbecilli infeliciter oculi clauderentur! si Christiana fides per multa retro tempora saeuientibus undique aduersum se gentibus regibus legibus caedibus crucibus ac mortibus reprimi nullo modo potuit, immo, ut dixi, inter haec et per haec creuit, cultus autem idolorum iam quodammodo ex se deficiens ac sibi erubescens ad unam clementissimam iussionem sine ullo poenali terrore cessauit: cui dubium.

est hoc per istius intellegentiae demonstrationem de creatore suo tandem innotuisse creaturae, quod illa eatenus per uarias ratiocinationes mentis, intentae quamlibet, aliis offuscata quaesierit ac per hoc statim amori eius, quem etiam ignorans dilexerat, inhaesisse?

nec igitur mirum est, si in magna familia inueniuntur aliqui serui, qui consuetudine lasciuiaque seductorum adsuefacti patientia domini sui ad contemptum [*]( AVCTORES 3.4 Vergil. Aen. 2, 351 sq. ) [*]( 1 cessare (es in ras. m. 2) R 2 adque R1 3 excessere (e tertia ex a m. 2) B excesserunt L || a.dytis (er. u) B adistis D || sacrisque D 4 di (sed di ante ras.) L de D dii PB || hoc] hoc eatj D 6 ιmbeċ̣cιlι P inbeccili R1 inbecilli R2 imb- R1 inbecile D 7 si Uico 8. s. in D 8 aduersus egentibus (sic) incipit s || se gentibus) regentibue D || ∗∗∗∗∗∗∗ regibus (er. undique) P (re)gibus S || legibus in tAg. add. m. 1 in B || cruciatibus R2 crudibus (sic) D 9 (ac) S II nullũ| (m ?)odo S || ut] dut P || di〈xi〉 S 10 cre(nit) S II (ia)m S II quodadmodo SD 11 〈de〉fiens sic 8 II herubes(ce)ns S || clementis〈si〉mam S 12 ul(lo poen)ali S || cessa(uit cui) S. 13 (per istius) S II intelligentiae D || de(mo)nst(r)ationem de cre(ato)re S 14 inno(t)uisse S notuisse Pa || illa (a in ras.) P (ill)a 8 15 ratiocinationes (n pr. s. 8. m. 1) R ra(tioc)inationes S II in(te)nte S || alii suffugata D II (of)fuscata S 16 (quaesierit ac per) S || amor(i) S II (q)uem S 17 di(l)exerat S ||inhesisset S adhaesisse B (non P) II (ig)itur S II est om. S II mag(n)a S 18 〈a〉liqui S II consue(t)udinee sic S II lasciuaque P1R1 (corr. m. ut uid. 4 in R) 19 seduc(t)orum S || assuefacti (s pr. ex d m. 3) R adsue̢facti 8 II patien(ti)a 8 II contemtum P contemtu || 8 )

quod semper utique confitendum est, tunc tamen praecipue, quando adhuc per uniuersum mundum nulla erat ecclesia, quae interuentu fidelium precum meritas mundi poenas iustumque iudicium Dei exorata ipsius clementia temperaret: unde etiam haec, quae mala hominibus uidentur, qualiacumque sunt, grauiora sine dubio omnia fuerunt, sicut ipso, quo coepta sunt, ordine probabuntur.

Bellum Mithridaticum uel, ut uerius dicam, belli Mithridatici clades multas simul inuoluens prouincias tracta et protenta per quadraginta annos fuit.

nam DCLXU, ut dixi, anDO ab Vrbe coudita, quo etiam primum ciuile bellum coeperat, [*]( AVCTORES 12 XL annos (itmn Eutrop. 6,12)..p. 356, 4 XXX. ann cf. Oros. 5, 19 § 2 et 6, 5 § 11 || ut dixi 5, 19 § 1 ) [*]( 1 abutan(tur) 8 || l〈unde〉 S || et om. L || (uel ingra)tos oel incre(dulos) 8 2 uel etiam] etiam D || incontumaces P et a. ras. B cont(umaces) S || corrept〈ionibus〉 8 corruptionibus D || (ar)guit quod sem〈per〉 8 3 utique] Gv utique...... (quod ut uid. eras.) R utique quod LP utiquae quod D (ntique) quod S || confitendum] G fatendum LPRv fatendu(m) S ||(est) S esse D || praecipuae P -uq a. r. R praecipui D p(raecipue) S 4 abhuc L || (per uniuer)sum B U nu〈lla erat) B || eclesia L e̢cclesia B 5 in(teruen)tu 8 II pr(ecum me)ritas 8 || praecum LP praecom (o in u w. 1 et a eras.) B || pę〈nas ius〉tumque (iudicium dei exo)rata S 6 clementiA P cle(mentia) 8 7 ι〈inde eti)am hec que ma〈la homi)nibus uidentur (qualia)cumque sunt 8 8 (grauio)ra sine dubio (omnia) fuerunt. sicut (ipso) 8 || quo] co D || cępta S 9 (ordine) S || probabantur B probantar D 10 (bellum) B || mitridaticum SPR metr- D || (uel ut ue〉rius dicam be(lli) S || mitr- PR (mitri)datici S metridaci D 11 cladis P2R1 (corr. R1) || r(nultas) simul inuolue(ns pro)uincias S || y y simul] secum et in mg. jsimul m. 1 P simul secum B || tract〈aet) protenta per quadr(aginta annos f〉uit S 12 XL PR quadragenta D || DC.LX.II 0, v; sesoentensimo sexagensimo primo L DCLXI. PR, g dc ti|...... x simo primo 8, s etcentissimo sexagissimo D || ut 〈dixi au〉ni sic S anno ut dixi D 18 condi(ta quo) S ||primum om. L || (ciuile b)ellum S bellum ciuile L ) [*]( 23* )

1. barbarico uix consummata ueneno est
.

qualiter autem quadraginta a plerisque dicti sint non facile discernitur.