Historiae Adversum Paganos

Exclamare hoc loco dolor exigit. cur falso uobis, Romani, magna illa nomina iustitiae fidei fortitudinis et misericordiae uindicatis? a Numantinis haec uerius discite, fortitudine opus fuit?

pugnando uicerunt. fides exigebatur? credentes aliis secundum se, quos occidere potuerant, pacto foedere dimiserunt iustitia probanda erat?

probauit eam uel tacitus senatus, cum idem Numantini per legatos suos ant inuiolatam pacem solam aut omnes, quos pignore pacis accepto uiuos dimiserant, reposcebant.

misericordia examinanda uidebatur? satis documenti dederunt uel emittendo ad uitam inimicum exercitum uel ad poenam non recipiendo Mancinum.

Mancinusne rogo dedendus fuit, qui uicti exercitus inpendentem trucidationem praetento umbone pacti foederis dispulit, qui periclitantes patriae uires in meliora tempora reseruauit?

aut, si displicuit foedus quod pactum est, cur miles hoc pignore redemptus ant, cum reuerteretur, receptus est aut, cum repeteretur, redditus non est? aut, si placuit seruati militis qualiscumque prouisio, cur Mancinus, qui hoc pepigit, solus deditus fuit ? [*]( AVCTORES § 1—§ 6 Orosius, fort. in his quoque Liuio l. L wsus (cf. Florw 2, 18 I 3—7) ) [*]( 1 pumpeius D 2 aequę B || hisdem LD\' 3 pepegisset LD || dis∗solui (er. 0) D || dedi] LBID supra h. uoc. ....dari m. 2, quibus deletis tineam sub dedi duxit et dari s. s. m. s. xɪɪɪ—xɪɪɪɪ) B 4 praecipit RaD || -que om. v || post tergum] postergum B\'D 5 ubique (n m i m. 1) L 10 unmmantinis D || dicite D 12 potuerunt D 13 ea D 14 idem] LR de D 15 solam pacem D || aoeeptus D 16 misericordie D 17 emitendo Ra mittendo D || uita jmmicum (jn ex m m. 1) D 18 poena D n mancino D 19 trucidatione D 23 cum om. R1 || repediretur D || reditus D )

Nnper Varro, ut praepropera pugna iniretur, collegam Paulum obluctantem impulit, trepidantem praecipitauit exercitum, infelices copias apud infames illas Romanis cladibus Cannas non disposuit certamini sed opposuit morti; plus quam XL milia ibi militum Romanorum sola inpatientia sua, de qua sibi uictoriam iam dudum Hannibal praesumebat, amisit. collega etiam Paulo — quo tandem uiro!

— perdito, nouissime in Vrbem paene solus impudentissime redire ausus est meruitque impudentiae suae praemium.

nam gratiae ei, quod de republica non desperasset, quam tamen ipse fecerat desperatam, publice in senatu actae sunt

Porro autem Mancinus, qui sorte bellica circumuentum exercitum ne perderet laborauit, ab eodem senatu deditione damnatus est.

scio, Romani, et illud m Varrone displiouit, sed tempori concessum est, et hoc in Mancino placuit, sed secundum tempus praesumptum est; atque ideo ab initio perfecistis, ut nec ciuis consulat conuenienter ingratis nec hostis fideliter credat infidis.

Interea Brutus in ulteriore Hispania LX milia Gallaecorum, qui Lusitanis auxilio uenerant, asperrimo bello et difficili [*]( AVCTORES § 7 — § 9 Liuius 22, 41 sqq., praesertim 61 extr.; Orosius 4, 16 § 1.2 I 12 et § 13 Liuius 56 (cf. Periocha) ) [*]( 1 praepro* pera (er. s) B 2 impulit trepidantem om. D || inpnlit R1 (corr. 3) 4 certamine (e fin. ex a corr. ut uid., m. 1) D || mortem D || quadraginta D 5 impatientia R3 || de 8. s. m. 1 in L 6 nictoriamidadum (tertia i expuncta a m. 1 aut 2) L uicturia| iam dntum D 7 collega (a a. s. m. J) D || nonissime (e ex ę) B\' 8 paenae D pene R3 || inpndentisaime (imp- R3, -mę o. ras. B) LBD H redire om. D 9 suae inpndentiae h || inpndentiae R1D || ei] et R1 10 disperata D 11 publicę o. ras. B || actę∗ sabtractę sunt (ę pr. ex u ut uid. m. 1; subtractę linea subducta del. m. 2) B acti sunt D 12 sorte (e ex q) B 13 perdederit D || dam*tus (na supra ras. m. 1) R 14 socio L (cf. 3, 12 § 22) sio (ic in ras., fort. ex cio) B* || romani] LR1D romanis R2v 15 in hoc fsh || sed om. D 16 praesumtum D || perfecistis] perfidis fuit R2 17 nec ciuis] nequis D 18 credat (t m. ut uid. 1 in ras. ex 2 litt.) D 19 *brutus (er. a) D || interiore LD || spania D || ʟx•mil L sexagenta milia D || callQcorum B1 gallecorum D callecorum L gallicioram B* 20 anxilio] LDAG in auxilium B || asperimo B1 ) [*]( v ) [*]( 19 )

innoxiam gentem et supplicem, etiam senatu prohibente pertinaciter expugnare temptauit. sed mox accepta clade grauissima improbae pertinaciae poenas luit. sex milia quippe Romanorum in hoc iniusto bello iustissime caesa sunt, reliqui exuti castris, armis etiam perditis, euaserunt.

Nec minus turpis haec sub Lepido clades quam sub Mancino fuit. ita nunc sibi haec tempora loco felicitatis adscribant ut non dixerim Hispani tot pulsati fatigatique bellis, sed uel ipsi saltem Romani tam continuis subacti cladibus totiensque superati;

ut non exprobrem, quot praetores eorum, quot legati, quot consules, quot legiones quantique exercitus consumpti sint, illud solum reuoluo, quanta fuerit timoris amentia miles Romanus hebetatus, ut iam ne ad experimentum quidem belli cohibere pedem atque offirmare animum posset, sed mox conspecto Hispano specialiter hoste diffugiens uinci se paene prius crederet quam uideri.

quo argumento patet apud utrosque misera illa tempora iudicata, cum et Hispani etsi uincere [*]( AVCTORES § 14 et 15 Orosius Liuio l. I. usus foriasse (cf. Florus 2, 18, 5) ) [*]( 2 L̃. milia L quinquagenta milia D || pauci] nancj D || fu∗ga (er. i) D 3 citeriori (i fin. in ras., m. 2?) R citeri∗ore D || uacceos L uacceus D naccheos R 4 simplicem B 5 temptanit om. D || grauissimas R 6 inprobe (im- 3, -bę 2) R1 || pertinacitate D 7 iniusto (o ex i m. 1) D || instissimae LDRa. || eisnti L || castris] a castris D 9 lepido] fsh metello LRDςv natum fort. ex glossa m aemilio || mancino (a ex i ? m. 1) D 10 loci D || a∗scribunt (sic) R 11 fugatique L || uel ipsij L ut ipsi R2D ipsi R1 12 saltim R1D || snbiacti a. ras. R || totiesque D 13 sq. quod quater D qd (uel qd; qx 2).. quod (quot 2)..qd (uel qd; qi 2)..qt B 15 sunt LB || reuolui D || fuerat Bl || deleui interpunctionem post amentia positam v 16 romanos (s ex r m. 1) D || habetatus R1 hebetatns est R2 habitatns (h m. 1 corr. ex ?, a statim corr. ex u ?) D 17 atque] LRD aut fsh 18 ninci se paene] nincire paene D || sępe|nę prius (3 in e) B se prins paene L 19 nidere LD )