Historiae Adversum Paganos

haec bella, quantum externis proxima tantum longinqua cinilibus, quid nisi socialia iure uocitentur, cum ipsi Romani ne Sertorii quidem aut Perpennae aut Crixi aut Spartaci bella ciuilia uspiam nominarint?

in tali ergo uel defectu uel perduellione sociorum minore nunc utique inuidia laboraret, si fortassis exsisteret uel grauis pugna uel cruenta uictoria.

uerumtamen cum in hisce temporibus omnia plus necessitatis adferant et minus pudoris, hoc est causa pugna uictoria, uel pro extinguenda insolentia tyrannorum uel pro cohibendo sociorum defectu uel pro inurendo ultionis exemplo:

cui tandem dubium est, quanto nunc mitius quantoque clementius excitata, ut dicunt, bella ciuilia geruntur, immo reprimuntur potius quam geruntur?

quia enim unum ciuile bellum per decem annos his temporibus agitatum audierit? quis uno bello centum quinquaginta milia hominum, uel hostium ab hostibus, ut non dicam ciuium a ciuium, caesa meminerit?

quis illam, quam explicare longum est, optimorum atque inlustrium uirorum [*]( 1 praesumserit P 2 inprobi P2R1 (-ni Pi) improbit D || tyrranni Pa II timere LD II p- L II usurpantesque L 3 abraperit B\' II adque P1R1 4 bella (a ex u corr.) L || iniusta] liusta L iniusta (niu in ras. m. I) D II inportarint in ras. P imp- R2 inportarent D 5 brittania PRlD II gallisque populis erecti et instructi v || creatis PR II et eras. in R, om. in D 6 in externis L 7 ipsi. P || nec PR 8 serturii D II perpennae] LPR perpinnae D II cryxi P cryxi B chrysi L crisi D || spartbaci LPB partici D 9 uel defectu] defectu PR || perduelliones R2 10 inore D 11 existeret PBbD U uel grauis pugna uel cruenta ufotoria om. D 12 in om. L 13 afferant R2 II uel coprohibendo (eo pro co m. 3) L 15 a∗otiorum (er. fort. B maior, s m. 2) B || murendo R1 merendo B\' || oui (er. i) R 17 geruntur] ingeruntur D || uerba immo repr. p. q. geruntur om. D 19 his temp. ag.] agitatum his temporibus PR || CL PB 21 ciuium (u alt. in ras. m. 1) D 22 adque P1R1 y illustrium R2 )

ac non potius omnibus notum sit, una cunctos pace compositos atque eadem salute securos uictos uictoresque pariter communi exultasse laetitia, at etiam in tantis totius imperii Romani prouinciis urbibus ac populis uix paucos aliquando extitisse, quos iusta ultio inuito etiam uictore damnarit?

et, ut uerbis uerba non onerem, non temere dixerim, tantam uel in bello saltim extinctam modo fuisse gregariorum militum manum quanta tunc caesa est in pace nobilium.

Igitur Bulla mortuo Lepidas, Marianae partis adsertor, aduersus Catulum Sullanum ducem surgens, rediuiuos bellorum ciuilium cineres suscitauit. bis tunc acie certatum est; plurimi Romanorum, iam ipsa paucitate miserorum et adhuc illo furore insanientium, caesi sunt.

Albanorum ciuitas, obsidione oppugnata atque excruciata fame ultima, miserabilium reliquiarum deditione seruata est; ubi tunc Scipio, Lepidi filius, captus atque occisus est. Brutus in cisalpinam Galliam fugiens persequente Pompeio apud Regium interfectus est.

ita hoc [*]( AVCTORES § 16 et 17 Liuius 90 § 18 Orosius ut uidetur ) [*]( EXPILATORES 11 Sulla-19 interfectus est excerpsit Paulus 124 sq. ) [*]( 1 multitudinem truoidari] oidari D || post∗remo (er. fort. e) P poetremom D 8 ounctia D || conpositus D 4 adque P1R1 || uictos om. R1 || communi pariter L 5 exultasse] RD ezsultasse P exultauisse L || laetitia∗ P letitia R1 || at etiam] PRD at enim L ac etiam v || tantia ∗∗∗∗∗ (s in ras.) P || romani imperii Lh 6 extetisse D 7 inuictu D || dampnarit a. ras. B || uerbis] uerba D 8 uera LD || non onerem] non eṙėṡse (corr. 1 aut 2 m., e alt. linea quoque deleta; tertium punctum fort. a 3 m.) L 9 saltem , B2 U graegariorum P 11 sylla LPBD || ad\'ertor L adsertur D assertor R2 assessor PB\' || aduersum D 12 catuilum B* || syllanum LPBD || reddiuiuos D 13 aciae a. ras. B 15 albanorum (a alt. in ras. m. 1) D || obpugnata est PB (ob in op R2) 16 adque PaR1 || excrucita B* || miserabilium (m tertia hasta et i in ras. m. 1, s ante u. add. m. 1) D || reliquarum Ra 17 scipio (cipio tn ras. m. 1) D 18 adque P1R1 || cis alpinam (is in ras. ampliore) P 19 aput P1 om. D || regium] LPBD || hoc] ut D ) [*]( 22*)

Anno ab Vrbe condita DCLXXIII sonantibus undique bellorum fragoribus, quorum unum in Hispania erat, aliud in Pamphylia, in Macedonia tertium, quartum in Delmatia, exsanguis adhuc atque exhausta intestina pernicie tamquam febribus Romana respublica propulsare armis Occidentis Septentrionisque fortissimas gentes cogebatur.

Sertorius aiquidem, uir dolo atque audacia potens, cum partium Marianarum fuisset, Sullam fugiens ex Africa dilapsus in Hispanias,, bellicosissimas gentes in arma excitauit.

aduorsus hanc, ut breuiter definiam, duo duces missi Metellus et Domitius: quorum Domitius ab Hirtuleio Sertorii duce cum exercitu oppressus est.

Manlius, proconsule Galliae in Hispaniam cum tribus legionibus et mille quingentis equitibus transgressus, iniquam cum Hirtuleio pugnam conseruit: a quo castris copiisque nudatus, in oppidum Ilerdam paene solus refugit. [*]( AVCTORES § 1 usque ad fragoribus Liwus 90 || unum—Delmatia Eutropius 6, 1 n exsanguis — cogebatur Orosius ? (on Liuius Y) § 2 et § 3 Liuius 90 et Eutrop. 6, t § 4 Liuius 90 ) [*]( 1 clementiae L || catnlli R2 || syllanae LPB2 syllane R1D 2 qua] quae D || exarslt] ezorta sit PR1 4 ∙DC∙ mo septnagensimo tertio L sexcentissimo septuagensimo tercio D DCLXXVI∙ R* 5 hispaniam Pa 6 pamphilia R pampilia D || machedonia PR1 || quartum in] quartum L [j delmatia] L dalmatia PRD (in fine fort. 1 litt. er. in D) 7 athuc L || adque PR1 || pernitiae (t radendo in c sed m. 2 uel 3 restit.) R 8 romanae resp- L 9 septemtrionis- \' que PR1 || gogebator D 10 adque PR1 || andicia P amdatia D 11 syllam LPB sylla D || afriga D || hispania D 12 exitauit D 18 difiniam R2 || domicius D 14 quorum domitius om. D || rertnri D 15 manlins] LD (item Periochae codex NaI.) manilius PRv || priconsnle D proconsul. P proconsul R || hispania (s statim 8. s.) D 16 mille quingentes D Ἰ∙∂∙ P ∙Ῑ.∂∙ (I eras. mox m. 2 restitutum) R 17 iniqua D || hirtoleio D 18 hilerdam LR inlerdam P hilerda D || p∗ene R2 )

Metellus multis proeliis fatisatus, per deuia oberrans, hostem mora fatigabat, donec Pompei castris consociaretur.