Historiae Adversum Paganos

Minucius tribunus plebi cum maxima ex parte decessoris sui Gracchi statuta conuulsisset legesque abrogasset, C. Gracchus cum Fuluio Flacco ingenti stipatus agmine Capitolium, ubi contio agitabatur, ascendit: ibi maximo tumultu excitato quidam praeco a Gracchanis interfectus uelut signum belli fuit.

Flaocus duobus filiis armatis cinctus, comitante etiam Graccho togato breuemque gladium sub sinistra occultante, quamuis et praeconem frustra praemisisset, qui seruos ad libertatem uocaret, Dianium tamquam arcem occupauit.

contra D. Brutus nir consularis a cliuo Publicio cum ingenti certamine inruit. ibi Flaccus diu [*]( AVCTORES § 3 — S 10 Liuius 60 et 61 ) [*]( 1 Eo(dem anno g- gr〉acchus 8 U g- L gaius PRD II graccus PB || (gracchi illius qui ia)m S II graoci PB || insidi.cione (er. a) D (in seditione〉 S 2 (faer)at 8 || 〈tribunus plebi per) tumultum desinit S || plebis P3RD 3 reip- L II pernecies R1 II saepe] se D || p• r• L 4 largionibua D || aceruissimas LR1 ceruissimas (a ante c a. 8. m. 1—2) P 5 maximae a. ras. B 6 graccus PR; Ti. Gracchus v || trinatn (bu 8. 8. m. 1 aut 2) P 7 minutio B || minutius B || plebis P2R2 (ple)bis incipit S 8 p(arte) S || gracci PB gracchis D grac(chi) S [| conalsisset D conuulsis〈set〉 S 9 alirogasset (sic) L II gaius PB g. L (g-) S || graccus PB || falu(io) S || flaccus D flaccho S || ingenti. P 10 stip〈atus〉 S || kapitoliar(a ubi) S II capitulum L capitalium D || agebatur PB || a(scen)dit S 11 tum〈ultu〉 S || excitatu L II quidam e (e del.) P quidam. B || prę(co a) S || graccanis PB gracchianis D (grac)chianis S 12 (uel)ut S || bellis fu(it flac〉cus S || arm(atis) S 13 co*mi*tante (er. m et t) B || e(tiam) S II gracco PB braccho S II bre(uemque) 8 14 sinist(ra oc)cultante 8 || occultantẽ a. ras. B || quamnis et desinit S || preconem B 15 peremisset PB || dianiom] Preller, Aufsaetze p. 513 ianium LPBD 16 decius LPBD || bru∗tus (n prioris hasta sec., t para prior in ras. m. 1) D 17 publicio] P pnblitio B publico L publio D || irruit R3 II flacchus D )

dno Flacci pater filiusque cum per aedem Lunae in priuatam domum desiluissent foresque obiecissent, rescisso craticio pariete confossi sunt. Gracchus diu pro se amicis pugnantibus ac pereuntibus aegre ad pontem sublicium peruenit ibique, ne ninus caperetur, ceruicem seruo suo praebuit.

caput Gracchi excisum consuli adlatum est, corpus ad Corneliam matrem Misenum oppidum deuectum est. haec autem Cornelia, Africani maioris filia, Misenum, ut dixi, prioris filii morte secesserat. bona Gracchi publicata sunt; Flaccus adulescens in robore necatus est; ex factione Gracchi ducenti quinquaginta in Auentino caesi fuisse referuntur.

Opimius consul sicut in bello fortis fuit ita in quaestione crudelis. nam amplius tria milia hominum suppliciis necauit, ex quibus plurimi ne dicta quidem causa innocentes interfecti sunt.

Isdem temporibus Metellus Baleares insulas bello peruagatus [*]( AVCTORES § 1 Liuius 60, ) [*]( 1 dimicauit in ras. m. 1 P || graccus PR 2 auccesserat D 3 laetoriretentus (rire in ras. m. 1) D || letorii L laetoris PR1 r (equire) laor in mg., deinde lictoris in textu R* || anceps incipit S || agitaretu//l (r fm. euanuit) S 4 opio (fuisse potest opimio) | S 5 pater] frater S || aedem] eadem S 6 priuatum Sa || desiluissent] SPR2 diesiluissent L disiluissent D desoluissent R1 || obiecesaent (o in ras. al., e alt. in i corr. 1m.) R 7 graticio L cratitio R || confusi 1) n graccus PR || se pro L 8 percunctibus P1 || aegrę R1 || snbliciMum (er. ni wid.) P sublicium plicium B 9 ni L || prebnit 8 10 capud SPR1 || gracci PR || consul L || allatum SPR 11 missenum D || est om. D 12 maloris (1 in I corr.) P || ut dixi] scil. Liuius (cf. Grubitz p. 29); del. h || post pr. f. mortem h || fili S 13 gracci PR || puplicata Ra || aduliscens PRD (u in o m. 2 P, i m e m. rec. R) 14 gracci PR || ducenti quinquagenu D ccLta S •CCL• P CC•L• R 15 uentino La || inauen desinit S || fuisse om. Dv || sicut incipit S 16 questione (fori. qnęstione fuit S) SR || Namplius sic S || amplius quam v 17 millia (sic) D || suppluis R1 || necauit (u in ras. m. 2) B || ne] nec D 18 quidam Ra 19 hisdem LBPRD || ualeares PR1 balearis D ) [*]( v ) [*]( 20 )

Gnaeus quoque Domitius proconsule Allobrogas Gallos iuxta oppidum Vindalium grauissimo bello uicit, maxime cum elephantorum noua forma equi hostium hostesque conterriti diffugissent: xx milia ibi Allobrogum caesa referuntur, tria milia capta sunt.

Eodem tempore Aetna mons ultra solitum exarsit et torrentibus igneis superfusis lateque circumfluentibus Catinam urbem finesque eius oppressit ita ut tecta aedium calidis cineribus praeusta et praegrauata conruerent: cuius leuandae cladis causa senatus decem annorum uectigalia Catinensibus remisit.

Anno ab Yrbe condita Dcxxvm Fabius consul Bituito regi Aruernorum Galliae ciuitatis bellum maximo instructu conparanti adeo cum paruo exercitu occurrit, ut Bituitus pauoi-is [*]( AVCTORES § 2 Liuius 61 § 3 Liuius 61 (cf. Obseq. 32 et . Augustinus C. D. 3, 31 p. 137, 34 ed. 1 Domb.) cap. 14 § 1 Fabius-§ 4 Liuius 61 (ad § 1.3.4 cf. Periocha) ) [*]( EXPILATORES 15 Bituitus—p. 307, 2 iactaret exscripsit Paulus 98 ) [*]( 1 piratica infestatione D || isdem] L hisdem SPBD || exoriebatur plurima om. D ||ezori*ebatur (er. a) B 2 conpręssit S conpraessit D compressit PR* ||gn- L gneus SPBD 3 proconsul B It adlobrogas SPB1 4 uici (t s. s. m. 1) B || mazimę SR1 || elepantorum P elef- B || noui formā P || forma equi] forme qui D 5 ∗equi B ||ostium Da || difiugi(ss)ent 8 || xi- L uiginti D || mil · L || uerba ibi-9 ita utecta (sic) in ras. pautto amgustiore m. 1 D 6 adlobrogam (d in 1 Bl) PR1 S allobrogorum R2 || m milia 8 || | XIII hic ubi Iterum ethnam|ultra solito exarsit (rubris litt. excepta 8.8. h) | Eodem 8 7 aethna LPB ethna SD ||in ethna desinit S 8 supfusis incipit S || circu (fuit - ŭ) fluentib; S || catinam] SPR cathenam L catina D 9 obpressit R\' || ut tacta B* utecta D 10 pregr- R || corruerent PB || laeuandae P1 lauande D 11 causa senatus] causenatus D || decim D x 8 || uegtigalia S || uictigalica||mensibus D || catenesibus L catiniensibus S 12 remi∗sit (i pr. in ras. 2) B semisit D 13 Dc-mo uicensimo octauo- L · dc-simo j XXVΙΙΙ· S sex|cen tissimo uicissi mo octauo D ·DC·ΧΧ//VIII (er. x) R || cons· bituito (-tu 1) B* || regia[uer norum D regialuernorum 8 || regi∗ (er. s) B 14 gallia D || bello D || instructus L instructo D || comparanti B* 15 paruo] par D || exercito D || uituitus B || pacitate D )

qm oum sibi ad transferendas copias unum pontem Rhodani fluminis parum esse intellegeret, alium conpactis lintribus catenisque conexum superstratis confixisque tabulis instruxit.

conserta pugna et diu grauiter agitata, uicti Galli conuersique in fugam, dum quisque sibi timet, coaceruatis inconsulte agminibus et praepropero transitu pontis uincula ruperunt ac mox cum ipsis lintribus mersi sunt.

centum cotoginta milia armatorum in exercitu Bituiti fuisse traduntur, ex quibus centum quinquaginta milia uel caesa uel mersa sunt.

Q. Marcius consul Gallorum gentem sub radioe Alpium sitam bello adgressus est. qui cum se Romanis copiis circumsaeptos uiderent belloque inpares fore intellegerent, occisis coniugibus ac liberis in flammas sese proiecerunt.

qui uero praeoccupantibus Romanis peragendae tunc mortis suae copiam non habuerant captique fuerant, alii ferro, alii suspendio, alii abnegato cibo sese consumpserunt, nullusque omnino uel paruulus superfuit, qui seruitutis condicionem uitae amore toleraret. [*]( AVCTORES § 5 et § 6 Liuius 62 ) [*]( EXPILATOBES 3 pontem-11 mersa sunt epitomauit Paulus 98 ) [*]( 1 ęscam R2 3 rhodtlani P rodani 8 rodoni L || fluminis om. D || paruum R2 4 compactis R2 || ljntribus LS || cathenisque L || supstratis· desinit S || confi∗xisque P confixii que D 5 tabulis (tabu in ras. m. 1) D || struxit PR || -uiter incipit S 6 ∗dum B || sibi timet (ti eras.) B 7 coaceruate D 8 uincla SPBD || lyntribus LS 9 cento octoagenta D CLXXX SPB 10 centu quinquagenta D CL SPB 11 cesa S 12 quintus (ui ex u m. 2 B) PBD uictus S || maoius D 13 adgręssus S aggressus R2 || circumseptos (-tus D) SPBlD 14 uederent R1 uiderunt Pb || impares R2 15 in flammasepro ie cerunt D || in om. R1 || sese] |se S 17 habuerunt L 18 denegato D || cibos D || sese deainit S || consumserunt P n uel] nec L 19 paruolus PD paruulos (o in u m. 2) B || -pfuit incipit S || conditonem (i post t 8. 8. m. 2) B co(n)ditionem 8 20 tolerarit] LD to(lo)rarit S toleraret PBv ) [*]( 20* )

Anno ab Vrbe condita DCXXXV P. Scipione Nasica et L. Calpurnio Bestia consulibus Iugurthae Numidarum regi bellum consensu populi Romani senatus indixit.

Sed ego de Iugurtha ordinis tantum loco et causa commemorationis breuiter perstrinxerim, quia ut de natura eius uaria atque intolerabili ita et de rebus tam dolose quam strenue gestis propter opimam scriptorum. luculentiam satis sufficiens apud omnes notitia est.

Igitur Iugurtha, Micipsae Numidarum regis adoptiuns heresque inter naturales eius filios factus, primum coheredes suos, id est Hiempsalem occidit, Adherbalem bello uictum Africa expulit.

Calpurnium deinde consulem aduersum se missum pecunia corrupit atque ad turpissimas condiciones pacis adduxit.

praeterea cum Romam ipse uenisset, omnibus pecunia aut corruptis aut adtemptatis seditiones dissensionesque [*]( AVCTORES § 1 P. Scipione et q. s. Liuim 64 (cf. Periocha) § 3 Liuius 62 (cfPeriocha) § 4-§ 6 Liuius 64 (cf. Periocha); illane § 5 0 urbem uen. et mature (sic Sall., cito Periocha) — innenerit ex Sallustio Iug. 35 § 10 sumpta ? ) [*]( 1 co(n)dita S || sescentensimo tricensimo quinto L rex cen tiMimo trecissimo quinto D ·δc·simο·ΧΧΧV S dcxxii (x s. 8. m. 1 uel Mauio iudice m. 2) P ·DC·ΧΧΧVR1 ·DC·ΧΧΧVIIII R2 DCXXXIX ed. 1542 in mg., fsh || publio PRD || lucio PD lntio B 2 ca(l)pnrnio S || haec consulib: iugurthe nnmidarii regi bellũ· in ima pag. add. m. 2, m textu tres fere litt. erasae sunt P || conss- L conss. deinde rubris litt. | XIIII: hic ubi Iujnrthe nu 〈m〉 idiarum regi bellum c(on)sensum (corr. m. ant. atramento) populi roma(ni) senatus Indicit: S || Iu∗urthe (eras. j) S || numidiarum r(e)gi S 3 pop(u)li S popoli Ra || r- L || indiii(t) 8 4 sic Iugurtha S || ord(i)nis S || locum D || causă P || conmemorationis S 5 breu(i)ter S || perstrin∗xerim (er. c ut uid.) B per exxtrinxerim D strinxerim L || quia(ut) S 6adque P1R1 a..|q: 8 n (re)b; B || do se D || str(e)nue 8 7 opt(i)mam S || scribtorum L n suffiens sed statim corr. D 8 a(pud 7) 8 9 i(u)gurtha S || micipse LR1 mici-prae D mipsQ 8 || numida(rum) S || heres(q:) S 10 fili〈os〉 desinit S 11 hiemsalem PR || occidit adherbalem om. D || atherbalem PR || bellum D || affriga D 12 se] re D 13 adque PR1D || conditiones (-nis D) JORD || adduxit] D addixit LPR 14 pecunia (ae in e m. 1) P pecunia (n in ras. m. 1) D 15 adtemtatis P attemptatis R* || dissensiones om. D )