Historiae Adversum Paganos

Hannibal redire in Africam iussus, ut fessis Carthaginiensibus subueniret, flens reliquit italiam omnibus Italici generis militibus qui sequi nollent interfectis. cui ad Africanum litus propinquanti iussus quidam e nauticis ascendere in arborem nauis atque inde speculari, quam regionem teneret, [*]( AVCTORES § 20 Liuius 30, 7 et 8 § 21 Liuius 30, 9.12. 13.16 exceptis cum ingentibus spoliis ex Eutropio 3, 20 petitis cap. 19 § 1 Liuius 30, 19.20.25 extr. ) [*]( \'EXPILATORES 13 hinc quam flens dicitur reliquisse Eutropianis inseruit Paulus 68, 3 ) [*]( 1 concorernnt D || utriusque R 2 cccc sic R 3 v R || ipse Ra 4 effugerunt] RD Liuius, v aufugerunt L solus || karth- R 5 profectas Litem KM || syfax B sifax D 6 scepione D 7 confugerunt L || syfacem LR sifacem D || fugi*entem (i m. 1 in ras., ex u̇ ? punctum certum est) D || lelius R || masinissa] RbD massinissa LRa 8 cęperunt Ra || masinissa] RD massinissa L 9 syfacem LR sifacem D 10 ninctum catenia R 11 plurisque Ra || perdacendum] LRDA rome (sic) transmiserit in epitoma sua D perducendum romam ς (GHN) Romam perd. V; \'Scipio C. Laelio cum Syphace aliisque captiuis Romam misso\' Liuius 30, 16 § 1, \'Syphax cum nobilissimis Numidis et infinitis spoliis Romam a Scipione mittitur\' Eutropius 3, 20; cf. Grubitz 12 affricam RaD || karth- R 13 reliquid Ra 14 qui ***** |sequi (pag. extr. aequi eras.) L || nolle L || affriganum D 15 propinquante Ra || nautis D || ascendere] codices; fort. escendere scripsit ut Liuius 30, 25 § 11, cf. infra ad 6,15 § 34 16 adque LD || reginem D || tenerent Liuius || sepulchum D )

qui continuo refecta multitudine Carthaginem uenit, deinde conloquium Scipionis petiit. ubi cum se diu attoniti admiratione mutua duo clarissimi duces suspexissent, infecto pacis negotio proelium consertum est:

quod diu magnis dneum artibus dispositum, magnis copiarum molibus gestum, magnis militum uiribus consummatum Romanis uiotoriam contulit. octoginta ibi elephanti uel capti uel occisi sunt, Carthaginiensium interfecta sunt XX milia quingenti Hannibal omnia et ante proelium et in proelio expertus, cum paucis, hoc est uix quattuor equitibus, inter tumultum elapsus Hadrumetum confugit.

postea Carthaginem post sex et triginta annos, quam inde paruus cum patre exierat, uenit consultantique senatui nullam esse residuam spem nisi in petenda pace persuasit.

C. Cornelio Lentulo P. Aelie Paeto consulibus Carthaginiensibus pax per Scipionem uoluntate senatus populique concessa est. naues tamen plus quam quingentae in altum productae in conspectu ciuitatis incensae sunt.

Scipio, iam tum cognomento Africanus, triumphans Vrbem ingressus est; quem [*]( AVCTORES § 2 —suspexissent Liuius 30, 29.30.32 § 4 || § 2 infecto-§ 4 Liuius 30, 31 extr. 32—35; § 3 LXXX elephanti sqq.] immo LXXX elephantos in acie habuit (Liu. 30, 33 § 4), quorum XI capti sunt (l c. 35 § 3); illa § 3 uix quattuor equitibus ex Eutropio 3, 23 sunt sumpta § 5 Liuius 30, 40 et 43 (44 extr.) § 6 Liuius 30, 45, cf. 43 § 11, at illa qui postea comicus..Carthaginiensium perperam addidit Orosius P. Terentio comico cum Q. Terentio Culleone senatore confuso ) [*](1 dictu D 2 deflexu L 3 referta L || karth- R 4 colloquium Rb || petit D 8 romania uictoriam om. D || tulit D 9 LXXX R octingenta D || karth- R 10 xx. milia quingenti L IX milia δ R uigenti milia quingenti D || omnia et] et omnia R 12 *equitibus R || fogit elapsus D || adrumetum R || coofugit] con- D 13 karth- R || XXX R 14 consultanti ****** que (4-6 litterarum rasura m. 1) R 16 g. L gaio BD; Cn. corr. Fabr. sh || cornilio D || publio R pubho (∙ m. 1) D || caelio R elio D || paeto] L1 poeto L2RD || conss. L consul R consolibus D || karth- R 17 populiquae Ra 19 tum] L tunc RDv ) [*]( 17* )

Anno ab Vrbe condita DXLVI bellum Punicum secundum finitum est, quod gestum est annis decem et septem. cui Macedonicum continuo successit, quod Quintius Flamininus consul sortitus post multa et grauissima proelia, quibus Macedones uicti sunt, pacem Philippo dedit.

deinde cum Lacedaemoniis pugnauit, uicto Nauide duce ipsorum nobilissimos obsides Demetrium Philippi filium et Armenen Nauidis filium ante currum duxit.

Romani captiui, qui sub Hannibale per Graeciam uenditi fuerant, uniuersi recepti, capitibus rasis ob detersam seruitutem currum triumphantis secuti sunt.

eodem tempore Insubres Boi atque Cenomanni contractis in unum uiribus Hamilcare Poeno duce, qui in Italia remanserat, Cremonam Placentiamque uastantes, difficillimo bello a L. Fuluio praetore superati sunt.

postea Flamininus proconsule Philippum [*]( AVCТORES § 1 Anno—DXLVI cf. ad 14 § 1 et 23 § 1 || bellum —§ 2 Liuius 30, 44 § 2 (32, 8) et Eutrop. 4, 1 et 2 § 8 Liuius 34, 50 et 52 § 4 Liuius 31, 10 et 21 § 5 et § 6 Liuius 32, 28 (proconsule); 33, 4. *7 sqq. 10 (ex quo Polybius, Valerius, Claudius laudati sunt) ) [*]( EXPILATORES 11 Romani—17 superati sunt quibusdam aliunde insertis exscripsit Paulus 71 ) [*]( 1 terrentius R || nobilibus (bil ex lib ut uid., m. 1) D || karth- B 2 pilleatus] LR om. D || indultae sibi lib. insigne v || indultae] inultae Da multae Db 3 pos D 4 D∙mo∙XL mo∙sexto∙ L quingentisemo quadragensemo sexto D ∙CCCC∙VI∙ (sic) R 5 decem et septem] LD x et VII R 6 macbedonicum R1 || quintius] LR quintus D || flamininus] LD (n posterior del. m. ut uid. 1 L) flamminius R 8 machedones R1 || lace*dęmoniis (ce ex che m. 2) R lacaedaemoniis D 9 nauide] LRD Nabide corr. v 10 demetrii D || armenen] RG armen LDA || nauidis] LRD Nabidis corr. v 11 ante] triumphans ante interpolauit G 12 greciam RD || captibus D 13 deterram D 14 boi] RD bos L boii βυ || adque RaD || cenomanni] LRbDβ cenomani Ra || unum (n ex m) D 15 hamilchare R amilcare D || italia. (er. m) R || cremoniam D 16 placenciumque D || lucio D latio R || fuluio] LRDβ; Furio corr. fsh 17 praeturae D || flamminius R || proconsulae D )

uicti Мacedones castra amiserunt, VIII milia hostium eo die caesa, v milia capta Polybius scribit; Valerius dicit XL milia trucidata; Claudius uero XXXII milia interfecta commemorat.

Sed haec uarietas scriptorum utique fallacia est; fallaciae autem causa profecto adulatio est, dum uictoris laudes accumulare uirtutemque patriae extollere uel praesentibus uel posteris student: alioquin, si inquisitus non fuisset numerus, nec qualiscumque fuisset expressus.

quodsi gloriosum est duci et patriae plurimos hostium peremisse, quanto magis laetum patriae et duci beatum potest uideri suorum uel nullos uel paucissimos perdidisse.

ita lucidissime patet, quia simili impudentia mentiendi, qua occisorum hostium numero adiicitur, sociorum quoque amissorum damna minuuntur uel etiam omnino reticentur.

Igitur Sempronius Tuditanus in Hispania citeriore bello oppressus cum omni exercitu Romano interfectus est;