Historiae Adversum Paganos

Hannibal utrumque consulem Marcellum et Crispinum insidiis circumuentos interfecit.-

Claudio Nerone et M. Liuio Salinatore consulibus cum Hasdrubal Hannibalis frater ab Hispaniis per Gallias ad Italiam ueniret iussusque a Carthaginiensibus, ut fratri cum copiis iungeretur, magna secum auxilia Hispanorum [*]( AVCTORES § 4 Liuius 27, 12—J4 § 5 Eutrop. 8, 16 (cf. Liuius 27, 16 § 7) § 6 Eutrop. 3, 16 (oscitanter infra § 8 de eadem re iterum ex alio auctore rettulit) § 7 Scipio―exuit Eutrop. 3, 15; Liuius 27, 18 et 19 || praeterea―redegit Eutr. 3, 16 || Afris-Hispanos Liuius 27, 19 § 2 § 8 Liuius 27, 27 et 33 § 6.10 (cf. ad § 6) § 9 Claudio — consulibus ex fastis suis (cf. Liuius 27, 86 § 10) || cum Hasdrubal―§ 10 Liuius 27, 5 § 12; 36.38.39.49.51 § 4; 48 § 10 ) [*]( EXPILATORES 11 praeterea-13 Hispanos exscripsit Paulus 64 ) [*]( 1 hannibal L 8 octo LD || ostium L || ipsum] LRDB ipsumque v 4 compulit R2 5 disciuerat R 6 copias ∗∗∗∗∗∗ (circiter seϰ litterae erasae, quarum prima h uel b fuit) D 7 karthalone R || triginta LD 8 praetia LRa || re∗tulit Rb 9 ab om. R1 10 exercitu suo R2 || spania D || ponorum R1 11 octoginta LD (LXX Eutrop.) 12 deditioni. (eϰ -ne ?) R2 || redigit DB || afres Ra 18 praetio L praecio D || spanus D 14 in insidiis Rb 15 interfecit] occidit L solus 16 m. (i. e. marco) L marco RD || lybio R || conss. L 17 ∗hasdrubal (Ir. n) D || hiapanis LR1D || aaliam D 18 iussusque a] iussus qua D || karth- R )

din quidem incertas belli euentus fuit elephantis maxime Romanam infestantibus aciem: qui a militibus Romanis, quos

a uolitando nelites uocant — quod genus militiae paulo ante repertum fuerat, ut lecti agilitate iuuenes cum armis suis post terga equitum sederent et mox, cum ad hostem uentum esset, equis desilirent et continuo pedites ipsi, ex alia parte equitibus per quos aduecti fuerant dimicantibus, hostem proturbarent —

ab his ergo uelitibus elephanti retroacti cum regi iam a suis non possent, fabrili scalpro inter aures adacto necabantur. id genus occidendae cum opus esset beluae idem dux Hasdrubal primus inuenerat.

fuit hoc proelio Poenis Metaurum flumen, ubi Hasdrubal est uictus, quasi Trasumennus lacus et Cesena Piceni ciuitas ut uicus ille Cannensis;

nam L et vm milia de exercitu Hasdrubalis ibi occisa sunt, capta sunt V cccc; [*]( AVCTORES § 11 Liuius 26, 4 § 12 Liuius 27, 49 § 13 Metaurum Humen Liuius 27,47 § 9 || Trasumennus lacus fort. adhibitus Silius It. 15, 815 || Cesena Piceni ciuitas Eutrop. 3, 18 qui tamen Senam uocat (cf. Liuius 27, 46 § 4) || Cannensis Liuius 27, 49 § 5 § 14 Liuius 27, 49 § 6 et 7 ) [*]( EXPILATORES 6 a nolitando―uocant, genus militiae, 7 lecti-12 necabantur compilauit Isidorus Orig. 9, 3, 49 16 ʟvɪɪɪ―p. 257, 2 reuocata sunt compilauit Paulus 65 not. lin. 11―66, 13 ) [*]( 1 cum] RDv et cum L solus 3 exertu D 4 maxime (ę in e) B 5 occisi sunt ante quos male add. RTO Port., v 7 lecti agilitate (i agi in ras. m. 1) D || posterga R1 8 ęquitum R 9 aequis Ra || deselirent Ra || contino D || partę Ra || ∗equitibus R 10 proturbarent] LRDAGH perturbarent Iv; cf. turbatis [Frontin.] Strat. 4, 7, 29 18 belua〈e id)em L (e id euanuerunt) 14 proelio] LA proelium RDGNO || poenis] p∗enes (o er.) R || Metaurus v 15 uictus eat LRbD uinctus eat Ra || thrasumennus L transumennus RD || ceaena] LR caesena D; Sena corr. fsh 16 ciuitas ut] ciutucs|a D || ut] et L || canensis LRD || ʟ·et octo milia R quinquaginta et octo milia LD 17 ūcccc· L v milia cocc R quinque milia quadringenti D )

Hannibali caput fratris sni Hasdrubalis ante castra projectum est. quo uiso et simul clade Poenorum cognita, anno tertio decimo quam in Italiam uenerat refugit in Bruttios.

post haec anno continuo inter Hannibalem et Romanos quies a tumultu bellorum intercessisse uisa est, quia inquietudo morborum in castris erat et grauissima pestilentia utrique exercitus agebautur.

interea Scipio uniuersa Hispania a Pyrenaeo usque ad Oceanum in prouinciam redacta Romam uenit, consul cum Licinio Crasso creatus in Africam transiit, Hannonem Hamilcaris filium, ducem Poenorum, interfecit, exeroitum eius partim caede partim captiuitate disperdidit: nam undecim milia Poenorum eo proelio occidit.

Sempronius consul cum Hannibale congressus et uictus Romam refugit. Scipio in Africa adgressus hiberna Poenorum atque alia Numidarum, quae utraque haud procul ab Vtica erant, nocte concubia fecit incendi.

Poeni trepidi cum casu accidisse ignem putarent, inermes ad extinguendum [*]( AVCTORES § 15 Liuius 27, 51 § 11―§ 13, sed illis caput fratris.. ante castra―uiso ex Floro sumpta sunt, ill anno xɪɪɪ Liuio 27, 39 § 7 et 19 § 16 Liuius 28, 46 extr. § 17 Liuius 28, (30―37) 38, 24―27. 34; in illis tamen xɪ milia..occidit male Eutropium 3, 20 secutus est. § 18 Sempronius―Romam (!) refugit Liuius 29, 36 || Scipio— § 19 Liuius 30, 3 ― 6 (cf. Periocha) ) [*]( EXPILATORES 3 Hannibali―6 Bruttios exscripsit Paulus 66 ) [*]( 1 IIII. milia autem L ɪɪɪɪ· milia autem B quatuor milia autem D; autem om. v || re∗p (er. m ?) R 2 solatio R 8 uɪɪɪ·mil· L vɪɪɪ· milia B octo milia D || caeciderunt L || sui∗ (er. s ?) B 5 tertio decimo] LRD (tercio D) decimo tertio c 9 utrique] DAGKMTON utriMque LH uterque (utq: B) Rv || agebatur R post ras., fs angebantur H angebatur edd. 1542 h 10 pyreneo LBD || ad om. R || ocianum D || in om. L 11 redaotam L 12 hamilcharis LRa hamylcharis Rb amilcaris D 18 caede] cedit D 15 progressus L 16 aggressus R2 || hyberna R 17 talia Rb italia R2 || numidiarum L || aut R1 || rocul D 18 ad concubia in mg. ł excubia B || intendi L1 19 putarint L ) [*]( V. ) [*]( 17 )

Hasdrubal imperator Carthaginem profugus uenit; itaque Syphax et Hasdrubal mox plurimum reparauere exercitum atque iterum cum Scipione congressi sunt, motique fugerunt.

Syphacem fugientem Laelius et Masinissa ceperunt, cetera multitudo Cirtam confugit, quam Masinissa oppugnatam in deditionem recepit, Syphacem ad Scipionem catenis uinctum deduxit; quem Scipio cum ingentibus spoliis plurimisque captiuis perducendum Laelio tradidit.

Hannibal redire in Africam iussus, ut fessis Carthaginiensibus subueniret, flens reliquit italiam omnibus Italici generis militibus qui sequi nollent interfectis. cui ad Africanum litus propinquanti iussus quidam e nauticis ascendere in arborem nauis atque inde speculari, quam regionem teneret, [*]( AVCTORES § 20 Liuius 30, 7 et 8 § 21 Liuius 30, 9.12. 13.16 exceptis cum ingentibus spoliis ex Eutropio 3, 20 petitis cap. 19 § 1 Liuius 30, 19.20.25 extr. ) [*]( \'EXPILATORES 13 hinc quam flens dicitur reliquisse Eutropianis inseruit Paulus 68, 3 ) [*]( 1 concorernnt D || utriusque R 2 cccc sic R 3 v R || ipse Ra 4 effugerunt] RD Liuius, v aufugerunt L solus || karth- R 5 profectas Litem KM || syfax B sifax D 6 scepione D 7 confugerunt L || syfacem LR sifacem D || fugi*entem (i m. 1 in ras., ex u̇ ? punctum certum est) D || lelius R || masinissa] RbD massinissa LRa 8 cęperunt Ra || masinissa] RD massinissa L 9 syfacem LR sifacem D 10 ninctum catenia R 11 plurisque Ra || perdacendum] LRDA rome (sic) transmiserit in epitoma sua D perducendum romam ς (GHN) Romam perd. V; \'Scipio C. Laelio cum Syphace aliisque captiuis Romam misso\' Liuius 30, 16 § 1, \'Syphax cum nobilissimis Numidis et infinitis spoliis Romam a Scipione mittitur\' Eutropius 3, 20; cf. Grubitz 12 affricam RaD || karth- R 13 reliquid Ra 14 qui ***** |sequi (pag. extr. aequi eras.) L || nolle L || affriganum D 15 propinquante Ra || nautis D || ascendere] codices; fort. escendere scripsit ut Liuius 30, 25 § 11, cf. infra ad 6,15 § 34 16 adque LD || reginem D || tenerent Liuius || sepulchum D )

qui continuo refecta multitudine Carthaginem uenit, deinde conloquium Scipionis petiit. ubi cum se diu attoniti admiratione mutua duo clarissimi duces suspexissent, infecto pacis negotio proelium consertum est:

quod diu magnis dneum artibus dispositum, magnis copiarum molibus gestum, magnis militum uiribus consummatum Romanis uiotoriam contulit. octoginta ibi elephanti uel capti uel occisi sunt, Carthaginiensium interfecta sunt XX milia quingenti Hannibal omnia et ante proelium et in proelio expertus, cum paucis, hoc est uix quattuor equitibus, inter tumultum elapsus Hadrumetum confugit.

postea Carthaginem post sex et triginta annos, quam inde paruus cum patre exierat, uenit consultantique senatui nullam esse residuam spem nisi in petenda pace persuasit.

C. Cornelio Lentulo P. Aelie Paeto consulibus Carthaginiensibus pax per Scipionem uoluntate senatus populique concessa est. naues tamen plus quam quingentae in altum productae in conspectu ciuitatis incensae sunt.

Scipio, iam tum cognomento Africanus, triumphans Vrbem ingressus est; quem [*]( AVCTORES § 2 —suspexissent Liuius 30, 29.30.32 § 4 || § 2 infecto-§ 4 Liuius 30, 31 extr. 32—35; § 3 LXXX elephanti sqq.] immo LXXX elephantos in acie habuit (Liu. 30, 33 § 4), quorum XI capti sunt (l c. 35 § 3); illa § 3 uix quattuor equitibus ex Eutropio 3, 23 sunt sumpta § 5 Liuius 30, 40 et 43 (44 extr.) § 6 Liuius 30, 45, cf. 43 § 11, at illa qui postea comicus..Carthaginiensium perperam addidit Orosius P. Terentio comico cum Q. Terentio Culleone senatore confuso ) [*](1 dictu D 2 deflexu L 3 referta L || karth- R 4 colloquium Rb || petit D 8 romania uictoriam om. D || tulit D 9 LXXX R octingenta D || karth- R 10 xx. milia quingenti L IX milia δ R uigenti milia quingenti D || omnia et] et omnia R 12 *equitibus R || fogit elapsus D || adrumetum R || coofugit] con- D 13 karth- R || XXX R 14 consultanti ****** que (4-6 litterarum rasura m. 1) R 16 g. L gaio BD; Cn. corr. Fabr. sh || cornilio D || publio R pubho (∙ m. 1) D || caelio R elio D || paeto] L1 poeto L2RD || conss. L consul R consolibus D || karth- R 17 populiquae Ra 19 tum] L tunc RDv ) [*]( 17* )