Historiae Adversum Paganos

Scipio annos natus uiginti et quattuor imperium in Hispaniam proconsulare sortitus, ultionem praecipue patris et patrui animo intendens, Pyrenaeum transgressus primo impetu Carthaginem Nonam cepit, ubi stipendia maxima, praesidia ualida, copiae auri argeutique magnae Poenorum habebantur; ibi etiam Magonem fratrem Hannibalis captum cum ceteris Romam misit.

Laeuinus consul ex Macedonia rediens Agrigentum urbem Siciliae expugnauit ibique Hannonem Afrorum ducem cepit, quadraginta ciuitates in deditionem accepit, uiginti et sex expugnauit.

Hannibal in Italia Cn. Fnluium proconsulem, XI praeterea tribunos et XVII milia militum [*]( AVCTORES § 14 Liuius 26, 35 et 86 (cf. Augustin. C. D. 3, 19 extr.) cap. 18 § 1 Eutrop. 3, 15; Liuius 26, 18; Florus 2, 6 § 37 § 2 Eutrop. 3, 14 (cf. Liuius 26, 27 sq. 40) § 3 Eutrop. 3, 14; Liuius 27, 1 § 12 sq. ) [*]( EXPILATORES 17 Cn. Fuluium—p. 255, 4 conpulit exscripsit uer- bis apud Nolam ex Eutropio insertis Paulus 60 ) [*]( 1 *admodum B || aduliscens D || punenda L 2 paenuria B || lenino LRD 3 argentumque signatum] argentum D 4 **ad (1 uel 2 litt. ems.) R || questores R || palam omnes senatores om. L || sanatoris D 5 bullasque] fullasque L 7 non om. D 8 scipio] scipio africanua B || anno D || uiginti et quattuor] D xx et quattuor L XXIIII • B || spania D 9 praecipue (e fin. ex ę) R 10 pyreneum LR pireneum D || impe**tu (er. pe?) R 11 karth- R || caepit (a in ras.) R || magna D || praesidiaque Rb 18 mogonem R1 || cęteris Ra 14 *misit (er. a) D || leuinus LD leuinius R || ex om. D || machedonia LR1 || agrigemtum D 15 *ibique (i pro radendo ex si ut uid.) D 16 caepit (a in ras.) R || XL B 17 XXVI R || italiam (sed m er.) B etalia D || gn. L gneum RD 18 XI: L nndecim RD || et om. fsh || XVII in ras., m. 1 ? R decem et septem LD )

Marcellus consul cum Hannibale triduum continuam dimicauit. primo die pari pugna discessum est, sequenti uictus consul, tertio uictor VIII milia hostium interfecit, ipsum Hannibalem cum reliquis fugere in castra conpulit.

Fabius Maximus consul Tarentum, quae a Romanis desciuerat, iterum expugnauit et cepit ibique ingentes copias Hannibalis cum ipso duce ejus Carthalone deleuit, xxx milia hominum captiuorum uendidit, pretia in fiscum rettulit.

Sequenti anno in Italia. Claudius Marcellus consul ab Hannibale cum exercitu occisus est.

Soipio in Hispania Poenorum ducem Нasdrubalem uicit et castris exuit; praeterea LXXX ciuitates aut deditione ant bello in potestatem redegit; Afris sub corona uenditis, sine pretio dimisit Hispanos.

Hannibal utrumque consulem Marcellum et Crispinum insidiis circumuentos interfecit.-

Claudio Nerone et M. Liuio Salinatore consulibus cum Hasdrubal Hannibalis frater ab Hispaniis per Gallias ad Italiam ueniret iussusque a Carthaginiensibus, ut fratri cum copiis iungeretur, magna secum auxilia Hispanorum [*]( AVCTORES § 4 Liuius 27, 12—J4 § 5 Eutrop. 8, 16 (cf. Liuius 27, 16 § 7) § 6 Eutrop. 3, 16 (oscitanter infra § 8 de eadem re iterum ex alio auctore rettulit) § 7 Scipio―exuit Eutrop. 3, 15; Liuius 27, 18 et 19 || praeterea―redegit Eutr. 3, 16 || Afris-Hispanos Liuius 27, 19 § 2 § 8 Liuius 27, 27 et 33 § 6.10 (cf. ad § 6) § 9 Claudio — consulibus ex fastis suis (cf. Liuius 27, 86 § 10) || cum Hasdrubal―§ 10 Liuius 27, 5 § 12; 36.38.39.49.51 § 4; 48 § 10 ) [*]( EXPILATORES 11 praeterea-13 Hispanos exscripsit Paulus 64 ) [*]( 1 hannibal L 8 octo LD || ostium L || ipsum] LRDB ipsumque v 4 compulit R2 5 disciuerat R 6 copias ∗∗∗∗∗∗ (circiter seϰ litterae erasae, quarum prima h uel b fuit) D 7 karthalone R || triginta LD 8 praetia LRa || re∗tulit Rb 9 ab om. R1 10 exercitu suo R2 || spania D || ponorum R1 11 octoginta LD (LXX Eutrop.) 12 deditioni. (eϰ -ne ?) R2 || redigit DB || afres Ra 18 praetio L praecio D || spanus D 14 in insidiis Rb 15 interfecit] occidit L solus 16 m. (i. e. marco) L marco RD || lybio R || conss. L 17 ∗hasdrubal (Ir. n) D || hiapanis LR1D || aaliam D 18 iussusque a] iussus qua D || karth- R )

din quidem incertas belli euentus fuit elephantis maxime Romanam infestantibus aciem: qui a militibus Romanis, quos

a uolitando nelites uocant — quod genus militiae paulo ante repertum fuerat, ut lecti agilitate iuuenes cum armis suis post terga equitum sederent et mox, cum ad hostem uentum esset, equis desilirent et continuo pedites ipsi, ex alia parte equitibus per quos aduecti fuerant dimicantibus, hostem proturbarent —

ab his ergo uelitibus elephanti retroacti cum regi iam a suis non possent, fabrili scalpro inter aures adacto necabantur. id genus occidendae cum opus esset beluae idem dux Hasdrubal primus inuenerat.

fuit hoc proelio Poenis Metaurum flumen, ubi Hasdrubal est uictus, quasi Trasumennus lacus et Cesena Piceni ciuitas ut uicus ille Cannensis;

nam L et vm milia de exercitu Hasdrubalis ibi occisa sunt, capta sunt V cccc; [*]( AVCTORES § 11 Liuius 26, 4 § 12 Liuius 27, 49 § 13 Metaurum Humen Liuius 27,47 § 9 || Trasumennus lacus fort. adhibitus Silius It. 15, 815 || Cesena Piceni ciuitas Eutrop. 3, 18 qui tamen Senam uocat (cf. Liuius 27, 46 § 4) || Cannensis Liuius 27, 49 § 5 § 14 Liuius 27, 49 § 6 et 7 ) [*]( EXPILATORES 6 a nolitando―uocant, genus militiae, 7 lecti-12 necabantur compilauit Isidorus Orig. 9, 3, 49 16 ʟvɪɪɪ―p. 257, 2 reuocata sunt compilauit Paulus 65 not. lin. 11―66, 13 ) [*]( 1 cum] RDv et cum L solus 3 exertu D 4 maxime (ę in e) B 5 occisi sunt ante quos male add. RTO Port., v 7 lecti agilitate (i agi in ras. m. 1) D || posterga R1 8 ęquitum R 9 aequis Ra || deselirent Ra || contino D || partę Ra || ∗equitibus R 10 proturbarent] LRDAGH perturbarent Iv; cf. turbatis [Frontin.] Strat. 4, 7, 29 18 belua〈e id)em L (e id euanuerunt) 14 proelio] LA proelium RDGNO || poenis] p∗enes (o er.) R || Metaurus v 15 uictus eat LRbD uinctus eat Ra || thrasumennus L transumennus RD || ceaena] LR caesena D; Sena corr. fsh 16 ciuitas ut] ciutucs|a D || ut] et L || canensis LRD || ʟ·et octo milia R quinquaginta et octo milia LD 17 ūcccc· L v milia cocc R quinque milia quadringenti D )

Hannibali caput fratris sni Hasdrubalis ante castra projectum est. quo uiso et simul clade Poenorum cognita, anno tertio decimo quam in Italiam uenerat refugit in Bruttios.

post haec anno continuo inter Hannibalem et Romanos quies a tumultu bellorum intercessisse uisa est, quia inquietudo morborum in castris erat et grauissima pestilentia utrique exercitus agebautur.

interea Scipio uniuersa Hispania a Pyrenaeo usque ad Oceanum in prouinciam redacta Romam uenit, consul cum Licinio Crasso creatus in Africam transiit, Hannonem Hamilcaris filium, ducem Poenorum, interfecit, exeroitum eius partim caede partim captiuitate disperdidit: nam undecim milia Poenorum eo proelio occidit.

Sempronius consul cum Hannibale congressus et uictus Romam refugit. Scipio in Africa adgressus hiberna Poenorum atque alia Numidarum, quae utraque haud procul ab Vtica erant, nocte concubia fecit incendi.

Poeni trepidi cum casu accidisse ignem putarent, inermes ad extinguendum [*]( AVCTORES § 15 Liuius 27, 51 § 11―§ 13, sed illis caput fratris.. ante castra―uiso ex Floro sumpta sunt, ill anno xɪɪɪ Liuio 27, 39 § 7 et 19 § 16 Liuius 28, 46 extr. § 17 Liuius 28, (30―37) 38, 24―27. 34; in illis tamen xɪ milia..occidit male Eutropium 3, 20 secutus est. § 18 Sempronius―Romam (!) refugit Liuius 29, 36 || Scipio— § 19 Liuius 30, 3 ― 6 (cf. Periocha) ) [*]( EXPILATORES 3 Hannibali―6 Bruttios exscripsit Paulus 66 ) [*]( 1 IIII. milia autem L ɪɪɪɪ· milia autem B quatuor milia autem D; autem om. v || re∗p (er. m ?) R 2 solatio R 8 uɪɪɪ·mil· L vɪɪɪ· milia B octo milia D || caeciderunt L || sui∗ (er. s ?) B 5 tertio decimo] LRD (tercio D) decimo tertio c 9 utrique] DAGKMTON utriMque LH uterque (utq: B) Rv || agebatur R post ras., fs angebantur H angebatur edd. 1542 h 10 pyreneo LBD || ad om. R || ocianum D || in om. L 11 redaotam L 12 hamilcharis LRa hamylcharis Rb amilcaris D 18 caede] cedit D 15 progressus L 16 aggressus R2 || hyberna R 17 talia Rb italia R2 || numidiarum L || aut R1 || rocul D 18 ad concubia in mg. ł excubia B || intendi L1 19 putarint L ) [*]( V. ) [*]( 17 )

Hasdrubal imperator Carthaginem profugus uenit; itaque Syphax et Hasdrubal mox plurimum reparauere exercitum atque iterum cum Scipione congressi sunt, motique fugerunt.