Historiae Adversum Paganos

Isdem fere diebus bellum ciuile, immo etiam plus quam ciuile, uix parricidio terminatum, apud Persas gerebatur. mortuo enim rege Dario cum Artaxerxes et Cyrus filii eius de regno ambigerent, tandem apparatibus magnis, prouinciarum ac populorum ruinis utrimque certatum:

in quo conflictu cum e diuerso concurrentes sibi ambo fratres mutuo casus obiectauisset, prior Artaxerxes uulneratus a fratre equi uelocitate [*]( AVCTORES § 17 concordia - labi Sallust. lug. 10 § 6 cap. 18 § 1 et § 2 (usque ad potitus) Iustin. 5, 11 § 1-3.5.8.9, sed § 1 haec plus quam ciuile Lucani 1, 1 (unde Isidorus quoque Orig. 18, 1 § 2 et 4), illa prouinciarum—certatum Orosiana sunt ) [*]( 1 XL PR || 1 idem (i s. 8. ai. m.) L 2 athemenaes D || adeta (t in ras., m s. s. m. 2) P || paenitus PB || phylippo R || macedonum] R2D machedonum LPR\' 3 sermerint R seruierunt D 4 |Etiam incipit f. 28 L || minimas R 5 re* B || dicordia R || -que Pa || uel bona] (bona D 7 praessert in pr*essere corr. R 8 quae Px || sui] ac P1 || de reparatione] da raparacione D 10 in om. D || afflictis ( prior f in ras.) R 11 seruarentur D 12 isdem] L hisdem PRD 13 apud] LPRD ad h 14 enim] sic #P || r artaxerses P arthaxerses B atraxerxes D || cirus D 15 tandem] L (male refert h) tandem magnis PRDv || uerba apparatibus magnis omissa in marg. add. P || prouintiarum Pa R 16 certatim L certatum est B || conflicto L 17 e s. l. add. m. 1 aut 2 L ]| ambo. (s al. m.) R || fratres] sic FF. L || casus obiectauisset] R casusobictauisset D casusubiectauisset L casu* obiectauisset P 18 artaxerses P artaxerses R || aquiu (iu in ras.) P equi (i ex e corr.) R || uelocitate* (m eras.) PR )

sic uniuersa Asia atque Europa, partim in se singulae, partim inter se inuicem funeribus et flagitiis permiscebantur.

Ecce paruissima pagina uerbisque paucissimis quantos de tot prouinciis populis atque urbibus non magis explicui actus operum, quam inplicui globos miseriarum. quis enim cladem illius temporis, quis fando funera explicet aut aequare lacrimis possit dolores?

uerumtamen haec ipsa, quia multo interiectu saeculorum exoleuerunt, facta sunt nobis exercitia ingeniorum et oblectamenta fabularum. quamquam si quis intentius adhibeat animum seseque toto mentis adfectu ipsis paene causis bellisque permisceat ac rursus uelut in arce spectaculi constitutus utrumque in suis qualitatibus tempus permetiatur, facile dixerim eum iudicaturum, neque illa nisi irato atque auersato Deo posse tam infeliciter perturbari ac permisceri neque ista sic nisi propitio et miserante conponi. [*]( AVCTORES § 4 quis enim cladem — possit dolores? sec. Vergil. Aen. 2, 361 sq. ) [*]( 1 morte (e ex i corr.) PR mori D || exemtus PD || cirus D || a coborte] aco* horte (aco in ras. ample m. 2) P 2 arta*erses LPRa artharxerses Rb 3 et expeditioms (et expunctum m. rec. ut uid.) L expedicione D || et om. D || pocius D || regi D 4 finiuitl (inc. f. 2sv) L || adque PaRaD || europam P\' eropa D 5 singulae (6i in ras.) P || inter] LPRD in g (uelut GX7) h 7 -que ex corr. add. P || paucissimis (aimis in ras. m. 2) P paucissimus D || quartos Pa 8 prouinciis (ro in ras.; i prima in ras. : fuit e aut 0) P prouintiis R || adque PaRa || implicui D 9 globos] PBv globus LD 11 posset PR* || quia] quę Rb || interiectǒ R * d . 12 sclorum R || exertia R 13 quanquam (n ex m corr.) B 14 affectu PRD || ipsius L* in ipsis R || p*ene Rb paenae D 17 adque PaRa || anersato] LP et ut uid. Rb aduersato RaD a.uer- sato R?2 18 infeliciter (lici in ras.) P infiliciter (li in ras. m. 1) D 19 componi RhD )

His deimde temporibus graoissimo motu terrae conomsa Sicilia, insuper exaestuantibus Aethnae montis ignibus fanillisque calidis cum detrimento plurimo agrorum uillarumque uastata est.

Tnnc etiam Atalaote ciuitas, Locris adhaorens terrae contigua, repentino maris impetu abscissa atque ia insulam desolata est. Atheniensium quoque miserabiles reliquias pestis innasit diuque populata est.

Anno ab Vrbe condita CCCLV obsidio Veiorum decem continuis annis magis obsessores quam obsessos detriuit. nam Romani repentinis saepe hostium eruptionibus comminuti, praeterea in hibernis bella sortiri, hiemare sub pellibus, postremo famem ac frigus in conspectu hostium perpeti coacti sunt;

urbem nouissime sine ullo digno Romanae uirtutis testimonio cuniculis et clandestina obreptione ceperunt.

hanc utilem magis quam noouem uictoriam primo dixtatoris [*]( AVCTORES § 6 de Aetnue igni, non uero de terrae motu refert Eus. 1591 § 7 African. ap. Sync. p. 489, 15 Bonn, cf. Em. 1592b (Atalanie); Afr. p. 489, 8, cf. Eus. 1687 (Athen.) cap. 19 § 1 obaidio sqq. et § 2 Liuius 5, 22 § 8; 5, 1.2.7.8.13.19—22, ad initium (decem -detriuit) fort. adhibitus Augustinus Ciu. D. 3, 17, ad illa g 1 hiemare sub pellibus (cf. Liu. 5, 2 § 7) et § 2 cuniculis — ceperunt Florus 1, 12 I 8 et 9 § 3 et § 4 eui eladi Liu. 5, 32 et 33 ) [*]( N 1 deinde R 2 aethnae] LP ethnae RD || motis R || ignibus (i prior ex in corr.) P 5 atalante] L athlante PR thlante (h m. 1 sed fort. ex corr., ex o ?) D || lods P1Ra || adhaeres (corr. m. 2) P j) continuo D 6 abscisa PRa D || adque Pa Ra || insulam (1 i e. in m. rec. in in mutatum) L || ad desolata m marg. sine diesolnta R 9 Anno - ueiorum litteris matusc. R || Anno - ueio colore rubro P || CCOLV (T in ras., ex o f) R ccc.mo. L. quinto L trecentisemo - quin|quagisemo-quinto D || VEIORVM (I rasura factum ex L) R aerorum D 11 comminuti] RD comuniti in cο̃mi * vniti (ubi τ. simillimum est notae q.) P conminuti L 12 sortiri] PRD sortiti Lv || hiemarej LPR (i et re in ras. P) hiemari D || uellibus D 18 hostium B || coacti snnt ita marg. add. B 14 nouisgime (e ac ae corr.) P 15 aestimonio D || clandectini L || obseptione PB || ceperunt P coeperunt B ) [*]( V. ) [*]( 9 )

oni cladi audeat quisquam, si potest, aliquos motus huius temporis conparare: quamuis non aeque pendat praeteriti mali fabulam praesentis iniuria.

igitur Galli senones duce brenno exercitu copioso et robusto nimis cum urbem Clusini, quae nunc Tuscia dicitur, obsiderent,. legatos Romanorum, qui tunc conponendae inter eos pacis gratia uenerant, in acie aduersum se uidere pugnantes: qua indignatione permoti, Clusini oppidi obsidione dimissa, totis uiribus Romam contendunt.

hos ita mentes Fabius cum exercitu consul excepit; nec tamen obstitit, immo potius hostilis ille impetus quasi aridam segetem succidit strauit et transiit. testatur hanc Fabii cladem fluuius Halia, sicut Cremera Fabiorum. non enim facile aliquis similem ruinam Romanae militiae recenseret, etiam si Roma insuper incensa [*]( AVCTORES § 5 et § 6 Liu. 5, 33. 35 — 39 (ad § 5 cf. Perioch. p. 11, 5-10 Iahn) exceptis illis § 5 quae nunc Tuscia dicitur quorum auctor ignotus est (chorographus Orosii F), et iliis § 6 Fabius cum eiercitu consul et sicut Cremera — nam apud Florum non dubito quin legerit Orosius non OREMERALE foedior clades — ex Floro 1, 13 § 7 sumptis ) [*]( EXPILATORES 6 hinc ut uid. Florianis inseruit Tusciae urbem Iordanis De regn. succ. p. 227 ed. Mur. ) [*]( 1 eam] eadem L || ueieutibus (prior i in ras.) P uegientibus (g ex n corr.) B || inrupcio D irruptio Rb 2 cladi audeat (i au in ras. m. 2) P 8 temporis huius v || comparare (cõ*p- B) RbD 4 aequae P || fabula praesentis (a prae in ras.) P 5 gallis D 6 clusini] sic LPRD; haud dubie Epitomam suam Liuianam male intellexit Orosius, fort. etiam inspexit h. I. chorographum, apud quem me- morati fuerint sicut apud Plin. n. h. 3, 62 Clusini noui, Clusini ueteres. Quamquam, si codici L fides (uid. infra) habenda esset, nomimis potius hanc Clusinium formam opbnatw esset || pro quae forte Etrurise, quae scribendum; urbem Tusciae, quae Clusium dicitur coniecit Cluuer Ital. ant. p. 666; uerba quae nunc Tuscia dicitur glossema esse censuit Moemer p. 108 || nunc (c m. 2) L || thuscia L 7 obsederent PR*D || cο̃*ponende (con in co corr.) B omponende D 8 acie (e ex ae corr.) P aciae D || aduersum (adsũsũ sed s priore deleta R) se omissa in marg. add. PR || se uidere] sae indire D 9 clusini] PRDv ciusinii L; ef. supra 10 totius (sed u exp. m. 1 aut 2) L || *ita (s eras.) P || ruentuB P* 11 fabi*us (er. b) D || tamen] tunc R* 12 quamsi (m deleta) P 18 halia] LP1R1 hallia P (vel fort. P\') R2D, Alia uel Allia v; ef. 3, 3 § 5 14 chremera L 15 militiae (m ex In corr.) P )

patentem Galli urbem penetrant, trucidaat rigentes simulacrorum modo in suis sedilibus senatores eosque incendio domorum crematos lapsu culminum suorum sepeliunt.

uniuersam reliquam iuuentutem, quam constat nu mille hominum tunc fuisse, in arce Capitolini montis latentem obsidione concludunt, ibique infelices reliquias fame peste desperatione formidine terunt subigunt uendunt:

nam mille libris auri diecessionis pretium paciscuntur, non quo apud Gallos Roma parui nominis fuerit, sed quo illam sic iam ante detriuerint, ut amplius tunc ualere non posset.

exeuntibus Gallis remanserat m illo quondam Vrbis ambitu informium ruinarum obscena congeries, et undique per impedita errantium et inter sua ignotorum offensae uocis imago respondens trepidos suspendebat auditus. horror quatiebat animos, silentia ipsa terrebant : siquidem materia pauoris est raritas in spatiosis.