Inuitus cogor hoc loco etiam illorum, quorum nolo, hominum facere mentionem, quos uos inter martyres ponitis, per quos tamquam per unicam religionem uestrae communionis homines iurant. quos quidem uellem silentio praeterire, sed ratio ueritatis se sileri non patitur, et ex ipsis nominibus contra unitatem inconsiderate rabida latrat inuidia et aspernantes aliqui accusandam aut fugiendam aestimant unitatem, quod Marculus et Donatus dicantur occisi et mortui. quasi omnino in uindictam dei nullus mereatur occidi! nemo erat laedendus ab operariis unitatis, sed nec ab episcopis mandata [*]( 5 & 6 cfr. p. 85, 22. 28 10 Num. 25, 11 ) [*]( 2 ntrosque] add. in RBvb in primo libro regnorum, del. Casaub. denique dum ob 3 finees libri (sic semper) filius eleazar sac. G (p. 87, 14 et in G deest eleazar) 5 occidas RBvb 6 occideris B. occide G et\' si fer. B feriret] fieret (utrimque) RB et si non G 8 denotare G 12 quid etsi RB uos passos G 14 quod deo placitum G, quae d. placitae (placite B) sunt RB habere non uultis G 16 quos] Ia qd\' B 17 per unam G regionem (li 8. l. m. 1) B 20 rabida om. RBvb 21 unitatem om. G 22 occisi uel m. G 23 in uindicta G meatur B 24 mandata} sequuntur in v Christiani quod borrerent-uidebatur auditum, quae recte leguntur p. 100, 14 sfJ..; quae supra sunt mandata diuina - et non uultis (p. 88, 4) inserta sunt supra (cfr. p. 84, 3) )
87
diuina contemni debuerant, quibus praeceptum est: quaere pacem et consequeris eam, et iterum: quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum, et iterum: felices pacifici, quia ipsi filii dei uocabuntur. hoc qui nec libenter uolebant audire nec deuote facere uoluerunt, quicquid potuerunt pati, si occidi malum est, mali sui ipsi sunt causa.
Sed arguendus, ut dicitis, uobis uidetur esse Macarius, quod sine uoluntate dei aestimatis eum hoc facere potuisse. habetis huiusmodi reos antiquos: accusate primo Moysen ipsum legislatorem, qui cum de Sina monte descenderet, prope necdum propositis tabulis legis, in quibus scriptum erat: non occides, tria milia hominum uno momento iussit occidi. Macarium differte paulisper, Phineem, filium sacerdotis, quem paulo ante memoraui, primo in iudicium prouocate : si tamen inueneritis praeter deum aliquem iudicem. nam quod accusatis in persona ipsius, a deo laudatum est, quod in zelo dei factum est. subprimite interim uoces, quas in Macarium dictat inuidia. recurrite primo ad Heliam prophetam, qui in riuo Cison, cum pareret uoluntati dei, quinquaginta et [*](1 Pa. 33, 15 2 Ps. 132, 1 4 Matth. 5, 9 11 cfr. Exod. 32 13 Exod. 20, 13; Dent. 5, 17; Matth. 5, 21 15 cfr. Num. 25 20 cfr. ni. Reg. 18, 40 ) [*]( 2 consequere G, consequaris b 3 quam om. G 6 uolebant om. G 9 quod om. libri d Bine] si sine G, cum d hoc fecisse G, facere non potuisse bd 11 legem (is s. I. m. 2) latorem R 12 prope] add. i. mg. propere v depositis tab G 13 tria] XXIII adscr. i. mg. v 14 differre (r del. et t i. mg. adscr.) G 16 in iudicio G prouocate (e add. m. 2) R et (Ii,.. subscr. R) si tamen SB 16 aliquem] alterum G (fortasse adulteri uel adulterii legendum) 18 quas] b; di qu"şį (corr. m. 2?) R, quibus Bb in om. B 19 dicta inuidia (in uia B m. 2) recurrit et primo RB, quasi.. dicta in uia v ad prophetam (post ad spatium trium lite.) B ad alium (corr. m. 2 eliam) Rv 20 Cison] add. n G una hora cum uoluntate dei sq. cum praeter uoluntatem dei v (non iusta dei uindicta post Ci3on interpos. Cochl.) -uoluntate (i 8. I. m. 2) R )
88
quadringentos occidit. sed forte dicatis illos merito occisos, istos indigne: nunquam sequitur uindicta, nisi eius antecesserit causa. uindicauit, ut diximus, Moyses, uindicauit Helias, uindicauit Phinees; et non uultis, ut uindicauerit Macarius. si nihil offenderant, qui occisi esse dicuntur, sit Macarius reus in eo, quod solus nobis nescientibus, sed uobis prouocantibus fecit: quare nobis fit inuidia, cum aliena sint facta? et in uobis est causa, quia propter uos, qui foris fuistis, quamquam et nunc foris esse uideamini, euenisse dicitur, non propter nos, qui intus habitamus et nunquam de radice recessimus. sed quia supra memoratorum personas per ordinem diximus, uideamus, quare Moyses tria milia hominum iussit occidi, quare Phinees duo et quare Helias quadringentos et quinquaginta, quare Macarius duos, quorum nomina - cotidie, ut supra dixi, flabello inuidiae uentilatis. constat in eos uindicasse, a quibus iussio diuina contempta est. nam: non tibi facies sculptile dei uox est et: non facies adulterium eiusdem dei uox est; non sacrificabis idolis idem deus
[*]( 12 cfr. Exod. 32, 28 13 cfr. Num. 25, 9 14 cfr. III. Reg. 18, 40 16 Exod. 20, 4; Dent. 5, 8 17 Exod. 20, 14 18 cfr. Eiod. 20, 5 ) [*]( 1 dicitis vb 2 indigne] non nostros G 3 Uindicaipft§ (mus perdttx. et i. mg. corr. m. 2 uit) G ut dixit (sic) M, ut dixit B helyas Bv 4 fines (sic) B non uultis] de trcmspositione cfr. p. 77, 18. sequuntur in R fol. 35" aut gaiesei adhuc paganus (p. 98,17 usque ad libri finem), in B fol. 35* 1 ut gaisei adhuc paganus; quae supra sunt uindicanerit — dicere Gai Sei transposita sunt post ueniebant (p. 77, 18); in v omisso ut eadem sequuntur quae in RB et non uultis ut om. Bald. qui pergit Uindicauit macarius macharius (a aU. corr. ex e ut uidetur) B 5 si om. d sit] sed JRBv 6 sedl et Bvb 7 sint aliena G sunt d 8 qui om. RB_ 9 foras ... uenisse dicitur G 11 memoratas "b 12 tria milia] haec adn. Cochl. i. mg.: textus noster habet de Moyse 23 et de Phinee 24 milia, qui numeri respondent libris sacris (cfr. de eadem numerorum discrepantia prooemium ed. princ.) 13 et quare finees duos G b 14 et quare G 15 flauello (b s. l. m. 2) M, flabella v (corr. Cochl.) omnes istos constat G 16 non facies (non in ras. ex monti corr.) B 17 et non — uox est (l. 18) des. in G 18 eius dei RB ) 89
locutus est et: non facies scisma et: quaere pacem et consequeris eam eiusdem dei praeceptum est. temporibus Moysi populus Israhel caput uituli coluit, quod illis sacrilega flamma conflauit; ideo tria milia hominum occidi meruerunt, quia dei uox uidebatur esse contempta. Phinees adulteros uno ictu percussit: laudari a deo meruit, quoniam diuinorum praeceptorum contemptores occidit. et quadringentos et quinquaginta, quos Helias occidisse legitur, ideo occisi sunt, quia contra iussionem dei, per quod falsi uates erant, dei praecepta contempserant. et illi, quorum nominibus Macarium criminatis, nec a falsis uatibus longe sunt; quia uos deus dixit futuros esse falsos uates, quod proximo loco probaturi sumus; et dum pacem noluerunt respicere, ne in uno cum fratribus habitarent, contra praecepta et contra uoluntatem dei pertinaciter obstiterunt. ergo uidetis a Moyse et Phinee et Helia et Macario similia esse facta, quia ab omnibus unius dei praecepta sunt uindicata. sed uideo uos hoc loco tempora separantes. ut alia fuerint tempora ante euangelium, alia post euangelium; in quo potestis dicere, quia scriptum est, ut a Petro iam gladius conderetur, quo auriculam serui sacerdotis abstulerat, quem seruum potuerat quasi deuotus Petrus occidere. sed Christus pati uenerat, non defendi; et si cogitatum suum Petrus inpleret, in passione Christi uideretur seruus uindicari, non populus liberari.
[*]( 1 cfr. I. Cor. 1, 10; 12, 25 Ps. 33, 15 20\' cfr. Matth. 26, 51 ) [*]( 2 dei om. BB edd. 4 hominum om. G 6 et laudari G adeo meruit B praeceptorum] mandatorum G 7 quadringenti edd. praeter v et ante quinquaginta om. G 10 criminamini G 12 esse d om. G quo (d 8. 1. m. 2) R 13 recipere nec in uno ... habitare G 14 precepta dei et uoluntatem pertinaciter G 15 finees (sic) B 16 facta P esse G ab hominibus unius G dei processe sunt (snnt, r s. 1. m. 2 B) uindicte BB, dei processerunt uindicta v 17 separare vb 18 eu/uangelium B (sic fere ubique) altera post G 20 gladius iam G auricula seruo G 21 quem s. potuerat om. B quem] quae B, quo vb quasi poterat (sic) G occidere-suum Petrus om. B 22 si om. Bv 23 inplere BB" uidetur et seruus RBv ) 90
Nam et Macarius gladium a Petro uagina conditum non eduxit — hoc probat deus, dum ad uallem Sion loquitur dicens: uulnerati in te, non uulnerati gladio — aut probate aliquem illo tempore gladio esse percussum. deinde ait: mortui in te, non mortui in bello. quare debetis adtendere, ne temerarium sit eos martyres appellare, qui christianorum nullum senserint bellum. non enim tale aliquid factum aut auditum est, quod in bello christianorum dici aut fieri, solitum est, quod bellum persecutio dicitur, quae operata est sub duabus bestiis ex illis quattuor, quas Daniel de mari ascendentes aspexit. prima fuit ut leo: haec erat persecutio sub Decio et Ualeriano; secunda ut ursus: alia persecutio, quae fuit sub Diocletiano et Maximiano, quo tempore fuerunt et inpii iudices bellum christiano nomini inferentes, ex quibus in prouincia proconsulari ante annos sexaginta et quod excurrit n. fuerat Anulinus, in Numidia Florus. omnibus notum est, quid eorum operata sit artificiosa crudelitas: saeuiebat bellum christianis indictum, in templis daemoni???rum diabolus triumphabat, inmundis fumabant arae nidoribus, et quia ad sacra sacrilega uenire non poterant, ubicumque tus ponere cogebantur. omnis locus templum erat ad scelus, inquinabantur prope morientes senes, ignorans polluebatur infantia, a matribus [*]( 3 dt 5 Es. 22, 2 11 cfr. Dan. 7, 3 sq. ) [*]( 1 et om. BBv 3 gladio et mortui in te non mortoi in bello G (sed in l. gq. deinde ait mortui in te non mortui in bello interciderunt in G) 4 probate illo tempore aliquem G 6 a<Jtendere (t 8. 1. m. 2) R 7 senaerit (n 8. I. m. 2) B, senserunt GtJb 9 bellum om. G 10 sub - » om. v duobus (a e. I. m. 2) B, duobus B 11 ut om. RB 13 dioclytiano R, diucletiano G, diocleciano v 14 etiam impii G bellum cbristianorum inf. B 15 annos LX RB, annos prope septuaginta G 16 anullinus libri innumidia B, in mundicia (corr. i. mg. m. 2) G quod BBv 17 eorum-eaeniebat om. BBfJ 18 fuerat indictum c 19 fomabant a renidoribus G et qui G sacra om. BB edd. sacrilegia libri edcL (cfr. ittdic.) 20 potuerant BB, poterat .... cogebatur Gb 21 omnibus locis t. e. aut sc. BBv 22 a om. BBv. )
91
paruuli portabantur ad nefas, parentes incruenta parricidia facere cogebantur, alii cogebantur templa dei uiui subuertere, alii Christum negare, alii leges diuinas incendere, alii tura ponere. horum aliquid a Macario factum esse nec uos ipsi confingere poteritis. sub persecutore Floro christiani idolorum cogebantur ad templa; sub Macario pigri conpellebantur ad basilicam. sub Floro dicebatur, ut negaretur Christus et idola rogarentur; contra sub Macario commonebantur omnes, ut deus unus pariter in ecclesia ab omnibus rogaretur. ergo cum uideatis christianorum nullum fuisse bellum — et sine bello aliquos mortuos esse commemorat deus, cum dicit: et mortui in te, non mortui in bello — et dubios martyres posse eos esse, qui non sint uel ad sacra sacrilega prouocati uel ad inmunda incensa uel ad negationem nominis dei, et cum ad martyrium non sit transitus nisi per confessionem, quomodo dicitis martyres, qui non fuerunt confessores, aut quis eorum negare coactus est et confessus est Christum? si igitur nec martyrium sine Christi nominis confessione esse potest et nemo confessus est et in uindicta praeceptorum dei factum est, quod factum esse dicitis, et a nobis factum esse aliquid non probatis, cum id, quod factum est, et deus dixerit sic futurum esse et eius sunt uindicata praecepta: uidete, ne non solum uanum sed etiam superstitiosum sit sine bello mortuos ibi ponere, ubi sunt, qui in Christum confessi pro dei nomine mori potuerunt. aut si eos martyres esse uultis, probate illos amasse pacem, in qua prima sunt fundamenta martyrii, aut dilexisse deo placitam unitatem, aut habuisse
[*]( 11 Es. 22, 2 ) [*]( 1 paruuli] parui liberi BBvb cruenta RB 2 alii urguebantur (urgeb.. B) RB, al. urgebant v 3 accendere RBv (cfr. I. 14 ad inmunda incensa) 4 factum est RB uos om. RB 5 confringere B 8 commemorabantur homines ut G 9 unus in una ecclesia parlter G ergo cum-potuerunt aut (u. 25) om. BBvb 13 ad (adscr. i. mg. m. 2) G 25 si supra memoratos nideri martyres uultis BBvb (cfr. laevn. u. 9) 26 a masse G sunt prima G 27 martyrii (add. i. mg. m. 3 martyrium) G ) 92
cum fratribus caritatem. nam omnes christianos fratres esse et in primo libello probauimus et in quarto procul dubio probaturi sumus. quos dicitis debere appellari martyres, noluerunt fratres agnoscere, nullam habuerunt caritatem. nec dicatur ad excusationem, quia traditoribus communicare noluerunt, cum manifestissime probatum sit eosdem ipsos filios fuisse traditorum. nulla igitur est excusatio, quia caritatem illos non habuisse manifestissime constat, sine qua nullum nec nominari potest uel esse martyrium, sine qua maxima et imperiosa uirtus caret effectu, sine qua nihil ualet omnium scientia linguarum, sine qua nihil potest etiam societas angelorum apostolo Paulo dicente: si habeam in me potestatem imperandi montibus, ut transferant se de locis in loca, et loquar omnium gentium linguis, etiam angelorum et corpus meum flammis tradam et caritatem in me non habeam, nihil sum; sed ero aeramentum tinniens in deserto, ut pereat uocis opus, ubi nullus occurrit auditus. si tanta res, si beatus Paulus, si uas electionis quamuis in imperiosa uirtute et angelorum societate pronuntiat se nihil esse, nisi caritatem habuerit, uidete, an non dicantur martyres sed aliquid [aliud] appellari mereantur, qui caritatis desertores pro eadem desertione pati aliquid potuerunt.
Gaudet totus orbis de unitate catholica praeter partem [*]( 12 I. Cor. 13, 1 sq: ) [*]( i 1 omnes nos G 3 debere om. G appellare (i 8. I. m. 2) R, appellare B quia noltiernnt vb 6 eodem B . 8 nullum uel nominari G 9 martyrium (adscr. i. mg. m. 2) B 10 omnium] et omnis RBv (sine qua—linguarum imo in margine posita m. 1 R) 11 lingrum (a s. I. m. 1) B etiam nichil potest G 13 locis suis G 15 et corpus-tradam et om. G 16 erramen-. , tum B 17 ut deserto v (corr. Cochl.) ut] ubi G (cfr. p, 94, 8) .18 tantares . (sic mterp.) G paulus (u in au corr. uidetur m. 1) B 19 in] cum Gb 20 pronuntians RB 21 dica G aliud omissum in codd. unctnaui 24 de unitate om. G catholice G. )
93
Africae, in qua incendium de scintilla conflatum est. ab operariis unitatis querimini nescio quae esse commissa. hoc non queritur Italia, non Gallia, non Hispania, non Pannonia, non Galatia, non Graecia, non cum tot prouinciis suis Asia. quia nihil illic fuerat emendandum, nullus illuc missus est emendator, quia nihil illic fuerat scissum, nullus illuc missus, ut ita dixerim, sartor. et hic in Africa iamdudum populo in unitate manente uestis fuerat sana, aemula manu inimici discissa est. pendebant quodammodo panni de una uestis origine et de una radice uenientes ab inuicem diuisi sunt rami. ut quid se pars parti anteponit? ut quid se super alterum pannum alter pannus extollit, cum meliorem se probare non poterit? quid enim? si dicat contemptus pannus: \'quid te tantum extollis? nonne pares creuimus, in manibus conficientium simul fuimus, apud lotorem pariter mundati sumus? inimicus nos uoluit ab inuicem excidere, aduersarius pulchritudinem nostram uoluit deformare.\' in parte uestis adhuc unum sumus, sed in diuersa pendemus. quod enim scissum est, ex parte diuisum est, non ex toto, cum constet merito, quia nobis et uobis ecclesiastica una est conuersatio, et si hominum litigant mentes, non litigant sacramenta. denique possumus et nos dicere: \'pares credimus et uno sigillo signati
[*]( 1 conflatm (m eras. uidetur) 11 (confl. est ab operariis unitatis. sic i interp. v) 2 querimoni (i s. I. m. 1) B, loco huius uerbi in v in qua crimina que G, qua B 3 non solum quer. G italia non om. G non gallia om. RBv (utrumque repos. Dup.) hyspania B panonia (n s. l. m. 1) R 4 galathia G grecia BG, gretia B 5 quia nil B 6 emendator-illuc missus om. BBvd 7 sator (corr. i. mg. m. 2) G 9 quodadmodum BB 10 ab inuicem-anteponit om. BBvb 11 supra vb (se om. b) 12 melior 6 se (t. mg. lego meliorem m. rec.} G, sc meliorem se probare v 13 ut quid tantum te G quid te—creuimus om. v 14 nonne] in oue Gb (probante Albasp.) in manus G conficientium. Simul sq. sic interp. Cochl. 15 pariter om. B 16 uo-, luit nos G excidere] scindere G 18 pendimus RB 19 ex toto.\' conscissum. Et merito (om. cum constet) Gb (mutauit concisum Bald.) 20 quia una est et n. et u. ecclesiastica conuersatio G 21 tamen non G 22 credidimus G et ante uno om. G ) 94
sumus nec aliter baptizati quam uos, testamentum diuinum pariter legimus, unum deum pariter rogamus, oratio dominica apud nos et apud uos una est. sed scissa, ut supra diximus, parte partibus hinc atque inde pendentibus sartura fuerat necessaria.\' et tamen huius rei artifex aut operarius dum uult uestem in antiquam faciem reuocare, uicina fila conpungit. displicet tibi sartor, qui scissuram dam sanat, uulnerat; ille tibi [magis] displiceat, qui fecit, ut sartor peccare potuisset. et quae in uos ab operariis unitatis dicitis esse commissa, aut ad parentes uestros pertinent, quorum causa facta sunt, aut ex uoluntate dei descendunt; nos autem inde alieni sumus.
Quid? si quamuis aspera, tamen, ut diximus, cum uoluntate dei uidentur esse commissa? legimus enim in Ezechiele propheta parietem dealbatum. cui deus comminatus est tempestatem, pluuiam et lapides petrobolos et accusationes: erunt, inquit, falsi uates, qui aedificent ruinosum parietem dicentes: pax, pax; et ubi pax? recordamini, quomodo a uobis iamdudum matris ecclesiae membra ab inuicem distracta sunt. non enim unamquamque domum semel seducere potuistis. aut abiit uxor et resedit maritus, aut parentes seducti sunt et filii sequi noluerunt, aut stetit frater sorore migrante. persuasionibus uestris diuisa sunt et corpora et nomina pietatis et non potuistis praetermittere, quod [*](16 cfr. Ez. 13, 10 ) [*](1 quam uos] add. in Gb nec aliter ordinati quam uos 2 legimus pariter edd. pariter post deum om. RBv 3 et apud nos G sed scissura u. s. diximus facta partibus G scissura B 4 inde (s. l. m. 1) B fuerat] erat B 8 magis om. RBv (uncinaui superfluum) ut] ubi G (cfr. p. 92, 17) 9 et am. G quae uos v 11 descendit RB nos tamen inde BBv 12 si qui si G ut dixi BBvb 13 uiderentur G in ezechielem prophetam RB ezechielo G 15 petrobolus (sic) G, petrouolosifcRt) (elf. p. 96,6) accusationem v 16 aedi- » iicent (a 8. l. m. 2) B, edificant (a corr. exe) B 17 ubi est pax G (cfr.p. 95, 2) 19 distructa R, destructa B 20 sed aut abiit Gb iuit uxor RBvb 22 suasionibus 13, partitionibus v et om. RBvb)
95
legitimum est. utique dixistis: \'pax uobiscum,\' cum deus contra: pax, et ubi pax? hoc est dicere: quid salutas, de quo non habes ? quid nominas, quod exterminasti ? salutas de pace, qui non amas pacem. hi, inquit, aedificant ruinosum parietem. domus dei una est; qui foras exeuntes partem facere uoluerunt, parietem fecerunt, non domum, quia non est alter deus, qui alteram domum inhabitet. ideo parietem fecisse dicuntur falsi uates, in - quo si ianua fuerit conlocata, quicumque intrauerit, foris est. nec lapidem habere angularem unus paries potest, qui lapis est Christus duos in se suscipiens populos, unum de gentibus, alterum de Iudaeis, qui nodo pacis iungit utrumque parietem. nam quot commoda habet domus, tot incommoda paries: domus inclusa custodit, tempestatem retundit, pluuiam diffundit, latronem aut furem aut bestiam non admittit; sic et ecclesia catholica omnes filios pacis gremio et sinu suo conplectitur; contra paries, qui est aedificatus ruinosus, nec lapidem angularem sustinet et ianuam sine causa habet nec inclusa eustodit, pluuia udatur, tempestatibus caeditur nec potest arcere latronem nec uenientem prohibet furem. paries de domo est, sed domus non est; et pars uestra quasi ecclesia est, sed catholica non est. et dealbant, inquit, eum, hoc est quod uos solos sanctos aestimatis. querimini uos sine nobis aliqua esse passos; ergo
[*]( 2. 4 . 22 cfr. Ez. 13, 10. ) [*]( 1 utique legistis B cum] et G 2 pax pax et ubi est pax G i 3 habes, quid [nomines? v quod (i 8. I. m. 1) nom. R 4 qui—pacem om. BBv pacem om. b hii... edificabunt G 5 dei om. B partem] parietem G 8 si om. v fuerit ianua G 9 foras RB angularem bis pos. in B, ungularem (hic et l. 17 u init. del. et a corr. i. mg. m. 2) habere G 10 quia v lapis om. G 11 qui] cui v 12 nodo] t modo B, (expunx. et i. mg. corr. m. 2) G quod (t 8. I. m. 2) R, quod Bv (corr. Cochl.) 13 in commoda G 14 tempestatem retundit om. RBv pluuiam defendit coni. Barth. aut feram bestiam G 15 sic et in BB 18 inclausa Bv pluuiis G, pluuiae datur b 20 furem] feritatem G paries enim res de ... Gb 21 et parscatholica non est om. v ) 96
constat uos solos aliqua passos, quia aliud est tempus pacis, aliud tempus persecutiouis. si persecutionem putatis, dicite, quid uobiscum passae sint uniuersae prouinciae, in quibus ecclesia catholica est constituta? sed quia uindicta fuit, non persecutio, solus paries passus est, cui deus interminatus est tempestatem, pluuiam et petrobolos et accusationes. sic enim locutus est: quid aedificastis ruinam? quid dealbastis? quid linistis? hoc contra uoluntatem meam est, dicit dominus. displicent uobis tempora nescio cuius Leontii, Ursacii, Macarii et ceterorum. emendate uoluntatem dei, si potestis, qui dixit: contra parietem exurgam cum ira mea et inmittam tempestatem nimiam et pluuiam, diluuia et lapides petrobolos et percutiam parietem ruinosum et dissoluentur conpagines eius. sed ne quis uestrum dicat: si unitas bonum est, quare totiens facta durare non potuit ? ideo, quia sic res ipsa a deo est ordinata, qui comminatus est tempestatem, pluuiam, lapides et accusationes, et istae quattuor res non poterant uno tempore fieri. fuit primo tempestas sub Ursacio: agitatus est paries, sed non cecidit, ut haberet pluuia, ubi operaretur. secuta est pluuia sub Gregorio: udatus est paries, sed non maduit, ut haberent lapides, ubi operarentur. post pluuiam seeuti sunt lapides sub operariis unitatis: dispersus est paries, sed de fundamentis suis se iterum reparauit. iam tria peracta sunt: debentur
[*]( 7 & 11 cfr. Ez. 13, 13 ) [*]( 1 aliqu99 (corr. m. 1) R, aliquas (sic) B 2 tempus om. Bvl sij ipsi RBv 3 sunt RBvb in quibus est ec. cath. constituta G t) est post interminatus om. G 6 lapides petrob. G, 6 & 13 petronolos RBv (cfr. p. 94,15) accusationem v 7 edificatis Gb dealbatis G 8 quid linistis om. G lauistis vb est om. G 9 leonti ursaci RB 12 et mittam G 13 diluuia] diluentem G et petrouolos v 14 ne qui G 15 totius (corr. i. mg. m. 2 totiens) G 17 lapidem RB accusationem vb 18 uno] in omni v 19 sub Urs. om.RBvb ursatio G 20 occidit R ubi] ut v secunda est v 21 sub Gr. om. RBvb 22 sub op. un. om. RBvb , 23 disparsus (e s. l. m. 2) R, sparsus G paries om. vb de om. Gb ) 97
uobis accusationes, sed quomodo et quando, nouit ille, cui placuit de nobis ista nuntiare.
Et ne aliquis de hoc intellectu dubitaret, deus addidit dicens: non sunt, quae dico, de luto aut de latere aut de pariete, sed de falsis prophetis, qui seducunt populum meum. hoc uerbum \'seducunt\' uidete, cui parti conpetat. nobiscum erant omnes, nobis absentibus inruistis; sed ut haberetis, quos habere desiderastis, non potuistis nisi seducere, et quae sint uerba seductionis uestrae, omnibus notum est. uestrum est dicere: \'adtendite post uos\', uestrum est dicere: \'redimite animas uestras\', uestrum est dicere hominibus fidelibus et clericis: \'estote christiani\'. sed cum dicitis: \'adtendite post uos,\' contra euangelium facitis, ubi dictum est: nemo tenens manicam aratri post se adtendens intrabit regna caelorum. et uultis scire, quid meruit, qui post se adtendit et qui ante se? recordamini Sodomorum fugitiuos, Loth et uxorem eius: quae post se adtendens in statuam salis mutata est, qui ante [se] prospexit, euasit. quid est ergo, quod dicitis: \'adtendite post uos T nam et cum dicitis: \'redimite animas uestras\', unde illas emistis, ut uendatis? quis est ille nescio quis angelus, qui nundinas [*]( 4 cfr. Ez. 13, 9 & 10 14 Luc. 9, 62 17 cfr. Gen. 19, 26 ) [*]( 1 ille] deus G cui pl.] complacuit (o in ras. corr.) B 3 aliquid G dubitare ⋀ (t. mg. m. 2 ys. tur) G 4 hec que G aut de latere a tt om. BBvb 5 sedicnnt (u 8. l. m. 1) B 6 uerbo (0. 8. I. m. 2) B, ob 7 nobis absentibus BB inruistis] erupistis G 8 et ut b desideratis G, desideratis (s 8. I. m. 1 ut videttw) B 9 sint (corr. ex sunt) B, sunt (om. uerba) G 10 uestrum est d. adt. post uoa] haec verba omims quae sequuntur uestrum e. d. redimite animas uestras podta turti post t. estote christiani G 10 & 13 adtendite (t 8. I. m. %) B, (sed nihil mutatum u. 16 & 19) 15 intrauit BB \' in regna G 16meruerit G et quid qui ante G 17 et om. v eius Molasaadon G 18 adtendit BBv mutata] effecta G ante se edd. 19 eat om. B 20 et d om. G 21 uenatis (d 8. l. m. 1) B quis est nescio qui angelus BBvb quis est ille angelus G (utntmque contexuit Dwp. scribens qua supra sunt) v ) [*]( XXVI. ) [*]( . 7 :• )
98
facit animarum? cum dicitis: \'redimite animas uestras,\' redemptori renuntiatis, cum solus Christus sit redemptor animarum, quas ante eius aduentum diabolus possidebat. has sanguine suo Christus saluator noster redemit apostolo dicente: empti enim estis pretio magno. constat enim sanguine Christi omnes redemptos. Christus non uendidit, quos redemit, animae emptae a Christo non potuerunt uendi, ut possint, sicut uultis, a uobis iterum redimi. aut quomodo potest una anima duos dominos habere ? aut numquid est alter redemptor? qui prophetae nuntiauerunt alterum esse uenturum? quis Gabriel iterum ad alteram Mariam locutus est? quae uirgo iterum peperit? quis uirtutes nouas aut alteras fecit? si nullus est praeter unum, qui redemit animas omnium credentium, quid est, quod dicitis: \'redimite animas uestras?\' iam illud quale est, quod hominibus christianis, etiam clericis dicitis: \'estote christiani ?\' et cum miraculo quodam unicuique audetis dicere: \'Gai Sei, Gaia Seia, adhuc paganus es aut pagana?\' eum, qui ad deum se conuersum esse professus est, paganum uocas, eum, qui uel a nobis uel a nobis non in nomine nostro nec uestro sed in nomine Christi tinctus est, paganum uocas — sunt enim, qui et a uobis baptizati sunt et ad nostram communionem postea transierunt — eum,
[*](6 I Cor. 6, 20; 7, 28 ) [*]( . 1 fecit G cum dicjtis-redemptor animaram om. RBfJ 6 pretio om. G enim] ergo G 6 quos] quod G 7 a om. B uendi] distrahi G 8 aut] ut B 9 aat] an BB, at vb 10 ant qui G quem proph. BBfJ pronunciauerunt? Alterum v uènturum] christum G 11 gabrihel RB 13 redimit vb 16 admiraculo BBvb quaedam v 17 audetis om. BBvb gaisi uel gaiseia G Gai sei B, gaise BJ de transpos, cfr. p. 77, 18; 88, 4; sequuntur hoc loco in B fol. 32h et in B fol. 316 1 non querebat illud-et non uultis (aultis ut B). quae supra sunt gaisei adhuc paganus sq. leguntwr *n B fol. 35" post uindicauit finees et non uultie (p. 88, 4), in B fol. 35* 1, m c p. 39 Gaia Seia OM. BBv es om. BBv aut] uel G 18 paganeum (paganum B) qui RBfJ (corr. Coehl.) 20 nec] uel Gvb est om. BB 22 a communione nostra minime recesserunt et nt ipsos seducas paganos uocas G transierunt] paganum aocas eum BBvb) 99
qui deum patrem per filium eius. ante aram rogauerit, paganum uocas. quicumque enim crediderit, in nomine patris et filii et spiritus sancti credidit, et tu eum paganum uocas post professionem fidei. si aliquis christianus, quod absit, deliquerit, peccator dici potest, paganus iterum esse non potest. sed haec omnia uultis nullius esse momenti; ac si tibi consenserit, quem seducis, unus consensus et manus tuae porrectio et pauca uerba iam tibi christianum faciunt de christiano, et ille uobis uidetur christianus, qui quod uultis fecerit, non quem fides adduxerit.
Et si seductioni uestrae paulo tardius fuerit adcommodatus adsensus, etiam illa uobis argumenta non desunt, quibus quasi facile etiam nolentibus, quod uultis, suadere possitis, dum dicitis auditum esse ex ore eorum, qui iamdudum in uestro collegio fuerant, quod, qui gustaret aut acciperet de sacrificio aduentantis unitatis, de sacro gustare uideretur. non negamus ab aliquibus esse haec dicta, quos constat [*]( 1 ante horam codd. v (corr. Cochl.) rogauit G paganum uocas transpos. post transierunt (p. 98, 22) edd. praeter v 2 credidit G 3 pad ganum supple Cochl. 4 aliqui (d s. I. m. 2) B, aliquid Bvb absit unusquisque deliquerit BBvb delinquetet c 5 paganis G paganus -potest om. B esse iterum R 6 at si v tibi ipsi vd 9 nobis bl om. B uidetur (bi 8. I. m. 2) R, uidebitur Bvb non quem] numquam B, (corr. i. mg. non quem) G 10 adduxerit] Explicit Liber Tercius Sancti Optati G fol. 36 b; add. i. mg. m. 2 desunt nonnulla et infra scr. m. 3 Immo exstant in fine lib. 7; quae supra leguntur, inserta sunt in G fol. 63 b (libr. VII, c. 5), ubi imo mg. adscr. m. rec. Transpos. ei 3. lib. idem est ordo in C fol. 141 — 15 \\ ubi add. i. mg. m. rec. Pars libri III in editis. quae supra sequuntur, et hoc in loco libri III et repetita libr. VII, 5 exhibent R fol. 63 \\ B fol. 66 bl (R IB\' uel BPB1 lectionum discrepantias, quae pertinent ad libr. III uel VII, numerus omissus librorum indicat consensum.) 11 ut si ROG,: si om. B1 H seductioniş (sic) Bl, oednctionis B\'v 12 adsensns s s. I. m. 1 C, m. 2 B 13 quasi quale BIBIł1 fidle B1 \' 14 auditum] aut dictum BlBlv ore om. B1 15 qui om. B1 16 aduen##» unitate CG (in utroque lacun. 6-8 litt.) unitatis om. BaB2 gnstaret (t fin. eras.) B* 17 bec dicta esse G hęc B* ) [*]( 7* )
100
postea tota securitate fecisse, unde paulo ante populos deterrebant. sed alia ratio exegit has uoces, alia inuitauit in factum. nam ut haec dicerent, qui feruntur ista dixisse, opinio falsa eorum aures et omnium populorum conpleuerat. dicebatur enim illo tempore uenturos esse Paulum et Macarium, qui interessent sacrificio, ut, cum altaria solemniter aptarentur, proferrent illi imaginem, quam primo in altare ponerent, et sic sacrificium offerretur. hoc cum acciperent aures, percussi sunt et animi et uniuscuiusque lingua in haec uerba commota est, ut omnis, qui haec audierat, diceret: \'qui inde gustat, de sacro gustat\'. et recte dictum erat, si talem famam similis ueritas sequeretur. at ubi uentum est a supradictis, nihil tale uisum est ex eo, quod fuerat paulo ante fama mentita: nihil uiderunt christiani oculi, quod horrerent, nihil probauit aspectus ex his, quibus perturbatus erat auditus. uisa est puritas et ritu solito solemnis consuetudo perspecta est, cum uiderent diuinis sacrificiis nec mutatum quicquam nec additum nec ablatum. pax a deo commendata uolentibus placuit; quare nullus eorum debet argui, qui de collegio uestro ad pacem
[*]( 2 exigit BI BftJ alias inuit. Blv 4 aures om. B7 oppleuerat BBvb p r (opleuerat B1) 5 esse cmt. BIB.., 7 proferent (r 8. l. m. 1) C illic BiB.., 7 altkre (e perdvctum) C, altari G et om. BIB\'tJb 8 acceperant B2 perculsi CGb 9 sunt om. BaB? et post sunt om. CG unusquisque J51 10 haec om. CGB\'J, hoc Bbb s audierit (a 8. I. m. 2) C hoc diceret CG quid inde B1, . qui/inde (lift. distin.) B* inde om. b 12 at (t corr. ex d m. 2) C, ad (t 8. I. m. 2) B2, et at B* supra cJiç dictis (sic) Bs et nihil (nichil .Bl, nil B1) BBv 13 mentita fama vb nichil BIt nil B* 14 uiderant B*. oculi christiani BlBlb oculi] sequuntur in v non sunt (apostolum imitati add. aochl.) Qui ait (cfr. p. 84, 3) — mandata diuina(qfr.p. 86,24) quodhorrerent sq. horretent]hortarent B2 nichilBIG, 11 ml B2 probabit BIt1, probabit (u 8. l. m. 2) B*t prouabit BI 15 ex iis edd. praeter v fuerat CG 16 soli"\';\' (0 s. I. m. 1) Bf, solita v perfecta RtВl, perg|pecta (corr. m. 2) C 17 diuino sacrificio JlilJl i nec auditum BlfJ 18 ablatum] albatum v a om. b placut (i 8. I. m. 1) C ) 101
transitum fecit. qui fuerant sinistra opinione turbati, simplici ac pura ueritate firmati sunt. nec dicatur de amaro fecisse dulce aut de dulci amarum. amaritudo, quae de falsitate uidebatur fuisse nuntiata, in sinu opinionis resedit ac remansit; ueritas perspecta oculis dulcedinem suam in se habens a falsae opinionis limitibus separata est. ergo nec de amaro factum est dulce nec de dulci amarum, quia et aliud et extra est, quod est uisum, et longe fuerat, quod uidebatur auditum. quare uides te sine causa fecisse conuicium fingens pro arbitrio, quod uoluisti, ut Macarium et Taurinum lacerares. perdidisti, quod sapiens uideris, dum sensus tuos inuidia deprauauit et intellegendi tibi aditus clausit.
[*](1 sinistra] in ista RxBxv opinione sinistrae (sinistre B1) partis iftB* simplicia ac B* 2 pura (in ras. a m. 2) C, plura (вic)Rt> plura B pip-pura (sic) R1, plena v firmati] turbati BPB* dicantur BBGrvb fecisse dulcem CRWG 8 ant] nec J:\'B2 de dulce libri 4 fuisse a nidebator BPB2 resedit ac] sed dicta (n a. I. m. 2) B*, aedductaBt, sed ditare mansit v (sedit ae mansit coni. Coehl.) 5 ueritas] ab syll. tas incipit fol. 67* 2 in B2, cuius margo mutilatus nonnuUa ex prima uersuwm decade absumpsit, quae tmeinaui: dul[cedi]nem, habe[ns a], limitib[nsl, de[ama]rum, d[nl]ce, [et extra], lon[ge], [au]ditum, an[te] oculis perspecta CG suam om. CGv false B2 6 limitibus dupl. O pos. B2 separatam (om. eat) v de amaram (o a. I m. 2) B1 facta est ZisBB (a estin ras.) 7 nec dulce R\'lВt, nec de dulce Rl0BtO ft qui (a It. I. m>. 2) BxBl, quae B2, que B7, qui v (corr. Oochl.) et aliud] ęliud (corr. i. mg. m. 2 a) G est et ez. est BPB7 8 quod uid.] quo diuidebatur (di in ras.) B* auditum] sequuntur in CGBPB* sed ut ad (ad m. 1 B1) paulo ante dicta (dictum R2JJ\'l) redeamus iam ad illum locum sq. (tfr. libr. VII, 6) EXPLICIT LIBER TERTIVS (rubr.) Rl fol. 36* , Explicit liber tercius Bl fol. 36. 1, Expliçit liber III v itemque finitur in b 9 quare uides—aditus clausit] haec ex libr. IIII, 9 tramposita, ubi excipiunt uerba ad nos uenire uiderentur. inde ab editione Dupiniana libri III ultima exhibentur fecisse om. RBv et fingens b 10 arbitrio tuo RBx taurinum et macharium RBv 12 auditus G clausit] add. in codd. probatum est (cfr. finem libr. IIII)) 102
A te nobis, frater Parmeniane, de petito milite frustra calumniam factam esse aperte dilucideque monstratum est. etiam illud disce, quod dixisti de oleo et sacrificio peccatoris, ad uos potius pertinere. non enim ille debet esse peccator, quem uos uolueritis. nam et nos uestram praesumptionem possumus imitari et dicere uos esse peccatores. sed facessat ex utraque parte praesumptio: nullus nostrum humano iudicio alterum damnet. dei est nosse reum, illius ferre sententiam. taceamus omnes homines, solus deus indicet peccatorem, cuius sacrificium sit canina uictima et cuius oleum ungi desideranti. ingerat metum.
Huius rei apertissimam ueritatem, Parmeniane frater, agnosce. si tamen hoc nomen fraternitatis frequenter a me [*](11 cfr. Es. 66, 3; Dent. 23, 18; Aug. c. ep. Parm. 2, 5, 10 ) [*]( INCIPIT LIBER QVARTVS (rubr.) R fol. 36 b, Incipit (I rubr.) Liber quartus B, fol. 36* 1, Incipit prefatio Liber Quartus (rubr.) G fol. 36b; addunt RBGvd libri IIII argumentum, quod P exhibet fol. 243* : In (Quart [ruar.] in P, I [rubr.J B) hoc quarto (in lacun. add. m. 2 B) libro (uolumine G, om. RB) indicio (iudicio RBv) dei ostenduntur (ascenduntur R, accenduntur [c prius corr. ex s] B), qui sint hoc tempore peccatores, et quia deus per Hieremiam (iheremiam B) prophetam ludaeis irascitur, non christianis, et quia idola (ipsi add. G) sunt lacus detriti, non Macarius aut Taurinus, sicuti (sicut P) Parmeniano uisum est. Post haec: Incipit Liber Quartus (rubr.) G, v p. 45, sex fere uersus uacant in B 2 frater nobis RB 3 calumnia R ti facta RB esse] est RB dilucidequae (sic) R 4 dixisşęţ (ti 8. I. m. 2) R peccatorum vb 5 ille om. RB 6 nos] uos B presumptionem uestram G 7 sed facite RBvb 8 ut ex vb praesumptio om. RBvb 9 illius] iudicis est Gv et add. in v nosse ueram illius ferre sententiam 11 ungi-metum] uideatur esse timendum G 12 mêtum] meritum B 13 rei om. G pmenine B (sic saepius) )
103
dictum libenter audire dignaris, fac, ut tibi sit fastidiosum, tamen nobis est necessarium, ne forte iuxta probationem huius nominis tacendo rei esse uideamur. si enim tu non uis esse frater, ego esse incipio inpius, si de nomine isto tacuero. estis enim fratres nostri et nos uestri propheta dicente: nonne uos unus deus creauit et unus pater genuit? non enim potestis non esse fratres, cum omnibus dictum sit: dii estis et filii altissimi omnes. et nos et uos unum praeceptum accepimus, in quo dictum est: ne uocetis uobis quemquam patrem in terris, quia unus est pater uester in caelis. saluator noster Christus solus natus est filius dei; sed et nos et uos filii dei uno modo facti sumus, sicut in euangelio scriptum est: uenit filius dei: quotquot eum receperunt, dedit eis potestatem, ut filii dei fierent, qui credunt in nomine eius. nos et facti sumus et dicimur, uos et facti estis et non dicimini, quia pacifici esse non uultis nec audire ipsum filium dei dicentem: felices pacifici, quia ipsi filii dei uocabuntur. Christus ueniens deum et hominem reuocauit in pacem: et fecit ambos unum tollens medium saepem parietis. uos nobiscum, id est cum fratribus pacem habere non uultis. non enim potestis non esse fratres, quos isdem sacramentorum uisceribus
[*]( , 6 Malach. 2, 10 8 Ps. 81, 6 (cfr. Ioh. 10, 34) 9 Matth. 23, 9 13 Ioh. 1, 11 & 12 17 Matth. 5, 9 19 Eph. 2, 14 ) [*]( 1 fastidiosum-ne forte om. v 2 iurla. pr.] iusta probatio v tot probationes Gb 3 oideamur] iudicamur v si enim—esse incipio lineola subscripta not. in G 4 esse] ecce B 6 deus unus G et om. d genuit] genius uel genuis (s del. et t adscr. i. mg. m. 2) G 8 uos autem \'dii G uos et nos G (sed cfr. I. 12) uos sumus qui vb, uos qui d unum om. vb praeceptum . unum d 9 accipimus BB uobis om. B 10 aester om. G 11 coelis, saluator n. Christus. Solus vb 12 dei tramp. ante sumus in v, t t t om. b 13 (juodquod (t s. I. m. 2) R, quodquod B, quotq. (sic) G 14 eis] illis G 15 qui credunt i. n. eius om. BBvb et post nos om. G 16 uos [om. et) facti — n. dicimini lineola subscr. notat. in G . 20 pari (lacuna 3 lilt., sed in mg. supple etis litt, manus claris) uos B 22 iisdem Gb, idem (sic) B, eisdem v ) 104
una mater ecclesia genuit, quos eodem modo adoptiuos filios deus pater excepit. unde huius temporis praescius Christus, quia futurum erat, ut a nobis hodie discordaretis, talia dedit orandi mandata, ut uel in oratione unitas remansisset, ut iungerent preces, quos discrepaturae fuerant partes. oramus pro uobis, quia uolumus, et uos pro nobis, et cum non uultis. aut dicat unusquisque uestrum: \'pater meus, qui in caelis as\', et \'panem meum cotidianum da mihi hodie\', et \'dimitte mihi peccata, quomodo et ego debitori meo\'. igitur si quae mandata sunt, mutari non possunt, uidetis nos non in totum ab inuicem esse separatos, dum et nos pro uobis oramus •- uolentes et uos pro nobis oratis etsi nolentes. uides, frater Parmeniane, sanctae germanitatis uincula inter nos et uos in totum rumpi non posse.
Iam peccator quaerendus est, cuius potuit uel oleum timeri uel sacrificium repudiari. cesset humana suspicio., utriusque partis praesumptio sileat; quis sit peccator, solus indicet deus. legimus in XLVIIII psalmo sub secundo diapsalmate spiritum sanctum dixisse: peccatori autem dixit deus. hoc loco aduertenda est tota mentis intentio et uidendum, quis sit peccator. si enim post quod lectum est: [*]( 7—9 cfr. Matth. 6, 9.11. 12; Luc. 11, 2-4 19 Ps. 49, 16 ) [*]( 2 praecisus (s prius eras.) R, preciosus B 4 ut om. Rv sed sequens I uel m. 2 corr. ita ut uel desit in R, idem om. B permansisset G, remaneret edd. ut iung.-partes Ivneola subscr. notat. in G 5 preces iungerent edd. quas BBv discrepatorw (del. m. 2) R, discrepare B, discreturi G (quos discrepare facerent partes coni. Cochl.) partes] parietes G Rogamus pro G 6 et nos pro nobis (corr. i. mg. m. 2) G. cum] quia G 7 pater noster (corr. i. mg. m. 2) G 8 et (utrimque)] aut G 9 peccata mea G si om. RBv quae emendata sunt G 10 uos...........in totum (i. mg. suppl. m. 2 non) G Q 11 pro nobis (u s. 1. m. 2) R rogamus nolentes G 12 rogatis et si non uultis G oretis vb 18 sancta gemina uincula RB" 17 utrisque (u s. I. m. 2) R qui libri, quid v 18 iudicet Bvb XXXVIII ps. (om. in) BBvb (corr. Cochl.), in quadragesimo nono G 19 diapsalmate (lin. subscr.) G 20 aduertanda B 21 qui libri quod om. RBv, postquam b (cfr. p. 105, 9) )
105
peccatori autem dixit deus, uerba huiusmodi sequerentur, ut diceret: \'tulisti arma, proiecisti te castris, stetisti contra hostes in acie\', timendum erat militi, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'conparasti merces, peregrinatus es, egisti nundinas, lucri causa quod emeras, uendidisti\', timendum erat negotiatori, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'fabricasti nauem, struxisti funibus, ornasti uelis, opportunos, ut nauigares, captasti uentos\', timendum erat nautae, quia potuit ipse uideri peccator. aut post quod lectum est: peccatori autem dixit deus, si sequerentur haec uerba: \'dissensio et scisma tibi displicuit, concordasti cum fratre tuo et cum una ecclesia, quae est in toto orbe terrarum, communicasti septem ecclesiis et memoriis apostolorum, amplexus es unitatem\', si haec subsequens lectio con-tineret, nobis timendum erat, nos esse potuimus peccatores. cum autem dicit deus: ad quid exponis iustitias meas et adsumis testamentum meum per os tuum? tu autem contempsisti disciplinam et abiecisti sermones. meos retro; sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. uidebas furem et currebas cum eo et cum adulteris portionem tuam ponebas. haec ad uos dicta sunt omnia. excusate uos ab his omnibus, si potestis.
A uobis enim contempta est disciplina; ut quid recitas [*]( 1 & 10 Ps. 49, 16 16 ibid. 49, 16 . 17. 20. 18. ) [*]( 2 ut] et G tulisti—peccator (lin. subscr.) G proiecisti castr. JRBva processisti de Gb, proiecisti te scripsi stetis (sic) B 3 in aciem G 5 quod\' eras (sic) B 7 instruxisti Gb 9 nauite G ipse om. B aut si post G, aut. postquam b (cfr. p. 104, 21) 11 dissentio G scismata Bv displicent v 12 tuo om. G quae est om. G 13 et om. G 15 nos esse potuimus esse B, nos potuimus esse G * 16 Ut quid G iustificationes G 17 adsnmis (s s. I. m. 2) R testamentum tuum B 19 aduersum Bvb denotabus] detrahebus G (loquebaris Uulg. sed cfr. p. 107, 18) 21 occurrebus BB, concurrebus v adulteris port.] mechis particulam G (elr. p. 111,15) 23 omnibus om. G )
106
testamentum, qui testamento non seruis, in quo descripta est disciplina, quam seruare non uultis? non enim potestis dicere uos eam seruare, contra quam militatis. deus dicit: quaere pacem et consequeris eam; tu repudiasti pacem: non est contemnere disciplinam? in euangelio legitur: pax hominibus in terra bonae uoluntatis; tu nec uoluntatem bonam uis habere nec pacem: non est contemnere disciplinam? item in psalmo CXXXII legitur: ecce quam bonum est et iucundum habitare fratres in unum; in unum habitare cum fratribus non uis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit in euangelio: qui semel lotus est, non habet necessitatem iterum lauandi; tu rebaptizando iterum lauas: non est contemnere disciplinam? deus dicit: ne tetigeritis christos meos neque in prophetas meos manum miseritis; uos tot sacerdotes dei honoribus expoliastis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit: inde scio, quia discipuli mei estis, si uos inuicem diligatis; odio nos habetis, fratres utique uestros, nec apostolos imitari uoluistis, a quibus etiam negator dilectus est Petrus: non est contemnere disciplinam? exponis iustificationes dei et adsumis testamentum eius per os tuum. quomodo disputas: quaere pacem, cum non habeas pacem? quomodo
[*]( 3 & 22 Ps. 33, 15 5 Luc. 2, 14 8 Ps. 132, 1 11 Ioh. 13, 10 14 Ps. 104, 15; I Para!. 16, 22 17 Ioh. 13, 34 20. 21 cfr. Ps. 49, 6 ) [*]( 1 testamentum non seruas vb scripta est disciplinS (-- del. m. 2) G 3 seruare eam G seruasse RBv 4 consequaris b et tu G non] utique hoc G (idem u. 7, 13, 16, 20) 6-8 tu nec uol.-contemnere disc. om. b 8 in ipso psalmo 132° G 9 est om. BG quam iocundum G fratres (s. I. m. 2) R, om. d in uno habitare libri 10 numquid non est G 12 iterum necessitatem vb 13 dixit G 14 christianos meos v 15 manum miseris G honor. spoliastis G * 17 unde v 18 nos. odio nos Gb 21 adsumis (s s. I. m. 2) B eius om. v 22 disputas] dicis d (fortasse legendum dicere potes, cfr. I. 2) cum tu non vb hab. pacem testamentum non sernas RBv (desunt recitas et testamentum et in quo descr. e. disciplina p. 107, 1. 2) quomodo addidi ) 107
testamentum recitas et testamentum non seruas, in quo descripta est disciplina?
Electi estis, qui sedentes populum doceatis, et detrahitis nobis utique fratribus uestris. quoniam, sicut supra dixi, una nos mater ecclesia genuit, unus nos deus pater excepit, et tamen scandala contra nos ponitis mandando singulis, ne nos salutent, ne a nobis dignationem accipiant. considerate uerba superbiae uestrae, considerate tractatus, considerate mandata, actus quoque uestros reuoluite et inuenietis oleum uestrum timuisse, qui rogabat. nullus uestrum est, qui non conuicia nostra suis tractatibus misceat, qui non aut aliud initiet aut aliud explicet. lectiones dominicas incipitis. et tractatus uestros ad nostras iniurias explicatis; profertis euangelium et facitis absenti fratri conuicium; auditorum animis infunditis odia, inimicitias docendo suadetis, haec omnia dicendo contra nos scandala ponitis. ergo unicuique. uestrum dictum est: sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. dum peccatorem arguit et sedentem increpat deus, specialiter ad uos dictum esse constat, non ad populum, qui in ecclesia non habent sedendi licentiam. uides ergo procul dubio uobis inputari debere, cum dicit deus: sedens aduersus filium matris tuae ponebas scandala. unam matrem nos habere iam totiens conprobaui nec uos negare [*](17 & 22 Ps. 49, 20: ) [*]( 1 testamento non seruis G (sed cfr. p. 106, 1. 2); hic est ordo in d: testamentum recitas-est disciplina: quomodo dicis-habeas pacem (p. 106, 21) 3 electi] lecti coniec. Casaub. (i. e. \'scriptum est de uobis\') 8 tractatus mandata BBv 9 actusque B et om. RBvb et inuenietis-qui rogabat del. Dup. quae non cohaererent cum praeeedentibus aut sequentibus llautom. Gb 12 initet v (scrips. Cochl. mutet) aut] et Gb 15 animas infigitis RBv odio v inimicitias suadendo (docetis add. Barth.) docendo suadetis v 18 denotabus] detrahebus d (cfr. p. 105, 19) 19 dum peccatorem-ponebus scandala (u. 23) om. G dum om. RBv 21 habet edd. praeter v )
108
potestis qui contra nos scandala ponitis, dum aliqui uestrum et non intellectas proferunt -lectiones, ut auferant etiam illud, quod inter omnes solet esse commune, salutationis uidelicet officium. nam et uos ipsi aliqui in perfunctoria salutatione oscula denegatis solita et docentur multi, ne aue dicant cuiquam nostrum, et uidentur sibi hoc de lectione, sed non intellecta mandari ignorantes, de quibus apostolus hoc diierit: cum his nec cibum capere; aue illi ne dixeritis; serpit enim eorum sermo uelut cancer. dixit hoc de haereticis, quorum coeperat illis temporibus uitiosa esse doctrina, qui subtili seductione uerborum morbis obscure serpentibus corrumperent fidei sanitatem: ut Marcion, qui ex episcopo apostata factus inducebat duos deos et duos Christos, ut Praxeas, qui argumentabatur patrem passum esse, non filium, ut Ualentinus, qui conabatur carnem Christo subducere. • horum est sermo, qui habuit cancer ad fidei membra uexanda. talis sermo est et Scorpiani haeretici, qui negabat debere esse martyria. sed uenena sua sibi seruent nec eorum relatio auditorum intellectus simplices uel leuiter uexet. huius igitur
[*](8 I Cor. 5, 11; n Ioh. 10 9 II Tim. 2, 17 ) [*](2 et & etiam om. G 8 quo B omnes homines Gb 5 oscula solita denegatis Gb ne nos salutent ne uel aue G 6 cuique b 7 mandare JRBvb hoc om. G 8 aue illi-uelut cancer om. G 9 serpi (lacuna 4 litt., tur eras. uidetur) enim B de (a. r l. m. 2) B 10 ceperat BG 12 conramperent (r 8. I. m. 2) B M Marchion G I 18 et duos scriptos (x 8. l. m. 2) B, et duos scrixptos (sic) B, et duos scriptos v 14 ut] aut B Praxeas] ebion BB, hebion Gb, simon v; pro Ebtonis nonwne Balduino iam suspecto Praxeae, qui haereseos supra laudatae auctor perhibdvr, nomen rettituit Dupift. tntereidisae (Jliqua arbitratus uelut: nt Ebion, qui Christum dicebat esse merum hominem (qtftU quid- postea Photino ad- signamtur p. 109, 6), ut Prazeas, qui argumentabatur sq. quem arg. se patrem esse (om. paaum) v 16 snb Chr. subd. B 16 quem h. cancer G, qui h. cancrum vb 17 talis est et sermo G Corpiani RBvb, scaepiani Albasp. ex cod. Tiliano scr. negat G 18 sed] et b, scilicet d serpent RB, serpant v, seruet b ne eorum elatio G ) 109
sermo est, qui uitandus est, ne serpat sicut cancer. dictum est hoc et de Ario, qui conabatur docere filium dei ex nullis substantiis factum esse, non ex deo natum; cuius doctrina, nisi in Nicaeno concilio a trecentis decem et octo episcopis dissiparetur, pectora multorum sicuti cancer intrauerat. dictum est hoc de Photino praesentis temporis haeretico, qui filium . dei ausus est dicere tantummodo hominem fuisse, non deum. potuit hoc et de nobis dici, quia uester sermo animis et auribus aliquorum non leue intulit cancer. uester enim sermo est, quem ad pacis filios habetis, dum dicitis: \'peristis, adtendite post uos; peribit anima uestra; quamdiu uos tenetis?\' sic fecistis de fidelibus paenitentes, sic mortificastis in sacerdotibus honores. ecce et uester sermo est, qui serpit uelut cancer hodie, ut salutatio et conuictus prohibeatur. noster sermo quid tale facere potuit, qui simplici doctrina filios pacis retinemus, non alienos seducimus nec quemquam exterminamus? manifestum est igitur uos contra nos cotidie scandala ponere et longum est percurrere omnes modos, quibus nobis detrahitis, et omnia genera, quibus scandala ponitis.
Nam et cum dicit: uidebas furem et concurrebas cum eo, de qua re hoc putatis dictum esse? numquid de subducto uestimento aut de inuolato gremio aut de aliquibus rebus, quae ablatae uel lucra uel damna inter homines [*](10 cfr. IY, 11 20 Ps. 49, 18 ) [*]( 1 serpiat (i perduct. m. 2) G 2 hoc (s. I. m. 1) B arrio JRBvb 3 doctrinam B, doctrina/ihsi (distinz. et Į- add. m. 2) B 4 in om. Gvb e niceno libri a CCCXVHI G decim (e s. I. m. 2) R, decim B tor 5 peccata (tor 9. I. m. 2) B, peccatoz (sic) B 6 fotino libri 7 non et deum G 8 quia et G sermo nester BG 9 leuem BBvb cancrum vb 10 haberetis B peristis] perdistis v (adn. Cochl. perditi estis) 11 post nos v perinit G, periit b 13 uelnt] sicut G 14 salutationes vb conuentus G prohibeatis vb 16 erterminauimus G 17. cotidie om. G 18 ponitis v et longum-scandala ponitis om. v 19 genera om. BB 20 et (utrimque) om. G 21 putatis hoc G 22 aut inuiolato (om. de) G (sed cfr. p. 110, 5. 17) uiolato (ante u eras. i) B 23 aut lucra aut damna G )
110
faciunt? equidem sunt et ista prohibita; sed in hac lectione illa furta increpat deus, quae sibi sunt facta. quaeritis, quae furta sunt deo facta? apud uos inueniuntur. possessio dei est turba fidelium, ex qua cotidie fur diabolus cupit aliquid inuolare, qui christiani aut christianae uult uel mores ex aliqua parte corrumpere et si non totum hominem sed quodcumque de homine rapere. talem furem cum uideatis contra nos uim facere, uestris operibus adiuuistis; nam neminem fugit, quod omnis homo qui nascitur, quamuis de parentibus christianis nascatur, sine spiritu inmundo esse non possit, quem necesse sit ante salutare lauacrum ab homine excludi et separari. hoc exorcismus operatur, per quem spiritus inmundus depellitur et in loca deserta fugatur. fit domus uacua in pectore credentis, fit domus munda; intrat deus et habitat apostolo dicente: uos estis templum dei et in » uobis deus habitat. et cum deo unusquisque plenus sit, de quo fur diabolus aliquid inuolare contendit, uos rebaptizando exorcizatis hominem fidelem et dicitis deo habitanti: \'maledicte, exi foras\', ut conpleatur, quod a deo dictum est per Ezechielem prophetam: et maledicebant mihi in populo meo propter plenam manum hordei et buccellam, ut occiderent animas, quas non oportuit mori, dum adnuntiant populo meo uanas seductiones. audit
[*]( 15 I Corr. 3, 16 20 Ez. 13, 19. ) [*]( ae 2 deus qui (ae s. 1. m. 2) R. qui B queritis quare furta sint G 4 ex quo RB 5 & 17 inuiolare (i tned. del. m. 2) G qui om. RB-v qui in quouis - christiano aut christiana sq. G, (om. qui) b 7 rapere] sapere RB cum contra nos uultis facere G contra nos eum facere v 10 spiritu mundi BBvb, sp. in mtmdo G (cfr. I. 13) posse libri 11 necessit sit (sic) B ante saculare BB 13 repellitur G 14 deus intrat (add. trangpos. signo) B 16 inhabitat G 17 de quo] unde G rebaptizandos (s eras.) B . 19 maledicti (e 8. I. m. 2) R,B compleretur G 20 per prophetam dicentem RB 21 propter—buccellam om. G plenam] Cochl. add. propter pugillum hordei et fragmen panis, quae swnt in Uulg. bucellam (c s. I. m. 2) B, buscellam B 22 occideret G 23 dum—seductiones om. BBvb ) 111
ergo deus iniurias non sibi debitas et huiusmodi habitaculum deserit; et homo, qui deo plenus in ecclesiam intrauerat, egreditur uas inane. diabolus, qui uolebat quasi fur aliquid inuolare, adiutus operibus uestris uidet totum suum factum esse, unde uolebat paululum aliquid tollere. ergo de uobis dixit deus: uidebas furem et concurrebas cum eo. denique in euangelio sic scriptum est: cum autem deus deseruerit hominem, remanet uas inane, spiritus autem inmundus errans per loca deserta ieiunus dicit: domus mea uacua est — hoc est dicere: qui me excluserat, exclusus est - reuertar illuc et habitabo; et adducit secum alios septem saeuiores et habitabit illic et erunt hominis illius peiora nouissima, quam quod fuerunt prima. hoc est: uidebas furem et concurrebas cum eo et cum moechis particulam tuam ponebas. haereticos dicit moechos et moechas ecclesias illorum, quas aspernatur et repudiat Christus in canticis canticorum, quasi dicat: quid mihi conligitis non necessarias? una est dilecta mea, una est sponsa mea, una est columba mea, id est catholica, in qua et uos cum esse possetis, rebaptizando inter moechos particulam habere uoluistis. et quoniam uos esse peccatores diuino testimonio manifestissime conprobatum est, etiam illud ostensum est tua auxilia contra te militasse; in auxilium enim addideras
[*]( 6 & 14 Pa. 49, 18 7—14 Matth. 12, 43—45 19 Cant. 6, 8 ) [*]( 2 in ecclesia Gv 3 egredietur G aliquid (imo i. mg. Bcript. et repetit. in fol. seq.) G 4 inuiolare (corr. sicwt p. 110, 5)de homine G esse factum G 5 de om. G 6 et om. G currebus Gb 7 sic D om. MB 10 dicet RBvb 12 alios om. G senioree (u s. I. m. 2) G, nequiores coni. Coclal. habitauit 1IB 13 quam fuerint G quam quae b 14 et currebus (sed cfr. I. 6) G 15 moechis] mestis B (sic et infro); sed cfr. p. 105,21 17 quas et asp. G 18 necessana G 21 mechos hereticos G 22 manifestissime om. G 23 ostensum (om. cst) G tua] tu B 24 enim] meam v addideras] adduxisti G, addnxeras edd. praeter v ) 112
prophetam, in quo lectum est: sacrificium peccatoris, quasi . qui uictimet canem. iam peccatores uos esse, si pudor est ullus, cum dolore cognosce.
Etiam illud disce, cuius uox sit: oleum peccatoris non ungat caput meum. tu enim non intellexisti, cuius haec uox sit, utique Christi, qui necdum unctus fuerat, cum rogaret, ut oleum peccatoris non inquinaret caput eius. haec tu non intellegens dixisti: quia Dauid propheta timuit oleum peccatoris. a Samuele iamdudum perunctus fuerat, qui can-. tabat; non fuit ratio, ut iterum ungeretur, ergo uox est Christi dicentis: oleum peccatoris non ungat caput meum. preces sunt, non iussiones, desideria sunt, non praecepta. nam si iussio esset, diceret: oleum peccatoris non unget caput meum. uox igitur est filii dei iam tunc metuentis oleum peccatoris incurrere, id est cuiusque hominis, quia nemo est sine peccato nisi solus deus. ideo filius eius timuit oleum hominis, quia foedum fuerat, ut deus ab homine ungeretur. ideo deprecatur patrem, ut non ungatur ab homine,. sed ab ipso deo patre. petit ergo filius; uideamus, an [*]( 1 Es. 66, 3 4 & 11 Ps. 140, 5 9 efr. I Reg. 16, 13) [*]( 1 letum est B 2 uoa peccatores G si nllxis est pauor cum pgdore (corr. i. mg. m. 2 u) G 3 cognosce] recognosce d 5 ungvat m. 2 B (idem l. 11, 14), impinguet G (hic psdlmi locus in edd. et argumentum c. 7 praemissus ungat exhibet, quod ipso capitis initio uerbo inpinguat uariatur), unguet v, unget b 6 cum] dum G 7 rogaretur B ut om. BB non impinguet G, impinguaret edd. i 8 qua (i s. I. m. 2). G 9 perunctus] puero dei unctus G, puer unqtus b 10 & 18 ungperetur m. 2 Best uox G 11 unguet v, unget b 14 ungat Bb, impinguet G, unguat v est igitur filii (om. dei) G filius B igitur eat-aestimatur in idolo uirtus (p. 115,13) hoc loco omissa in b (p. 50) sed p. 62 inserta lib. V, 1 (p. 119, 3J post verba ludaeorum. Et cum, ita ut sequantur est igitur filii dei sq. metuentis] tuentis B met. ne homo eius oleum peccatoris incurreret G 16 incurrernnt b cuiuscumque G, eiusdem v 16 est qui non est peccator BBv, nemo non est peccator b 17 erat Gb 18 precatur G patrem (8. l. m. 1) B, om. G 19 deo] domino BBvd petit] perit B )
113
consenserit pater. hoc spiritus sanctus indicat et manifestat in psalmo XLIIII, ubi ait ad ipsum filium: unget te dominus deus tuus oleo exultationis aliter a consortibus tuis. consortes fuerant Iudaeorum sacerdotes et reges, quos singulos unctos ab hominibus constat. sed quia filius a patre, deus a deo erat ungendus, secundum quod filius petiit et spiritus promissa nuntiauit, conpleuit pater in Iordane; quo cum ueniret filius dei, saluator noster, ad Iohannem ostensus est his uerbis: ecce agnus dei, hic est, qui tollit peccata mundi. descendit in aquam, non quia erat, quod in deo mundaretur, sed superuenturum oleum aqua debuit antecedere ad mysteria initianda et ordinanda et inplenda baptismatis ; lotus cum in Iohannis manibus haberetur, secutus est ordo mysterii et conpleuit pater, quod rogauerat filius et quod nuntiauerat spiritus sanctus. apertum est caelum deo patre ungente, spiritale oleum statim in imagine columbae descendit et insedit capiti eius et perfudit eum: oleum digestum est, unde coepit dici Christus, quando unctus est a deo patre; cui ne manus inposita defuisse uideretur, uox audita est dei de nube dicentis: hic est filius meui, de quo bene sensi, hunc audite. hoc est
[*]( 2 Ps. 44, 8 9 Ioh. 1, 29 15 cfr. Matth. 3, 16 20 Matth. 3, 17; Luc. 9, 35; II Petro 1, 17 ) [*]( 2 in quadragesimo et quarto psalmo G ad suum fil. G te deus deus (sic) G 3 aliter a] pre G (ut est in Uulg.) 6 deus adeo B 7 petit codd. et om. d promissa om. v compleuit et G, et compl. d 8 quo] qui RBv uenisset b noster om. B 9 his uerbis et agnus dei hic om. G, sed i. mg. ad ostensus  adn. m. 2 haec: ✓v. populis his uerbis dicens Ecce agnus dei, sed saepius perduxit m. 2 10 in aqua RB 11 sed uenturum vb 12 ad ministeria RBv (cfr. I. 14) et ante ordin. om. G 13 baptismatis locus (sic), cum v 14 ordo ministerii BBv 15 nuutiauerauerat (sic, in ras.) B 16 in imaginem R, (coniunct.) B 17 et sedit BBv perfudit eum et digesta est RBv, perfudit oleum et digestum est G, perfudit eum unde b, perfudit oleo unde d, perfudit eum: oleum digestum est scripsi 18 unde] unctus v dici om. RBv 19 cui nec B m. impositio Gbd 20 hic-audite lineol. subscr. in G ) [*]( XXVI. ) [*]( 8 ) 114
igitur, quod lectum est: oleum peccatoris non ungat caput meum. rationem ueritatis, frater Parmeniane, uel sero addisce, quoniam nunc tempus est inuenire discendi.
Et illud, quod in Salomone propheta lectum fesse dixisti: filios adulterorum inconsummatos, et spuria uitulamina altas radices dare non posse, hoc et simpliciter dictum esse intellegi potest. unde si figuram facias, ueros adulteros excusasti. sed fac, ut figuraliter dictum sit: hoc de haereticis dictum est, apud quos sunt sacramentorum falsa conubia et iri quorum toris iniquitas inuenitur, ubi in exterminium fidei corrupta sunt semina. dum Ualentinus filium dei in phantasmatis, non in carne fuisse contendit, fidem suam suorumque corrupit. natiuitatis eorum semen exterminatum est, qui non crediderunt filium dei in carne natum de uirgine Maria et passum in carne.
Nam et illud, quod in Hieremia propheta te legisse commemoras, exhorruisse caelum, quod duo maligna fecerit populus dei, ut derelinquerent fontem aquae uiuae et foderent sibi lacus detritos, qui non possent aquam continere: legisti quidem, sed, ut se res habent, intellegere noluisti; studio criminandi ad conuicium catholicorum cuncta [*](1 Ps. 140, 5 5 Sap. 3, 16; 4, 3 18 Hier. 2, 13 ) [*](B quoniam] quam nunc v tempus discendi inuenisti G, tempus inu. disc. d, non est tejnpus uel nunc non tempus est iuuenile discendi coni. Casaub., tempus est inuenisti discendi b 4 in psalomone B lectum est (om. dixisti) G 5 filios] oleum peccatoris et adulterorum in consummatos (s fin. eaep.) esse G consummatos RB, consumatis v uitulamine (e perilwc. et in mg. cum. m. 2 a) G 6 alta B 7 ueros] flros G 8 sit om. G 9 sacramentum (sic) B falsa conniuia G . i 10 toris] choris vd (sed cfr. libr. Sap. III, 16) inter exterminuin * P (corr. 8. I. ct i. mg. in add. m. 2) G 12 in fkntasmate Gb 13 con- . rupit (r 8. I. m. 2) R, corrumpit G est exterminatum G 14 incarnatum de Maria uirgine G 15 ma I maria B 16 quod iniheremia (sic) B propheta om. G 17 commemorasti Gb 18 populus dei fecerit vb 19 foderunt G possunt G aque B 20 res se habet G habet b )
115
conponens multum ad arbitrium tuum declinare conatus es. si enim putas per prophetas sic dicta esse omnia, ut ad tempora nostra pertineant, excusasti Iudaeos, de quibus haec dicta esse constat, qui dimiserunt deum uiuum, deum uerum, deum, qui illis beneficia praestitit, et fecerunt sibi idola, hoc est lacus detritos, qui non possunt aquam continere. in deo perennis maiestas exundat, sicut in fonte aqua largiter fluentibus uenis exuberat: idola uero si non fiant, non sunt, et lacus si non fodiantur, sinus capaces habere non possunt; lacus sine arte et ferramentis cauari non potest nec idolum sine artifice fieri potest. in idolis uirtus naturalis nulla est, sed hominum errore adiungitur et adplicatur; aestimatur in idolo uirtus, quae illic nata non est: lacus est arte detritus, cuius fabrica uexatio est, ut aquam nec de se habeat et acceptam continere non possit; sic et idolum nec de se est
[*](5 cfr. Hier. 2, 13 ) [*](1 declinare] destinare RBv es om. G 2 putas /x prophetam sic dictum esse ut omnia ad temp. (». mg. m. 2 /v per) G 3 excusa tu RBvb (sed cfr. p. 114, 8) 4 deum unum (». mg. m. 2 uiumn) Gv aerum deum om. G 5 in illis B prestiterat G 6 possent G in deo] ideo RBvb 7 maiestas exundat] male destans exultant RBv (defluens pro destans coni. Cochl. et pergit exultat), perennes mare detestantes exultant coni. Barth. fonte qui largiter fluentibus Gd n 8 exuberant RBv (recepi, quae proposuit Casaub.) fiat (n s. I. m. 2) R i non sum B 9 lacus nisi RBv fodeatur (sic, i\' s. I. m. 2) Rv, fodeatur B potest vb 10 possunt G idolQ? (corr. m. 2) R 12 sed meror hominum (hom. meror v, h. errore Cochl.) adiunguntur et applicantur RBv aestimantur idola uirtus v, aestimatur in illo uirtus aquae quae .. coni. Casaub. in om. RB in idola G 13 uirtus] iustus aiue uistus B, sequuntur in v haec initio dictionis tuae tractaueras (cfr. p. 119, 3 et transpositionis initium p. 112, 14) afte] iste d (quod iam suaserat Casaub.) 14 fabrica uexationes ut RB, f. uexatione v (corr.Cochl. uitiata est), f. uexatio est Gb, cuius si fabrica uitiata est aquam nec habeat coni. Casaub. ut aquam-nihil est om. b de habeat (om. se) R, (coniunct.) B, de se om. v 15 accepta RB posse RB deest (om. se) B ) [*](8* ) 116
aliquid et, dum colitur, nihil est. hoc est, quod dixit deus, duo mala fecisse populum suum, quia dereliquerunt fontem aquae uiuae et effossos ac detritos sibi fecerunt lacus. etenim Iudaeorum populus deseruerat ueram aquam, non nouerat maiestatem dei et idolorum inquinatam sectatus fuerat religionem. hoc est, quod dolet deus, hoc est, quod dicit caelum exhorruisse. nam et per Esaiam prophetam idem dei dolor est, dum in hoc duo testatur elementa, dum dicit: audi, caelum, et percipe auribus, terra: filios generaui et exaltaui, ipsi autem me dereliquerunt. quare non de hac lectione aliquid, frater Parmeniane, dixisti? an quia hic non est aqua nominata? intellegeris enim studio criminandi sic pulsasse legem, ut, ubicumque aquam scriptam legeris, praestigiis quibusdam ad inuidiam conligeres, et euerriculo quodam malitiae argumentorum intexto ad te omnia, quae sunt bona, traxisti. nam qualis est tuus intellectus in hoc capitulo Hieremiae, cum clamet deus se desertum esse et sic effossos lacus — pro se irascitur, non pro re sua; aqua. enim baptismatis res dei est, non deus — et si putatis desertos esse, quando apud uos fuerunt, qui apud nos baptizati sunt, ut merito uestri desertores ad nos uenire
[*]( \'2 & 17 cfr. Hier. 2, 13 9 Es. 1, 2 ) [*]( 2 quod se (loco quia) derelinquerent G quia se reliquerat b 3 defossos G. (sed cfr. I. 18) 4 ueram quam nouefat G, ueram quam non nouerat b 5 dei om. Gb et om. v secutus Gb, sec/catus B fuerat] est RB 7 caelum om. RBv deus exhorruisse v ysayam B prophetam om. Bvb idem] id 8 (ligat. m. 2) G 8 dolores dum RB dicit] ait edd. 10 derelinquerunt G, (n med. del.) B 11 aliquid om. G 12 aqua nominata non est G intelligeres (sic) G 13 sic palpasse Gb ubique B scriptum RBv 14 collegisse libri, v (natum fortasse ex collegisies), colligeras b et curriculo RBv 15 quodam maliciae quodam arg. B 17 iheremie B clamaret b deus sedeasertum (ligauit m. 2) B 19 si uos G et si putatisuiderentur om. b 20 apud nos fuer. BG qui] qui" M, quia B 21 ut om. d ) 117
uiderentur? probatum est ergo te non contra nos, sed contra uos dixisse, quod a te dictum est de oleo et sacrificio peccatoris.
[*]( 1 uiderentur] sequuntur in libris et in vb quae Dupinius l. III suprema uindicauit quare uides—aditus clausit I (cfr. p. 101, 9) et exeipvwnt quae supra sunt probatum est sq. 2 quod ante dictum Bv sacrificio altaris B a peccatoris] EXPLICIT LIBER QVARTVS (rubr.) R fol. 42 b, Explicit liber quartus B fol. 42 b 1; Amen . Eiplicit . liber . Quartus G fol. 42» ) 118
Traditores legis qui fuerint et auctores scismatis, in primo libro manifestissimis documentis ostendimus, et apud nos esse unam ueram ecclesiam catholicam secundo monstrauimus; tertio uero probauimus, quae aspere facta esse dicuntur, ad nos minime pertinere et uos magis peccatores esse indicio diuino docuimus. iam de baptismate hoc loco dicendum est; in qua re, quae nunc agitur, quaestio tota consistit, quod baptisma uestra uiolauit audacia, dum id uoluistis iterare, quod semel mandauit Christus esse faciendum. quod nec tu negas, frater Parmeniane, quia in principio tractatus tui multa contra uos pro nobis, quae sunt nostra, dixisti. [*]( INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI QVINTI (rubr.) R fol. 42 b, Incipiunt capitula libri quinti B fol. 42 b 1, Incipit praefatio in Quintum Librum G fol. 42 *■; addunt RBGvd libri V argumentum, quod exstat in P fol. 243 : In hoc quinto (Quintus [rubr.] hoc quinto P) libro (libello G) ostenditur quia (qui v, quid i. mg. Cochl.) in baptismate homines operantur et quia deus lauat et Christus eius dat quod in baptismate accipitur (aCcepitur P) et quia rebaptizati regnum dei possidere (om. RBv) npn possunt (possidebunt RBv) et quia perdiderunt uestem nuptialem (et quia perdid. u. nupt om. PRBfJ) INCIPIT LIBER QVINTVS R, Incipit liber quintus B, Explicit I Incipit liber Quintus Sancti Optati G 2 traditores] Nam et (utrumque om. b) qui fuerunt (fuerint b) traditores et auctores (om. legis qui f.) RBvb, quae verba — hoc loco dicendum est ad argumcntum referuntur in b ita ut indpiat lib. V: Inquire (pro in qua re) quae nunc agitur v, sed Oasaflb. eo inprimis uexatus quod huius libri initio primi secundi tertii libri fit mentio, quinii adnuntiatur argumentum, quartus prorsus neglegitur, lilw. V ordientem facit uerbis lilw. IIII claudentibus: Probatum est ergo-peccstoris et addit libro quarto. Iam et qui fuerint traditores sq. 4 et ueram Gb 6 aspera RBv 7 iudicio Bv 8 est om. B in qua re] inquire b 10 iterari G esse faciendum OM. RBvb 11 quia] qui G in om. G 12 pro nobis RB )
119
commemorasti enim in conparatione baptismatis semel factum esse dilunium et unam circumcisionem fuisse ad populum Iudaeorum. et cum haec initio dictionis tuae tractaueris, in processu tractatus tui tamen horum inmemor factus es inducendo duas aquas et argumentis de aqua uera et falsa dicturus principium sermonis tui insipienter praestruens ordinasti; infirmando confirmas sancti baptismatis unionem, de circumcisione Iudaica quasi fundamentum iactare uoluisti, quod baptisma christianorum in Hebraeorum circumcisione fuerat adumbratum; defendisti catholicam, dum inpugnas. etenim in progressu tractatus tui alterum te inanire professus es, ut alterum replere uidereris. extra haereticorum baptisma dum dicis alterum et alterum, licet diuersa ostendere conatus sis, non possis negare, quia duo sunt; ex quibus dum conaris auferre alterum, laborasti, ut de secundo quasi primum facere uidereris. circumcisio autem ante aduentum baptismatis in figura praemissa est et a te tractatum est apud christianos duas esse aquas; ergo et apud Iudaeos duas circumcisiones ostende, alteram meliorem, peiorem alteram. hoc si quaeras, non poteris inuenire. Abrahae prosapia, qua Iudaei censentur, hoc sigillo se insigniri gloriantur. ergo talis debet ueritas sequi, qualis eius imago praemissa est. nam et deus, qui uoluit ostendere rem singularem post esse debere insequente
[*]( 1 cum memorasti G 2 apud populum Gb 3 post haec Xeguntur in v. p. 52 quae libr. IIII, 7 omissa sunt igitur filii dei-aetltimantur idola . uirtus (cfr. p. 112,14) haec in principio initio G distinctionis B male (e corr. ex o R) tractaueris MB, late tr. b, male tractaueras v 4 tamen om. Gb 5 et argumentis] lethargo mentis Cochl., argum. om. d (sed cfr. indic.) 6 tui om. G praeatringens RB, praesciens v, perstruens b 7 confirmans G 8 circumcisionem (m fin. del. m. 2) G iacta reuoluisti B 9 quod] quia G 11 sed enim RB in processu G te om. B 12 baptismata Gvb 14 quia duo] qui ad uos B 15 auferrfl (sic) B 16 autem et aduentum om. RBv, autem om. b 20 prosapia] pro вapięųţię. (del. et a s. I. ser. m. 2) R, pro sapientia Bv (prosapiam i Oochl.) qua] qua (i s. I. m. 2) G 21 tales (i corr. m. 2) 2t. tales B 28 rem (in ras.) G, om. Rv postea debere esse G, postea esse debere b sequente BB, in sequente Gv insequente ueritate om. b ) 120
ueritate, non de auricula, non de digito uoluit aliquid tolli, sed ea pars corporis electa est, unde peritomen semel ablatum salutare in illis faceret signum, quod non potest iterum fieri. semel enim factum seruat salutem; si iterum fiat, potest adferre perniciem. sic et baptisma christianorum trinitate confectum confert gratiam; si repetatur, facit uitae iacturam. quid tibi igitur placuit, frater Parmeniane, rem singularem proponere et contra hanc licet diuersa duo baptismata conparare, unum uerum, alterum falsum? sic enim postea disputasti duas aquas esse, [cum] uobis unam uindicans ueram, alteram nobis mendacem adscribere uoluisti. post hoc etiam cataclysmi fecisti mentionem; erat quidem imago baptismatis, ut inquinatus totus orbis demersis peccatoribus lauacro interueniente in faciem pristinam mundaretur. sed qui postea dicturus eras extra haereticorum morbidos fontes esse etiam aliam aquam, id est mendacem contra ueram: ut quid cataclysmum, quod semel fuit, commemorare uoluisti? si ita est, ostende prius duas arcas etsi non similes et duas columbas dispares diuersos ramos ore suo portantes, si aquam ueram et falsam probaturus es. aqua igitur sola et uera illa est, quae non de loco, non de persona sed de trinitate condita est. et quia dixisti et aquam esse mendacem,
[*]( 19 cfr. Gen. 8, 8 sq. ) [*]( nn 2 de (un 8. I. m. 2) B, deperitomen (om. syll. un) B perito men/semel (dist. m. 2) G, deperito mensemel v (adscr. i. mg. Cochl. deperire ut semel, quae recepit Bald.) 3 faciat RBvb signum et sic ut non possit iterum fieri (J 4 seruit ad salutem Casaub. t _c possit G 5 agferre (f s. I. m. 2) B, auferre (sic) B si (c s. I. m. 2) G, I sed B 7 igitur tibi vb 8 econtra (t 8. I. m. 2) R, et (s. I. m. 1) contra B e diuerso coni. Cochl. 9 si enim BB 10 cum om. libri 11 alteram om. BBvb 12 quidam (e s. t. m. 2) R 13 dimersis BB, demersis (emersi corr. in litura) G 14 in (eras.) B facie pristina RBv sed quid G 16 aquam] quam BB 17 cathaclysimum (sic) G fuit] fit BB, sit v ita es B 18 etsi] et RBv, om. b ) 121
etiam . hoc disce, ubi eam poteris inuenire: apud Praxeam Patripassianum, qui ex toto filium negat et patrem passum esse contendit. et cum sit filius dei ueritas, sicut ipse testatur dicens: ego sum ianua et uia et ueritas — ergo si filius dei est ueritas, ubi ipse non est, mendacium est. cum apud Patripassianum non est filius, non est nec ueritas, et ubi ueritas non est, ibi est aqua mendax. quare uel sero iam desine confingere crimina et quod in Patripassianos dictum est, in catholicos noli transferre. nunc quoniam manifeste monstratum est a nobis et pro uobis dici potuisse, quod de diluuio et circumcisione locutus es, consequens est ostendere, quomodo laudem baptismatis ita dixeris, ut in ea multa pro nobis et pro uobis, aliquid tamen contra uos. pro utrisque illud est, quod et nobis et nobis commune est, ideo et uobis, quia ex nobis existis. denique et apud uos et apud nos una est ecclesiastica conuersatio, communes lectiones, eadem fides, ipsa fidei sacramenta, eadem mysteria. bene igitur laudasti baptisma; quis enim fidelium nesciat singulare baptisma uirtutum esse uitam, criminum mortem, natiuitatem inmortalem, caelestis regni conparationem, innocentiae portum, peccatorum, ut et tu dixisti, naufragium. has res unicuique credenti non eiusdem rei operarius, sed credentis fides et trinitas praestat.
[*]( 4 Ioh. 14, 6 ) [*]( 1 etiam hanc MB, et hanc v inuenire aut flauionem praxeam patr... BBv (apud Flauium Cochl.), inuenire apud hebionem G (cfr. I p. 108,14) 2 patri Paasianum BG que ex B nega (t 8. 1. m. 1) B passum om. B 4 ianua nia ueritas et uita G si (8. l. m. 2) RB, y om. Gv 6 Patri passianos Gb est et uerit. G, est u. d 7 ęqua (a 8. I. m. 2) R uel iam sero G sero quam B, sero qua v (corr. Cochl. iam) 8 confringere (rprius del. m. 2) G Patri passiano B, (coniunct.) R 9 nunc questio manifeste B manifestissime G 10 et a nobis G pro nobis dici Gb dixi B 11 est] et BB 12 ita et multa om. G 13 tamen et Gb 14 et nobis om. BBv 15 apud nos et apud uos G uos et apud om. v 17 ipsa] eadem ipsa coni. Cochl. 18 singnrare (rprius exp. sed nihil corr.) G 19 esse om. b 20 peccatorgip (um š, mg. m. 2) G 21 ut tu ipse dixisti G credent? (i i. mg. m. 2) G, om. BBvb ) 122
Deinde quaeris, quid in laude baptismatis contra uos dixeris. audi, sed prius est fatearis, quod omnes negare minime poteritis. dicitis enim trinitatem pro nihilo haberi, ubi non interfuerit uestra praesentia. si nobis derogatis, uel deum reueremini, qui in trinitate prior est, qui cum filio suo et spiritu sancto omnia operatur et conplet, etiam et illic, ubi non fuerit humana persona. tu uero, frater Parmeniane, in laude aquae de Geneseorum lectione dixisti aquas primum uiuas animas edidisse. numquid sua sponte eas generare potuerunt? numquid non et illic fuerat tota trinitas? utique et illic fuerat deus pater, qui iubere dignatus est, qui dixit: educant aquae natantia, uolatilia, et cetera. quodsi sine operante fieret, quod factum est, diceret deus: educite, aquae. ibi erat ergo filius dei, qui operabatur, ibi erat spiritus sanctus, sicuti lectum est: et spiritus dei superferebatur super aquas. nihil illic uideo quartum, nihil minus a tribus, et tamen natum est, quod trinitas operata est, et non ibi fuistis; aut si sine uobis nihil debet licere trinitati, reuocate pisces in originem; iam uolantes aues fluctibus mergite, si uobis absentibus nihil debet trinitas operari.
Cum ergo dixeris et unum fuisse diluuium et circumcisionem repeti non posse, et nos docuimus caeleste munus unicuique credenti a trinitate conferri, non ab homine: ecquid uobis uisum est non post nos, sed post trinitatem [*](12 Gen. 1, 20 15 Gen. 1, 2 ) [*]( 2 quod] quia G 3 habere v non faerit G 4 uel dominum G we 6 etiam illic G 7 tu] cum b 8 degeneorum (se 8. I. m. 1) B 9 edidisse (in ras.) B sua sponte-potuerunt numquid om. v 10 illic non (om. et) G 11 et om. G 12 uolantia et C G 18 deus. Educat ea, quae ibi erat. Ergo v 14 ergo erat et G dei om. G operebatur fa a. I. m. 2) B, operebatur B erat et sp. G 16 spiritus domini ferebatur G 16 uideo illic (add. transpos. aigfto) B 17 natum om. G 18 aut sine BG 19 in origine G mergitis b 20 debet licere trinitati (om. operari) G 21 cum enim dix. G 23 credenti uel ad trinitatem a trinitate G non ad hominem G etquid RBvb, quid G, ecquid scripsi 24 post gos (n i. mg. m. 2) G )
123
baptisma geminare? cuius de sacramento non leue certamen innatum est et dubitatur, an post trinitatem in eadem trinitate hoc iterum liceat facere. uos dicitis: licet, nos dicimus: non licet. inter licet uestrum et non licet nostrum nutant et remigant animae populorum. nemo uobis credat, nemo nobis: omnes contentiosi homines sumus. quaerendi sunt iudices: si christiani, de utraque parte dari non possunt, quia studiis ueritas inpeditur. de foris quaerendus est iudex: si paganus, non potest christiana nosse secreta, si Iudaeus, inimicus est christiani baptismatis; ergo in terris de hac re nullum poterit reperiri iudicium: de caelo quaerendus est iudex. sed ut quid pulsamus ad caelum, cum habeamus hic in euangelio testamentum? quia hoc loco recte possunt terrena caelestibus conparari. tale est, quod quiuis hominum habens numerosos filios, quamdiu pater praesens est, pater et ipse imperat singulis; non est adhuc necessarium testamentum: sic et Christus, quamdiu praesens in terris fuit, quamuis nec modo desit, pro tempore quicquid necessarium erat, apostolis imperauit. sed quomodo terrenus pater, dum se in confinio. senserit mortis, timens, ne post mortem suam rupta pace litigent fratres, adhibitis testibus uoluntatem suam de pectore morituro transfert in tabulas diu duraturas, et si fuerit inter fratres nata contentio, non itur ad tumulum, sed quaeritur testamentum, et qui in tumulo quiescit, tacitus de tabulis
[*]( . w 1 baptisma om. B 2 an hoc (sed hoc om. ante iterum) G epdem (a s. I. m. 1) R 3 nos docuimus G 5 nobis credat nemo nobia G nos credat B 9 nosse christiana vb indens ? (sic) B 11 reperire (i 8. I. m. 2) R, reperire B 12 habemus v in om. G testamentum inquam (in quam BG) libri v 13 possunt] sunt B 14 quod (s. I. h m. 1) B numerose v 15 filios os (h s. I. m. 2) R, f. hos B f. his vb est ipse (om. pater et) JRBvb 16 simgulis (sic) G si et B 17 quamquam nec G 18 erat] fuit G 19 terjterrenus (perdux. ar m. 2, i. mg. rasura) G dum] cum Gb 22 duratas (ur s. I. m. 2 in ras.) B, duratas v (corr. Oochl.) . 28 contentio nata vb nato B 24 tacitis de tabulis b ) 124
loquitur: uiuus, cuius est testamentum, in caelo est, ergo uoluntas eius, uelut in testamento, sic in euangelio requiratur. etenim de praescientia, quae modo facitis, iam futura conspexerat Christus. denique cum lauaret pedes discipulis suis, sic ait Petro filius dei: quod ego facio, tu nescis; scies autem postea. dicendo \'scies postea\' haec tempora designabat; ergo inter ceteros testamenti titulos hunc titulum de aqua constituit. cum lauaret pedes discipulis suis, tacentibus ceteris si taceret et Petrus, solam fecerat formam humilitatis, nihil pronuntiauerat de sacramento baptismatis. sed cum Petrus recusat nec pedes sibi lauari permittit, negat illi Christus regnum, nisi accepisset obsequium. sed cum caelestis regni mentio fieret, quo pars corporis petebatur ad obsequium, totum corpus obtulit ad lauacrum. nunc adestote, omnes turbae et singuli christiani populi; quid liceat, discite. dum prouocat Petrus, Christus docet. qui dubitat, discat; Christi enim uox est: qui semel lotus est, non habet necessitatem iterum lauandi, quia est mundus totus. et de eo lauacro pronuntiauit, quod de trinitate celebrandum esse mandauerat, non de Iudaeorum aut haereticorum, qui dum . lauant, sordidant, sed de aqua sancta, quae de trium nominum fontibus inundat. sic enim ipse dominus praecepit dicendo: ite, baptizate omnes gentes in nomine patris et filii et spiritus sancti. de hoc lauacro dixit: qui semel lotus
[*]( 5 Ioh. 18, 7 12 cfr. Ioh. 13, 9 17 & 24 Ioh. 13, 10 23 Matth. 28, 19\' ) [*]( 1 loquitur uiuus. Is cuiusp uiuus] unusv est ante ergo om. B ergoeuangelio bisposita,primum lin. subset. deleta inB 2inquiraturcb 3 etenim praesentia vb 4 Christus om. G suis] sicut (perduae. m. 2?) G- -o quod modo facio (om. ego) G nescis] Cochl. add. i. mg. modo, ut est in Utilg. 6 autem om. G 11 sibi pedes (add. transpos. sign.) B permisit UBv 13 a quo Gb, fortasse legendum cui 17 locutus (cu .eras.) B 18 iterum necessitatemGcfe (sed cfr.p. 125,1) quia—totus om.Gb 21 sed aqua B que trium (om. de) G, quae deterium nominum v. (corr. Cochl.) 22 inundat] mundat v - dominus om. G, dominus Christus vb ) 125
est, non habet necessitatem iterum lauandi. qui semel dixit, prohibuit iterum fieri et de re locutus est, non de persona. nam si esset distantia, diceret: \'qui semel bene lotus fuerit\'; sed dum non addidit uerbum \'bene\', indicat, quia quicquid in trinitate factum fuerit, bene est. inde est, quod simpliciter a uobis uenientes excipimus. cum dicit: non habet necessitatem iterum lauandi, haec sententia generalis est, non specialis; nam si Petro haec dicerentur, diceret Christus: \'quia semel lotus es, non habes necessitatem iterum lauandi\': ideo quotiens a uobis baptizatus aliquis ad nos transitum uoluerit facere, uenientem hoc magisterio et exemplo tota simplicitate suscipimus. absit enim, ut umquam exorcizemus sanum fidelem, absit, ut iam lotum reuocemus ad fontem, absit, ut in spiritu sancto peccemus, cui facinori et praesenti et futuro saeculo indulgentia denegatur, absit, ut iteremus, quod semel est, aut duplicemus, quod unum est. sic enim scriptum est apostolo dicente: unus deus, unus Christus, una fides, una tinctio. denique uos, qui baptisma quasi libenter duplicare contenditis, si datis alterum baptisma, date alteram fidem; si datis alteram fidem, date et alterum Christum; si datis alterum Christum, date alterum deum. unum deum esse negare non potestis, ne in Marcionis
[*]( 6 Ioh. 13, 10 14 cfr. Matth. 12, 31. 32; Marc. 3, 28. 29; Luc. 12, 10. 17 Eph. 4, 5 ) [*]( 1 iterum necessitatem vb (sed cfr.p. 124,18) 2 fieri om. G et] sedB 3 bene om.G locptus (cudel.m. 2) R 4indicatbenev quia quod de trinitate G 5 est quo B 6 dum dicit G 7 haec sententia-iterum lauandi (l. 10) om. v 8 etsi pro Petro G 9 Christus om. G bene lotus b est (sic) B, est B habet (s s. l. m. 2) R, habet B 10 aliquis (s m. 2) B 11 uoluerit transitum G ueniente G magisteriQ (stc) exemplo B (et om. RBv), magistri exemplo Cochl. b 12 percipimus G ut umquam-fidelem absit om. RBvb 13 ut iam] quam iam BB, qui iam G 14 ut] quam B, qui G in spiritum sanctum edd. facinori praesenti (om. et) RBv 15 in praesenti d 16 ut] quam RB aut publicemus RBv unum (om. est) RBv 20 et om. G 21 si datis alt. Christum om. G date et alterum dominum G 22 nec (sic) R, nec B inmarcionis B, martionis Gv ) 126
foueas incidatis. ergo deus unus est, de uno deo unus est Christus. qui rebaptizatur, iam christianus fuerat; quomodo dici potest iterum christianus? una fides hoc loco ab haereticorum erroribus et ab eorum uaria fide fides unica separatur. etiam nobis praescribitur, qui post semel iterum facitis, totum ponendo in dotibus, nihil in sacramentis, cum hoc nomen fidei pertineat ad credentem, non ad operantem. quocumque enim interrogante qui credidit deo, credidit, et post illius unum \'credo.\' tu exigis alterum \'credo.\'. deinde sequitur unum baptisma, ut quia quod unum est, sanctum est, per quod unum est, non solum ab haereticorum profanis et sacrilegis baptismatibus separetur, sed ne duplicetur, quod unum est, aut iteretu , quod semel est.
In hoc sacramento baptismatis celebrando tres esse species constat, quas et uos nec augere nec minuere nec praetermittere poteritis: prima species est in trinitate, secunda in credente, tertia in operante. sed non pari libramine ponderandae sunt singulae. duas enim uideo necessarias et unam quasi necessariam; principalem locum trinitas possidet, sine qua res ipsa non potest geri; hanc sequitur fides credentis; iam persona operantis uicina est, quae simili auctoritate esse non potest. duae priores permanent semper inmutabiles et inmotae; trinitas enim semper ipsa est, fides in singulis una est, uim suam semper retinent ambae. persona uero operantis intellegitur duabus prioribus speciebus par esse non posse, eo quod sola esse uideatur mutabilis. inter nos et uos uultis eiusdem personae esse distantiam et sanctiores uos aestimantes superbiam uestram non dubitatis anteponere trinitati, cum [*]( 1 deo unus est de uno deo unus est christns (sic repet.) RB 2 iam chr. fuerat om. G 3 potest iterum dici G hoc loco om. G 4 fides una G 7 quodcumque B 8 credit et post v 10 ut] et G 11 ad hereticorum B sacrilegiis libri 12 separatur RBv dupliciter B a 13 itertur (aI. m. 1) B 15 et om. G 17 testia B 19 et princimm palem v 21 operantis (in ras. m. 2) B 22 inmutabiles et inmotae (m 8. I. m. 2) B 26 ideo quod RBvb uideatur esse G 28 iodubitatis (sic) B )
127
persona operantis mutari possit, trinitas mutari non possit. et cum ab accipientibus baptisma desiderari debeat, uos deside randos esse proponitis; cum operantes inter alios sitis, ostendite, qualem in eodem mysterio locum habeatis et an ex eodem corpore esse possitis. baptismatis unicum nomen est, cui subest proprium corpus, cui corpori certa sunt membra, quibus nec addi nec auferri aliquid potest; inter quae membra si eligendus operarius inuenitur, totum corpus ad operantem pertinet. haec omnia huius corporis membra et semper et semel secum sunt et mutari non possunt, operarii uero cotidie mutantur et locis et temporibus et personis. neque enim unus homo est, qui semper aut ubique baptizat. in hoc opere iamdudum alii fuerunt, modo alii, postea alii futuri sunt: operarii mutari possunt, sacramenta mutari non possunt. cum ergo uideatis omnes, qui baptizant, operarios esse, non dominos, et sacramenta per se esse sancta, non per homines, quid est, quod uobis tantum uindicatis? quid est, quod deum a muneribus suis excludere contenditis? concedite deo praestare, quae sua sunt. non enim potest id munus ab homine dari, quod diuinum est. si sic putatis, prophetarum uoces et dei promissa inanire contenditis, quibus probatur, quia deus lauat, non homo. adest contra uos Dauid propheta, qui ait in psalmo L: lauabis me et super niuem
[*]( 23 Ps. 50, 9 ) [*]( 1 trinitas mutarier (sic) R 2 ab om. RBv 4 eodem mIsterio| sterio (sic) G 6 cuius corporis G sunt membra om. G (». mg. adscr. ae m. 2) 7 quibus] cui G auferre B qui (ae a. l. m. 2) et membra B 8 si] quia et v, si et b 9 pertineat RB corporis membra huius (addito transpos. sign.) B 10 et secum G 12 baptizat in hoc opere. Jamd. vb 14 operarii mutari non (sic) possunt R 16 esse per se (addito trampos. sign.) B 17 uind. qu. est (s. I. minutissime scr. m. 2) G. quod apud uos solos munus principale esse dicitis quid est quod dum (sic) a muneribus sq. Gb deum] dominum RB 19 enim om. B id om. vb 20 putatis et Gb profetari R, prophetari B 21 inanire] manere R, (s. I. m. 1) B 23 psalmo XLVlUi RB, psalmo quinquagesimo G ; . ; ) 128
dealbabor. item in eodem psalmo: deus, laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me. laua me, dixit, non dixit: elige, per quem lauer, et Esaias propheta sic dixit: quoniam abluet dominus sordes filiorum et filiarum Sion — Sion ecclesiam esse in tertio libro probauimus: ergo deus lauat filios et filias ecclesiae — non dixit: lauabunt hi, qui se sanctos putant. dignamini, ut uel prophetae uos uincant, uel. sic agnoscite, quia non lauat homo, sed deus. quamdiu dicitis: \'qui non habet quod det, quomodo dat?\' uidete dominum esse datorem, uidete deum unumquemque mundare; sordes enim et maculas mentis lauare non potest nisi deus, qui eiusdem fabricator est mentis. aut si putatis, quia lauacrum uestrum est, dicite, qualis est ipsa mens, quae per corpus lauatur, aut quam habet formam aut quo loco in homine habitet: hoc homini scire negatum est. ergo quomodo putas, quia lauas, qui nescis, quale sit, quod lauas? dei est mundare, non hominis; ipse enim per prophetam Esaiam promisit se loturum, dum ait: et si fuerint peccata uestra uelut coccum, ut niuem inalbabo. inalbabo dixit, non \'faciam inalbari\'. si hoc deus promisit, quare uos uultis 10 reddere, quod uobis nec promittere licet nec reddere nec habere? ecce in Esaia se promisit deus inalbare peccatis
[*]( 1 Ps. 50, 4 4 Es. 4, 4 18 Es. 1, 18 ) [*]( 1 me om. B 2 a om. B 3 elegi v ysayas B (sicut I. 17) dicit G 4 quoniam lauauit deus sordes G sordem RB õ Sion ecclesiamfilias ecclesiae om. RBvb 6 lauabunt me qui RBvb, lauabunt hii G 7 ut om. RBv 8 agnoscitur RB 9 quod debet quando dat RB (sed cfr. p. 132,17) uidete dominum esse datorem om. RBv, uid. deum esse datorem b 10 uidete dominum unumquemque G mandare (a prius perdux. et u corr. i. mg. m. 2) G 11 deus om. BBvb 13 est uestrum G 15 inhabitet G 16 nescit (s 8. l. m. 2) R dei] domini RB 17 enim a om. vb esaiam prophetam G 18 lycuturum (a s. I. m. 2) R, locuturum B 19 dealbabor (r del.) in albajbo dixit G inalbabo ante dixit om. RB non om. RBv, non dixit Gb 20 faciam nec ab inalb. RBv (Cochl. coniec.: faciam met ea inalbari (sic), quod legendum uidetur me a te inalbari) in albari G 21 quod uobis—nec reddere om. RB 22 ecce iam per se promisit G in. esaiam (ysayam B) RB ) 129
adfectos, non per hominem. reuertimini ad euangelium, uidete, quid in salutem generis humani sit pollicitus Christus. cui cum mulier Samaritana aquam negaret, tunc a filio dei dictum est, quod praescribat praesumptionibus uestris: aquam, inquit, quam ego do, qui biberit, non sitiet in aeternum. aquam quam ego do, inquit, non dixit: \'quam dederint, qui se sanctos putant\', sicut uobis uidemini, sed se dixit daturum. ipse est ergo, qui dat, ipsius est, quod datur. quid est, quod uobis tota inportunitate uindicare contenditis?