Divinarum Institutionum

quis sacramentum dei sciens tam significanter eDarrare legem dei posset quam illam homo longe a ueritatis notitia remotus expressit? ego uero eos qui uera inprudentes loquuntur sic habendos puto, tamquam diuinent spiritu aliquo instincti.

quodsi ut legis sanctae uim rationemque peruidit, ita illut quoque scisset aut explicasset, in quibus praeceptis lex ipsa consisteret, non philosophi functus fuisset officio, sed prophetae.

quod quia facere ille non poterat, nobis faciendum est, quibus ipsa lex tradita est ab illo uno magistro et imperatore omnium deo.

Huius legis caput primum est ipsum deum nosse, soli obtemperare, solum colere. non potest enim rationem hominis [*](EPITOME 15-17] c. 55,1 (tradente ipso domino). c. 9—12] cf. c. 29. 18-510, 2] c. 54, 4. ) [*](B(G)RHPV] 1 nuWc V post haec HV et om. R omni genti (dtro i ex es) B1 omnis P1 (corr. Pr) V 2 tpporae V et ante sempiterna] est B, ut GRH, recte? inmutabilis BG, immutabilis cett. post inmutabilis s. 1. quamsi add. B1 3 unusquisque B in continebit unus desinit codicis G pag. 125 (62), sequitur pag. 126 (61), in qua nihil legi poterat 4 imperator (o ex u tn. 2) H 5 lator edd., sator C fugri\'et P 6 natura f ~ m. 2) B aspernatur H ipse R 7 quwe B1 8 quis] quod B1, corr. B3, quix (s s. I. er.) P sciens tam] scientiam B significautur P1, corr. P3 9 illarml B3 10 expressis B1, corr. B7, expraesit R uera] uero pI, o in a corr. P3 inprudenter (r final. ex s) B2 11 locuntur PV putem (em in ras. ex ant fin. 2) B diuinen sic H spiraliiquiinstricti B1, spirittfaliquoinstructi B2, iustrnti sic pac, inst[i]n[c]ti corr. P1 aliq: H 12 quodsi ut] quodsint B\', qúόdsicu[t] B3 legi[s]sanct[a]e (gi ex 2 litt. incert. corr. et s et a add. m. 2) B perdidit P\', corr. P3 13 ita ut (exp. m. 2) H scisset — quibus] si scisset explicasset, quibus R 14 ptoilosophus B7 15 quia om. R 18 cuius B deum] prdeum (r in ras. m. 2) sic H )

hinc iam procliuis est ad malitiam gradus per ignorantiam ueri ac singularis boni, quia deus, quem nosse refugit, fons est ipse bonitatis: uel si iustitiam sequi uolet, diuini tamen iuris ignarus gentis suae leges, tamquam uerum ius amplectetur, quas non utique iustitia, sed utilitas repperit.

cur enim per omnes populos diuersa et uana iura sunt condita, nisi quod una quaeque gens id sibi sanxit quod putauit rebus suis utile?

quantum autem ab iustitia recedat utilitas, populus ipse Romanus docet, qui per fetiales bella indicendo et legitime iniurias faciendo semperque aliena capiendo atque rapiendo possessionem sibi totius orbis comparauit.

uerum hi iustos se putant, si contra leges suas nihil faciant: quod etiam timori adscribi potest, si praesentium poenarum metu sceleribus abstineant.

sed concedamus sane ut id natura uel, ut ait philosophus, sua sponte faciant quod legibus facere coguntur. num idcirco iusti erunt, quia parent institutis hominum, qui ipsi aut errare aut iniusti esse [*](EPITOME 6-10] c. 54, 8 cum - communi. 14-16J c. 54, 8 sed metus — submouebat. ) [*](AUCTORES 5-14] ad Ciceronis de re publica librum III (c. 12, 20 ed. Baiter) rettulit Maius. 17] Cic. de rep. I 2, 3; de legg. I 18, 49. ) [*](B(G)RHPV] 1 nesciat B est otn. P\', & s. I. add. P* 2 ut eras. B alienis R seruiret B 3 committi B3 procliuis (cl ex d m. 2) P 4 malitmm pH 5 quem (e in ras. ex a ? tn. 2) B bouitatis] bonitatis ac ueritatis H uel si] ne\'sli B iustitia H 6 uolet] uolet dei BP, sed dei s. I. P1 hinc fere incepit codicis G pag. 127 (60) ter scripta, in qua nihil legi poterat tamen om. R legis Bl, corr. B1 7 uerum om. Pl (in mg. add. P2) V amplectetur Heumannus, amplectitur C 8 omnis P1 (corr. P2) V 9 unaquatfque B1 sanxsit B 10 a* (d er.) B, arbl P1, a V iustitia* (e er.) H 11 ipse populus R qui] qui frequenter H per fetiales] perfida B feciales P, fectiales V ▼ 13 capiendo (v m. 3) P; cupiendo edd., probant Halmius (in ed. Cic.) et Woelfflinus, ut uid., Archiu. lexicogr. et gramm. lat. I 363 s. comparabit Bl, corr. B1 14 hii BR 15 ard\'scribi B2 16 toetu1 P1 18 num] uon BP\', corr. P3 quiw B3 19 statutis H, iustitutis P\', corr. Ps qu ia B et ipsi edd. )