Divinarum Institutionum

quibus ergo suppliciis dignus est desertor eius qui et dominus uerus et pater est, nisi quae deus ipse constituit, qui spiritibus iniustis aeternum parauit ignem, quod ipse per uates suos inpiis ac rebellibus comminatur?.

Discant igitur et suarum et alienarum interfectores animarum quam inexpiabile facinus admittant, primum quod se. ipsos iugulant perditissimis daemonibus seruiendo, quos deus in aeterna supplicia damnauit, deinde quod nec ab aliis deum coli patiuntur, sed auertere homines ad mortifera sacra contendunt nitunturque summa diligentia ne qua sit anima incolumis in terra quae saluo statu suo spectet in caelum.

quid aliut dicam quam miseros qui praedonum suorum instigationibus parent, quos deos esse opinantur? quorum neque condicionem neque originem neque nomina neque rationem sciunt, sed inhaerente persuasione uulgari libenter errant et stultitiae suae fauent.

a quibus si persuasionis eius rationem requiras, [*](EPITOME c. 19, 1-24] c. 48. 24—462, 10] c. 50, 1 s. ) [*](EXPILATOEES §2] Lucifer 303, 31 — 304,2. ) [*](BBHSVj 5 beneficium ut uid. B1, corr. B3 6 sumrainistrat R an num — uiuat? scribendum ? 10 quae om. B1, detis ipse \'quae\' corr. B3, t que (- m. 2) S spiriHlibus (ta cr., t add. m.2) V 11 uatos V 16 aeterna* (m er.) H subplicia H damnabit H 17 aduertere jR 18 nituuturqu*e (a er.) B incolomis HV 19 quae (ae in ras. ex 1 litt. m. 3) B, q (i. e. qui) S salua V 21 un pareant ? cf. Lucifer. pag. 303, 31 quid aliud dicam quam miserum qui — pareas deosese (tert. e ex i ?) sopinantur sic V opinatur H 22 rationes B herente B, sed inhaerente cordi tuo persuasione tua sacrilega Lucifer pag. 304, 1 23 errent B 24 a**quibus (li er.) B si] qui si H, om. S nulla B )

sic inpiicati rerum omnium ignorantia nec se nec deos suos norunt. atque utinam soli errare, soli desipere uellent ! alios etiam in consortium mali sui rapiunt quasi habituri solacium de perditione multorum.

sed haec ipsa ignoratio efficit ut in persequendis sapientibus tam mali sint fingantque se illis consulere, illos ad bonam mentem uelle reuocare.

num igitur hoc sermone aut aliqua ratione reddita facere nituntur? minime, sed ui atque tormentis. o mira et caeca dementia! in iis putatur mala mens esse qui fidem seruare conantur, in carnificibus autem bona!

in iisne mala mens est qui contra ius humanitatis, contra fas omne lacerantur, an potius in iis qui ea faciunt in corporibus innocentium, quae nec saeuissimi latrones nec iratissimi hostes nec immanissimi barbari aliquando fecerunt? adeone etiam sibi mentiuntur, ut uicissim boni ac mali nomina transferant et inmutent?

quid ergo non diem noctem uocant, solem tenebras? alioquin eadem inpudentia est bonis malorum nomen imponere, sapientibus stultorum, iustis inpiorum: quin immo si qua illis [*](EPITOME 10 s.] c. 48, 6. 12-20] c. 48,7; 49,6 s. (et (dum) hanc aduersu» eqs.); 52,1. 13-21] c. 50, 4. ) [*](EXPLLATOBES 5 s. (atque — rapiunt)] Lucifer pag. 304, 3—5. ) [*](BRHSV] 1 possunt H malorum B3 (maiorum Bx) S confugiunt Hype, alt. u ex a V1 3 ratione addicant S 4 implicanti S 6 desipere (i ras. ex u) H supra etiam uox erasa, V consortio SVac nos etiam in consortium malorum tuorum rapere conarisLuciferpag.304,4 8 ignorantia V edd. conl. 4 9 fingantque S, finguntque cett. setfllis B2 10 na S 11 sed ui] sedi V 12 iis edd., his C; an iisne ? 13 in (ante carnificibus) om. B in (ante iisDe) om. B iisne edd., hisne C 14 contra ius] contrarius Y alt. contra] qui contra R 15 an** (ti? er.) V iis edd., his C 16 nec (ante immanissimi) om. R 17 adeone] odio nec B, adone* fc ? er.) V 18 uicissim] licessint B1, in ras. corr. B3 ac] aut B transferat B 19 uiderediemnon Bt, iion B7, \'q\'uidergro non1 diemiion B3 tenebras] tenebras noctem Bx, post noctem 8. I. diem add. B2, noctem expunx. et diem eras. B3 20 alioquin eadem om. R noimen B2 21 inpiorum] inferiorum Bx, corr. B1 )

decet eos suscipere defensionem deorum suorum, ne si nostra inualuerint, ut cottidie inualescunt, cum delubris ac ludibriis suis deserantur. et quoniam ui nihil possunt — augetur enim religio dei quanto magis premitur —, oratione potius et hortamentis agant.

procedant in medium pontifices seu minores seu maximi, flamines augures, item reges sacrificuli quique sunt sacerdotes et antistites religionum, conuocent nos ad contionem, cohortentur ad suscipiendos cultus deorum, persuadeant multos esse quorum numine ac prouidentia regantur omnia, ostendant origines et initia sacrorum ac deorum quomodo sint mortalibus tradita, qui fons, quae ratio sit explicent, proferant quae merces in cultu, quae poena in contemptu maneat, quare ab hominibus coli se uelint, quid illis, si beati sunt, humana pietas conferat: quae omnia non adseueratione propria — nec enim ualet quicquam mortalis hominis auctoritas — sed diuinis aliquibus testimoniis confirment, sicuti nos facimus.

non est opus ui et iniuria, quia religio cogi non potest, uerbis potius quam uerberibus res agenda est, ut sit uoluntas. destringant aciem ingeniorum suorum: si ratio eorum uera est, adseratur. parati sumus [*](EPITOME 19-21] c. 48, c. 7 (uerbis, sed uerberibus); o. 49, 1 s. ) [*](AUCTORES 20] cf. Tertull. ad Scap. c. 2 (I pag. 540): sed nec religionis est cogere religionem. ) [*](BRHSVJ 1 in (ante eloquentia) om. H se ac — possunt] se ac malosofia uelin eloquentia si possunt sic R 2 cominus S 4 deorum om. H ne] ni B inualueriwt B3 5 suis ac ludibriis H *a*c (h et e er.) B suis (pr. s add. m. 2) S iefe B3 6 ui om. Bl, sui 8. I. B3 7 ratione H edd. Ifortamentis B* uacant B\', *agant B9 precedant H, procedunt V 8 seu] eu 8\', eo% (i.e. -rum) S7 minoris V augeres V 9 reges] res H, regres (up. m. 2) V sacrificuli edd., sacrifi***coli (cio er.) B, sacrificoli RHS, sacricoli V sunt] s eras. S antistites (pr. i ras. ex e) H 10 reuocent R cofrortentur (h m. 2) nos B 11 nomine H 13 sirnlt B1 14 ratio] origo R poenam, sed m del. R 15 uellint H 16 illi Bl (corr. B7) R non om.S 17 uale*t (n er.) B quid****quam (quem er.) B mortales homines Bl, corr. B2 21 uolun*tas (p er.) B; an uoluntaria (cf. pag. 465, 20; Epit. 49,2)? uolunta<ti)s lIartelius; cf. Buenemannum distringant B )

imitentur nos, ut rationem rei totius exponant: nos enim non inlicimus, ut ipsi obiectant, sed docemus probamus ostendimus.

itaque nemo a nobis retinetur inuitus — inutilis est enim deo qui deuotione ac fide caret — et tam nemo discedit ipsa ueritate retinente.

doceant isti hoc modo, si qua illis fiducia ueritatis est, loquantur hiscant, audeant inquam disputare nobiscum aliquid eiusmodi: iam profecto ab aniculis quas contemnunt et a pueris nostratibus error illorum ac stultitia ridebitur.

cum enim sint peritissimi deorumque progeniem et res gestas et imperia et interitus et sepulcra de libris nouerint ipsosque ritus quibus sunt initiati uel ex rebus gestis hominum uel ex casibus uel etiam ex mortibus natos sciant, incredibilis dementia est deos putare quos fuisse mortales negare non audeant: uel si tam inpudentes fuerint ut negent, suae illos ac suorum litterae coarguant, ipsa denique illos sacrorum initia conuincant.

sciant igitur ex hoc ipso quantum intersit inter uerum atque falsum, quando ipsi cum sint eloquentes, persuadere non possunt, inperiti ac rudes possunt, quia res ipsa et ueritas loquitur.

quid ergo saeuiunt? ut stultitiam suam dum minuere uolunt augeant. longe diuersa sunt carnificina et pietas nec potest [*](EPITUME 22 s.] c. 49, 6 (carnificinam — pios). ) [*](EXPILATOMES § 16] Lucifer pag. 3U6, 15-2\'2. ) [*](B(G)liHSV] 2 credimus V 3 totius rei H, rei . p • totius S iuligimus V oblectant R 4 post itaque s. I. ueq, S1 6 retineredocuisti ut uid. Bl, retinentedoceantisti1 B3 7 ueritati\'s B2 discant BH, idiscant R2 10 stultitia] iustitia R sint om. H hinc fere incepit codicis G pag.113 (175), in qua nihil legi poterat 11 progenie H 12 nouerunt, B ritus] hiatus ut uid. BJ, in ras. corr. B3 13 inhiati BJ, corr. B3 14 moribus BY amentia R 15 tamen B 16 inprudentes B 17 coarguent H conuincent H 18 ex] uel ex RS edd., sed cf. Lucifer. pag. 306, 15 scias itaque ex hoc ipso et sujrra pag. 417,21; 438,21; 430,15 hoc om. B atque] et HV, sed cf. Lucifer. quantum intersit inter uerum atque falsum 19 an (tameD) persuadere ex Lucifero? notU (s er.)B 20 inperiti ac rudes possunt in inf. mg. 1P etJ ac H, sed cf. Lucifer. an fort. locuutur ex loquautur Luciferi? 21 rutl B3 stultitiaquando lJl, stultitiaquamduto1 corr. et supra aqu littcras aliquas nunc erasas add.B2, stultitiamsuamdum B3 mlueruntBl(corr.B3)H 22 audeant BI, corr. B3 carnifices*et ex carnificesnec B\', carnificinaet B3 )

sed merito non audent de rebus quicquam docere diuinis, ne et a nostris derideantur et a suis deserantur.

nam fere uulgus, cui simplex incorruptumque iudicium est, si mysteria illa cognoscat in memoriam mortuorum constituta, damnabit aliutque uerius quod colat quaeret. hinc fida silentia sacris instituta sunt ab hominibus callidis, ne sciat populus quid colat.