Divinarum Institutionum

Duobus igitur illis iustitiae fontibus immutatis omnis uil-tus et omnis ueritas tollitur et ipsa iustitia remigrat in caelum. ideo non est uerum illut bonum a philosophis repertum, quia ignorabant uel unde oreretur uel quid efficeret: quod nullis aliis praeterquam nostro populo reuelatum est.

meet aliquis: \'nonne sunt aput uos alii pauperes, alii diuites, alii serui, alii domini? nonne aliquid inter singulos interest?\' nihil, nec alia causa est cur nobis inuicem fratrum nomen inpertiamus, nisi quia pares esse nos credimus.

nam cum omnia humana non corpore, sed spiritu metiamur, tametsi corporum [*](EPITOME 18—22] c. 50, 7. ) [*](AUCTORES 3 cUllctis-estj cf. Lucr. 11 092. ) [*](B(G)RHSPVJ 1 subininistrat HS somnii (alt. i add.) P* 2 lagi- tur H illuin R 3 si enim om. P 5 iustitiam BR 6 rqui\' B3 iuuocus sic B 7 ojxirain Bli 8 pcrfectissimus est S 9 neque Romani om. R putuerunt H 10 ad diuites ab humilibus om. R 12 regnu 81, regni ras. corr. S2, rerum V non om. H sint V1 13 et om. BHP ipsam R 14 faciet P 15 pare R 1t) duo\'b;\' (b; 1Il. recent.) P 17 et (ante ornnis) om. B et (ante ipsa) om. R 18 illvi V1 post bonum 8. l qfl V filiosopis H, tilosofiis V 19 ignorabat By (corr. B2) H oriretur (i ex e B*Rl) BRS effertret R 20 nullus V preter V dicit B 2lpr.alliiif 23 ne S aliquaK inpertiamur R, inperitiamus dι̃ (corr. m. 2) P 25me#timurfaer.,)2r tanien si P corporum] seruorum Hcuniatmiis, recte? )

diuitiae quoque non faciunt insignes, nisi quod possunt bonis operibus facere clariores. diuites sunt enim non quia diuitias habent, sed quia utuntur illis ad opera iustitiae, et qui pauperes uidentur, eo tamen diuites sunt, quia et non egent et nihil concupiscunt.

cum igitur et liberi seruis et diuites pauperibus humilitate animi pares simus, aput deum tamen uirtute discernimur: tanto quisque sublimior est quanto iustior.

si enim iustitia est parem se etiam minoribus facere, quamquam hoc ipso praecellit, quod se inferioribus coaequauit, tamen si non tantum quasi parem, sed etiam quasi minorem se gesserit, utique multo altiorem dignitatis gradum deo iudice consequetur.

nam profecto in hac uita saeculari quoniam breuia et caduca sunt omnia, et praeferunt se alteris homines et de dignitate contendunt, quo nihil foedius, nihil adrogantius, nihil a sapientiae ratione submotius: rebus enim caelestibus contraria sunt ista uniuersa terrena.

sicut enim sapientia hominum summa stultitia est aput deum, stultitia, ut docui, summa sapientia est, sic deo humilis et abiectus est qui fuerit conspicuus et sublimis in terra.

nam ut taceam quod haec praesentia terrae bona, quibus magnus honos tribuitur, uirtuti contraria sunt [*](19 ut docui] c. 12, 3 ss. 14, 1 ss. ) [*](AUCTORES 18] I Cor. 3, 19. ) [*](BRHSPVJ 1 et om. P 2 spiritu\' B* 3 nisi (isi in ras. ex u ? m. 3) B quos Bt, s. I. corr. B3 5 qui] quia IF (a del.) HVar n . 0 non] I, V 7 serui H 8 sumus HV tamen] autem B 9 et tanto RS iustior est (up. m. 3) B 10 patrem V etiam et B facere] facere debet R quam P 11 praecelleat S, praecellat P 12 paremquasi om. V 13 dignitatis P5 14 quouiam] quamquam Heumararms, in qua tamen Buenenmnnus 15 omnia OfH. B alteris] a litteris B hominis P 16 est foedius P a om. R, s. I. P sapientiiUi S7, sapienti P, sapientis V edd. 17 summotius RPV, semotius edd., remotius Walchius ista] omnia uel H 18 sicuti H 19 stultitia est apud deum om. RP stultia (ante ut) H summa om. B 20 est om. P si R et om. V 21 temwWna B\' terra V 22 honor RPV uirtutis BPaf (s expunx. PU) )

cuius praecepti salubritas docet quod qui se aput homines planum fecerit humilemque praebuerit, hic aput deum praecellens et insignis habeatur.

neque enim falsa est illa sententia quae aput Euripidem fertur in hunc modum:

1. quae hic mala putantur, haec sunt in caelo bona.

Exposui causam cur philosophi nec inuenire iustitiam nec defendere potuerunt: nunc redeo ad id quod intenderam.

tarneades ergo, quoniam erant mfirma quae a philosophis adserebantur, sumpsit audaciam refellendi, quia refelli posse intellexit.

eius disputationis summa haec fuit: iura sibi homines pro utilitate sanxisse, scilicet uaria pro moribus, et aput eosdem pro temporibus saepe mutata, ius autem naturale esse nullum; omnes et homines et alias animantes ad utilitates suas natura ducente ferri; proinde aut nullam esse iustitiam aut, si sit aliqua, summam esse stultitiam, quoniam sibi noceret alienis commodis consulens.

et inferebat haec argumenta: omnibus populis qui florerent inperio et [*](EPITOME c. 16] c. 50, 8; 51, 2. 15—450, 3] c. 51, 2 s. ) [*](AUCTORES 4] Matth. 23, 12. 9] frg. 1100 inter dubia et spuria ap. Nauckium. § 2-4] Cic. de rep. (III 12, 21). ) [*](BRHSPY] 1 eneruat S firma potest R firma] summa H 2 deus om. S 3 infirmis S 5 humilabitur R 6 cuius] quibus R 7 hominem H 8 elcellernls B3 9 euripidem IIH, euripydem BP, euripide S, euripiden V in om. P 10 que V 12 potuerint Hcumannus none pI, corr. P2 13 ero* (g er.) sic H adserebantur codd. recent. et edd., adferebantur (aff- RS) C; cf. pag. 453, 4 14 posse* B 15 dispositionis H fuit om. R 16 sancsisse B, sancxisse P pro] cP eras. H 17 et apud — temporibus s. I. P2 18 naturale esse nullum omnino, sed homines coni. Halmius (in ed. Cic.) cod. Monacensem Lact. (qui nullum omittit) secutus omnis Y omnes et] omne sed H 20 ferri (f ex t m. 2) P 23 flos erant B, florent V ) [*]( XVIIII. Laoi. 1. ) [*]( 29 )

tum omissis communibus ad propria ueniebat. bonus uir inquit si habeat seruum fugitiuum uel domum insalubrem ac pestilentem, quae uitia solus sciat, et ideo proscribat ut uendat, utrumne profitebitur fugitiuum se seruum uel pestilentem domum uendere an celabit emptorem?

si profitebitur, bonus quidem, quia non fallet, sed tamen stultus iudicabitur, quia uel paruo uendet uel omnino non uendet; si celabit, erit quidem sapiens, quia rei consulet, sed idem malus, quia fallet.

rursus si reperiat aliquem qui orichalcum se putet uendere, cum sit illut aurum, aut plumbum, cum sit argentum, tacebitne, ut id paruo emat, an indicabit, ut magno?

stultum plane uidetur malle magno. unde intellegi uolebat et eum qui sit iustus ac bonus stultum esse et eum qui sapiens, malum, et tamen sine pernicie fieri posse ut sint homines paupertate contenti.

transcendebat ergo ad maiora, m [*](EPITOME 12-19] c. 51,4. 19-451, 16] c. 51, 5. ) [*](• AUCTOBES § 5—13] Cic. de rep. (III 19, 29 ss.). ) [*](B(G)BHSPVJ 1 poterentur RIHpI, corr. BiPi 2 hoc est om. P, hoc est hoc e V 3 et in egestate — iacendum om. P in egestate] necessitate V, sed cf. Epit. 51,3 ad casas et egestatem reuertentur cum BPY tum omissis] commissis H 4 ueniebant BH 5 habeAt (a in ras. ex 2 litt. m. 2) B fugitiurulm B 6 so*lus (1 ? er.) B perscribat (pro- Bl) B1 7 fugitium H se seruum codd. recent. et edd., cf. 5 et pag. 457, 21; se BBHV, se SI, ser uũ S1, om. P 9 profitebitur] profitebitur emptorem fugitiuum esse P fallit BH 10 uendit BI, corr. B3 11 celauit В-C, corr. m. 1 uel 2 celabit erit] celauerit P 12 rei] sibi in ras. ex rei ut uid. B1 fallit H rursum B 13 repperiat BBHP oricalchum H, auricalcum S, orichalchum P, oricalcum V 14 illu Sl, illud S* 15 ut] aut P emat (t add. m. 2) S an om. P 16 stultum — magno in inf. mg. Pl uideatur H a M[a]gn[o] unde incipit codicis G pag. lfXJ (51), cuius in uerss. 1-11 pleraque legi poterant 17 et] ut R, om. S uerba et eum — stultum esse bis, altera expunxit V 18 tamen sine pernicie om. P et tamen-contenti eicit Heumannus, sed cf. Epit. 51, 5 sed facile de damno est posse] potest B, [po ]teS(t) G 19 transcendreblat B* )