Divinarum Institutionum

praeterea etiamsi nulli alii, nobis certe proderit: delectabit se conscientia, gaudebitque mens in ueritatis se luce uersari, quod est animae pabulum incredibili quadam iucunditate perfusum.

uerum non est desperandum, fortasse non canimus surdis. nec enim tam in malo statu res est, ut desint sanae mentes, quibus et ueritas placeat et monstratum [*](AUCTORES 16] Verg. Buc. X 8. ) [*](BRHSPV] 1 uitam] uitam dirigere B 2 iucemque B3 inuocare Bt, in ras. corr. B3, reuocari H post reuocare s. I. non ualemus R1 saluti* (s er.) H saluti suae repugnant] salutis uere pugnant V 3 confortabimus B, sed uox frequens illa aetate (cf. locos Vtdgatae ap. Roenschium, Itala u. Vulg. pag. 185) ab interpolatore inducta uidetur non om. P 4 fida H mutant -- attigerunt om. P 5 adierunt B, attigerlunt H7, atti*gerunt (n er.) S, adtingerunt V in hoc et Heumannus in om. V 7 uanitate Y moderatione B\', in ras. corr. B5 8 currentium] curuantur Bl, in ras. corr. B3, currentium mella sunt haec uenena (uenenum S) tegentia (agelltia S) RS; malim decurrentium conl. VI21, 4; IV18,12 9 coniungere] fungere V 10 efficere B1 (corr.Bs)S scientia H non om. S 11 religioni (i fin. ex e m. 2) R 12 uerba si is — sapientior eicit Heumannus in om. edd. instructior] strictior P in] et in edd. 13 sapientior] stientior sic H etiamsi] quamsi B prodeerit B 14 se i om. P conscientia H gaudebit P ueritates PY se om. V O 15 rest Sl* iocunditate H, iuconditate (0 ex u m.2?) P, iuconditate (corr. m. 2) V 16 iiie+rum (iuj m. 3) B nuncanimus HV 17 post statu 1 uel 2 litt. eras. H est] est aut plus inpuris (imp- S) spiritibus quam sancto licet RS 18 et (ante ueritas) om. B )

circumlinatur modo poculum caelesti melle sapientiae, ut possint ab inprudentibus amara remedia sine offensione potari, dum inliciens prima dulcedo acerbitatem saporis asperi sub praetexto suauitatis occultat.

nam haec in primis causa est cur aput sapientes et doctos et principes huius saeculi scriptura sancta fide careat, quod prophetae communi ac simplici sermone ut ad populum sunt locuti.

contemnuntur itaque ab iis qui nihil audire uel legere nisi expolitum ac disertum uolunt nec quicquam haerere animis eorum potest nisi quod aures blandiore sono mulcet, illa uero quae sordida uidentur, anilia. inepta uulgaria existimantur.

adeo nihil uerum putant nisi quod auditu suaue est, nihil credibile nisi quod potest incutere uoluptatem: nemo rem ueritate ponderat, sed ornatu.

non credunt ergo diuinis, quia fuco carent, sed ne illis quidem qui ea interpretantur, quia sunt et ipsi aut omnino rudes aut certe parum docti. nam ut plane sint eloquentes, perraro contingit: cuius rei causa in aperto est.

eloquentia enim saeculo seruit, populo se iactare et in rebus malis placere gestit, siquidem ueritatem saepius expugnare conatur, ut uim suam monstret: opes expetit, honores concupiscit, summum denique gradum dignitatis exposcit. [*](AUCTORES 1-4] cf. Lucr. I 936 ss. ) [*](BRHSPVJ 1 rectum] regnum R\' hter (u er.) B, iter del. R1 iter et] iret H circumliuiatur B, circumlinrilatur S1 2 pabulum B caeleste B, caelestis H, caelestirsl 82 sapientiae melle caelesti P 3 amara remedia] amare media P otfeusione] ulla offensione R potari] amputari B 4 aceruitatem BI V I, corr. B2 V\'l, aceruitate H asperi] aspensa H, om. P surblpraetexrtol (b et to m. 2) P pra*textu (u ex o m. 2 ?) S suauitatis C-is ex -es m. 2) R occultae Bl, corr. B3 6 principis P 7 ut om. BP 8 coutempnentur V itaque] neque R iis edd., his C 9 eicultum B dissertum Bar (pr. s er.) P, disrglertum V2, desertum H inhaerere C-her- RH) RHV in animis H 10 blandiori RH mulget R\', mulcent P 11 uideantur H inhia, in mg. anilia m. 1 ?, V 12 ideo P ueri H auditus uane V credibile] credibile est B 13 rem] se S ueritate ( m. 2?) P 15 fuco (f in ras. ex s ? nI. 3) B ea, B3, eam RP 16 et] aut R aut ante omnino] et R docti nam] doctrinam Rt, s. I. eonsecuti add. R1 17 contigit RP 18 est eloquentia. eloquentia S 2n conatur] uideatur H 21 denique] eque B gradum] gaudium P ) [*]( XVIIII. Lact. 1. ) [*]( 26 )

ergo haec quasi humilia despicit, arcana tamquam contraria sibi fugit, quippe quae publico gaudeat et multitudinem celebritatemque desideret:

eo fit ut sapientia et ueritas idoneis praeconibus indigeat. et si qui forte litteratorum se ad eam contulerunt, defensioni eius non suffecerunt.

ex iis qui mihi noti sunt Minucius Felix non ignobilis inter causidicos loci fuit. huius liber, cui Octauio titulus est, declarat quam idoneus ueritatis adsertor esse potuisset, si se totum ad id studium contulisset.

Septimius quoque Tertullianus fuit omni genere litterarum peritus, sed in eloquendo parum facilis et minus comptus et multum obscurus fuit. ergo ne hic quidem satis celebritatis inuenit.

unus igitur praecipuus et clarus extitit Cyprianus, quoniam et magnam sibi gloriam ex artis oratoriae professione quaesierat et admodum multa conscripsit in suo genere miranda.

erat enim ingenio facili copioso suaui et, quae sermonis maxima est uirtus, aperto, ut discernere non queas, utrumne ornatior in eloquendo an felicior in explicando an potentior in persuadendo fuerit.

hic tamen placere ultra uerba sacramentum ignorantibus non potest, quoniam mystica sunt quae locutus est et ad id praeparata, ut a solis fidelibus audiantur: denique a doctis huius saeculi, quibus forte scripta [*](BRHSPVJ 1 haec quasi] doctrina si H quasi om. R 2 fugit quippe quae] fugitque P caelebritatem P 3 ifiit B2 4 forte om. R litteratorum B ad eam se S 5 eius om. B sufficerint (pr. i ex e m. 2) H, sufferunt P iis R, his cett. 6 noti sunt] notist ft add. i i m. 2) S ignorabilis Pl, ra del. m. reccntiss. 7 octauus Bl, octauo* B3 8 se] uere P id om. BRH 9 septimtfus H2, septim (i. e. -mus) S, Et septimus V tertulianus RH omni (i ex e tn. 2) H 10 peritus] repletus ut uid. Bl, in ras. corr. B3 sed] et H parum ont. H 11 minus] nimium H et multum et H obscurum P1, corr. p2, obscurrws V2 fuit delet Heumanmis ergo ne hic quidem] Ne quidem per tot. sed apud doctos non H nchta B3 12 celebritatis (-is ex -es m. 2) R "Unus1 PJ 13 et magnam] maximam H 14 quaesiebat V et om. B, s. I. qui mira add. B3 multa] mata sic Y 15 enim] cum H copiosus H, cupioso vse suaui et quae sermonis] suauitate sermonis quae H cf. Addenda 16 ser- Mi moni R, sermones P non queas] nequeas P 17 facilior SYfJC ff*li*»or, e et ci er.) edd., sed propter antecedens ingenio facili reiciendum est 18 an] aut S suadendo B tam (~ m. 2) R 19 sacramenti H )

audiui ego quendam hominem sane disertum, qui eum inmutata una littera Coprianum uocaret, quasi quod elegans ingenium et melioribus rebus aptum ad aniles fabulas contulisset.

quodsi accidit hoc ei cuius eloquentia non insuauis est, quid tandem putemus accidere eis quorum sermo ieiunus est et ingratus? qui neque uim persuadendi neque subtilitatem argumentandi neque ullam prorsus acerbitatem ad reuincendum habere potuerunt.