Divinarum Institutionum

cumque iam medium fretum tenerent, tum pedibus mare ingressus consecutus est eos tamquam in solido gradiens, non ut poetae Orionem mentiuntur in pelago incedentem, qui demersa corporis parte umero supereminet undas.

et rursus cum obdormisset in naui ac uentus usque ad extremum periculum saeuire coepisset, excitatus e somno silere uentum protinus iussit et fluctus qui maximi ferebantur conquiescere: statimque sub uerbo eius tranquillitas insecuta est.

mentiuntur fortasse litterae sanctae docentes tantam fuisse in eo potestatem, ut imperio suo cogeret uentos obsequi, maria seruire, morbos cedere, inferos oboedire.

quid quod eadem Sibyllae carminibus suis ante docuerunt? quarum una, cuius supra fecimus mentionem, sic ait.: [*]( 17 nna — mentionem] § 9. 15. 18 ut uid., qui loci ut hic ei lib. VIII Ornc. Sibyll. sumpti sunt, cf. p. 335,3 ss. (ex lib. VI) et. p. 336, lOss. (ex lib. III). ) [*](AUCTORES 2-71 Matth. 14, 22 ss. 8 poetaej praeter locum Vergilii cf. schol. Arat. Germanici (cf. Lact. I 11, 64) pag.92,16; 163, 4.14 Breysig, ubi Hesiodus (cf. frg. 17 Rzach) auctor appellatur. 9] Verg. Aen X 764. 9—13] Matth. 8, 23 ss. 15 s.] cf. Cyprian., Quod idol. d. n. s. 13 (pag. 29, 13 s.). ) [*](BliHSPV] 1 rquid\' U2 his V potuit S ar.s (i er.) S periata V 2 nthilj ad nihil H oculos om. V item H secessit rursus H, secessuros P\', corr. P3 3 sic f~ m. 2) S solebant pi, n del. P3 montF (~~ m. 2) H discupulis W, discipuli\'s\' S2 4 uti nauicula V seque praecederent om. B\', \'seque praepararent\' B3 praecederent (-ent ex -ant m. 2) R 5 urgente BHS uespere P contraria V 6 iam] iu V 7 est om. PV solo H 8 Orionem] de origine H, opinione V ini cedente H quide*mersa (m er.) P 9 umeros (o tkl. et corr. m. 3) B undas et] unda. sed RH 10 rursum B obdormissent H, obdormis\'set\' P2 rad\' B2 11 saeuire coepisset] desaeuiret P rcepisset\' S\' 12 maxime V 13 uerbum Heumannus subsecnta B 14 fortae H sante e.r sunt fu minus cert.) B* dicentes H in eo fuisse S 15 obsequi Ofn. S mari H saeuire (se- S) RS 16 a sibyllae H 17 suis in mg. H2 supra om. P )

1. τοὺς ἀνέμους παύσειε λόγῳ, στρώσει δὲ θάλασσαν
2. μαινομένην ποσὶν εἰρήνης πίστει τε πατήσας
.

et rursus alia, quae dicit:

1. κύματα πεζεύσει, νόσον ἀνθρώπων ἀπολύσει,
2. στήσει τεθνηῶτας, ἀπώσεται ἄλγεα πολλὰ,
3. ἐκ δὲ μιῆς πήρης ἄρτου κόρος ἔσσεται ἀνδρῶν
.

his testimoniis quidam relicti solent eo confugere, ut aiant non esse illa carmina Sibyllina, sed a nostris ficta atque conposita.

quod profecto non putabit qui Ciceronem Varronemque legerit aliosque ueteres, qui Erythraeam Sibyllam ceterasque commemorant, quarum ex libris ista exempla proferimus: qui auctores ante obierunt quam Christus secundum carnem nasceretur.

uerum non dubito quin illa carmina prioribus temporibus pro deliramentis habita sint, cum ea nemo intellegeret, denuntiabant enim monstruosa quaedam miracula, quorum nec ratio nec tempus nec auctor designabatur.

denique Erythraea fore ait ut diceretur insana et mendax. ait enim:

1. φήσουσι Σιβλλην
2. μαινομένην, ψευστείραν· ἐπὰν δὲ γένηται ἅπαντα,
3. τηνίκα μου μνήμην ποιήσετε κοὐκέτι μ᾽ οὐδεὶς
4. μαινομένην φήσειε, θεοῦ μεγάλοιο προφῆτιν
.

iacuerunt igitur multis saeculis, postea uero animaduersa sunt quam natiuitas Christi et passio patefecit arcana, sicut etiam uoces prophetarum. quae cum per annos mille quingentos et eo amplius lectae fuissent a populo Iudaeorum, nec tamen intellectae (sunt) nisi postquam illas Christus et uerbo et operibus interpretatus est —

illum enim prophetae adnuntiauerant — nec ullo modo poterant quae illi loquebantur intellegi, nisi fuissent uniuersa conpleta.

Venio nunc ad ipsam passionem, quae uelut obprobrium nobis obiectari solet, quod et hominem et ab hominibus insigni supplicio adfectum et cruciatum colamus, ut doceam eam ipsam passionem adeo cum magna et diuina ratione susceptam et in ea sola et uirtutem et ueritatem et sapientiam contineri.

neque enim si beatissimus in terra fuisset et per omnem uitam in summa felicitate regnasset, quisquam illum sapiens aut deum credidisset aut honore diuino dignum iudicasset: quod faciunt uerae diuinitatis expertes, qui caducas opes et fragilem potentiam et alieni beneficii bona non tantum suspiciunt, uerum etiam consecrant et scientes memoriae mortuorum deseruiunt fortunam iam extinctam colentes, quam ne uiuam quidem praesentemque sapientes colendam sibi umquam putauerunt.

nec [*]( MAIOMЄNH P, TMЄNOMЄNHN V, T€N MЄNOMЄNHN Sedulius ΦΙΙCЄTЄ S, ΦΗCЄITЄN V; de hoc usu optatiui cf. Struuium I 75 OEOÜ] er SP MЄΓΑΑΟΥΟ B, MЄΤΑΔΟΙΟ Vi μεγάλην 5i codd. Sibyll. ΠΡΟΦΙΙΤΗΝ B, ΠΡΦΤΙΝ P, ΙΙΡΟΦΗΤЄIN V Sedulius interpretatio lat. eadem in S et P). alia ap. Sedulium ad loco Sibyll. cf. Struuium 1 74 ) [*](BRHSPVj 1 latuerunt P edd. aduersaP 2 na\'ti\'uitas P2 patefacit R arcani H sicuta sic H, sic S 3 prophotx (* i. e. rum add. m. 2) S cu (initio uersus add. m.2) per cu S, tum V pro mille quingentos hoc NA • inras. H2 et] uel P 4 fuessent S populo* (% er.) S intellecta P tamen nec coni. Thilo 5 sunt add. edd. illa S 6 illud R adnuntiauerunt BHV * 9 vel V 10 et hominem — hominibus] et (sed del. m. 3) hominib. (ib. del. et corr. m. 3) P omnibus Vac insigno V 11 excruciatum P calamus V eam om. RS 12 adeo] ab eo H suscepta V 13 uiritatem Bl, corr. B1 14 omnerml B3 15 quisquam — iudicasset om. V 16 credidisse H 17 uere BHSV diuinae ueritatis P diuinitates Vac expartes V 18 bona* (m er.) H suspiciunt ed. Romana a. 1474, suscipiunt C 19 memoria S 20 quam] quod V ne om. H uiam H praesentemqu*e (a er.) B ) [*]( XVIIII. Laet. 1. ) [*]( 22 )

qua uirtute ac iustitia quoniam Christus instructus uenit in terram, immo uero quoniam ipse uirtus et ipse iustitia est, descendit, ut eam doceret hominemque formaret. quo magisterio ac dei legatione perfunctus ob eam ipsam uirtutem, quam simul et docuit et fecit, ab omnibus gentibus et meruit et potuit deus credi.

ergo cum magnus populus ad eum uel ob iustitiam quam docebat uel ob miracula quae faciebat subinde conflueret et praecepta eius audiret et a deo missum deique filium crederet, tum primores Iudaeorum ac sacerdotes et ira stimulati, quod ab eo tamquam peccatores increpabantur, et inuidia deprauati, quod confluente ad eum multitudine contemni se ac deseri uidebant, et, quod caput sceleris illorum fuit, stultitia et errore caecati et inmemores praeceptorum caelestium ac prophetarum coierunt aduersus eum inpiumque consilium de eo tollendo cruciandoque ceperunt: quod prophetae multo ante descripserant.

nam et Dauid in principio psalmorum suorum prouidens in spiritu quantum facinus admissuri essent, beatum esse ait qui non abierit [*](EPITOME 9-19] c. 40, 4 s. ) [*](AUCTOBES 3 s.] cf. Sallust. Iug. 1,3: fortuna.. probitatem.... neque dare neque eripere cuiquam potest. 21] Ps. 1, 1., ) [*](BRHSPVJ 1 reslse B2 2 solarq.l (ante iustitia) 1P 3 caeleste et] caeleste esse et H perpetu\'u\'m B1 quia] quae B 4 auferetur V qua] quia HarP1 (i expunx. P7) V quoniam om. H 5 uirtus] uerus V 6 descendit (pr. e ex i wt. 3) P 7 quod HVar 8 et (ante meruit) s. I. H2 10 quam docebat om. V 11 praecepta (cep in ras. ex cem m. 2) S retl H2 a deo] ad S 12 missum] ipsum missum V tunc RSP primo rex B, prim\'i\'ores S3 13 et (exp. m. 3) B stimulatio V 14 inuidua H, inuial S*, inui*!dia SJ deprauata P0* confluerent H, confluent V 15 multitudines H se om. B\', s. I. post deseri add. B* tse ac desejri V destrui H 16 tfuit1 P2 stultitiae RP 16 terrore (om. et) R infmtfmores B 17 coiecerunt R, coierunt om. V 18 cruciandoque (a ex e m. 2) R cruciandoque ceperunt] quae H coeperunt (0 8. I. P3) RPV 19 multi Bl, corr. B3 discripserant P, dłeJscripserant F 20 in om. V spiritum H 21 rait! B3 habierit S )

et Solomon in libro sapientiae his uerbis usus est: circumueniamus iustum, quoniam insuauis est nobis et exprobrat nobis peccata legis. promittit scientiam dei se habere et filium dei se nominat. factus est nobis in traductionem cogitationum nostrarum, grauis est nobis etiam ad uidendum, quoniam dissimilis est aliis uita illius et mutatae sunt uiae illius.

tamquam nugaces aestimati sumus ab eo, continet se a uiis nostris quasi ab inmunditiis et praefert nouissima iustorum et gloriatur patrem dominum. uideamus ergo si sermones illius ueri sunt, et temptemus quae euentura sunt illi.

contumelia et tormenta [*](EPITOME 2-340, 5] c. 40, 5. ) [*](AUCTOBES 2] Sap. 2, 12 (sed initium tantum uersus 12) — 17. 19-22; cf. Cyprian. pag. 79, 11. ) [*](BBHSPVf 1 consilio BHSPV Vulg., 2v βουλη̃LXX, consilium R ad loc. Psalmi cf. Boenschium pag. 586 salomon HSP3 Cso- Pl) 2 quoniam insuauis — promittit] quoniam inutilis est nobis et contrarius est operibus nostris et inproperat nobis peccata legis et diffamat in nos peccata disciplinae nostrae . promittit sic H totum uersum 12 habet cum \'Vulguerba et contrarius est operibus nostris etiam ap. Cyprian., sed Epitome non habet 3 peccata nobis B, sed cf. Epit. nobis om. V leges B1, corr. B* 4 scientiam dei se (sed dT s. I. m. 3) B Epit. codd. Cypriani, scientiam se dei RHS, se scientiam dei P ctim \'Vulg.\', scientiam dei (om. se) V et] ut Pl, in ras. corr. P3 se dei V 5 traductione* (m er.) B, traductione S, ċ̣ο̣̇ṇ̇traductionem (exp. m. 2) P cogitationum] animarum H 6 etiam om. V uiuendum R quoniam] quia H 7 restJ H2 inmutatae H cum \' Vulg.\', sed cf. Epit. ui∗ae (t er.) H 8 illius] eius H cum \'Vulgexstimati sic R eo BBSPV cum codd. Cypriani, illo H Epit. cum \' Vulg.\' 9 continet] et continet H (et abstinet \' VulgS), sed cf. Epit. se] autem se V profert H, praeferet V, preferet Epit. 10 gloriantur S patrem dom Rl (s. I. dum B2*), patrem dSm se ha.bere (se habere cMMt \'F<\' patrem dñm se habere (se habere cum \'Vulg.\') B, patrem d*m (n er.), a. I. post patrem add. se habere S, patrem deum IIP1 (post patrem s. I. se habere P3) V; patrem deum codd. Cypriani, πατέρα Otov (u. 16) LXX, patrem se habere deum \'Vulg\', sed patrem dominum Epitome quoque habet 11 sint H cum \'Vulg.\' 12 euentura BP Epit., uentura BHSV cum \'Vulg.\'\' quae euentura — errauenmt (340, 3)] quae uentura sunt illi et sciemus patientiam illius . si enim est uerus filius dei suscipiet illum. et liberabit illum de manibus contrariorum . Iniuriae tormento castigemus ) [*]( 22* )