Divinarum Institutionum

Docui, quantum mea mediocritas tulit, longe deuium philosophos iter a ueritate tenuisse, sentio tamen quam multa praeterierim, quia non erat mihi propria contra philosophos disputatio.

sed huc necessario deuertendum fuit, ut ostenderem tot ac tanta ingenia in rebus falsis esse consumpta, ne quis forte a prauis religionibus exclusus ad eos se conferre uellet tamquam certi aliquid reperturus.

una igitur spes homini, una [*](EPITOME 5 s. sic — sciunt] c. 35, 2 neque uirtutis — doctores. 14—272, 22] c. 35, 5. 20—272, 22] cf. c. 47, 1. ) [*](AUCTORES 1 s.] X 365 s. 3s.] cf. pag. 268, 3. 20-272,2] cf. Herm. Trismeg. Poemand. c. 10, 15 (pag. 76, 12 Parth.) TOUTO [xovov σωτήpiov avOpcojRo iotlv, ἡ yvwots TOU OEOU. ) [*](B(G)RSHPV] 1 numeu P cum codd. luuenal., nomen cett. nunc te ex nos te R1, aiostej S11, nostra II 2 nos add. R2 fortunam Bl (m del. et expunx. B3) H 3 errorertl B et (ante ut) om. H 4 ac] atque S, acq: sic H 5 sic nec SV, sine (corr. m. 3) P 6 aduersari V notione] mentione H quae] idque B sic H 7 eandem ipsam sapientiaimj (m in ras. ex 3 litt. m. 2), om. est, B ab Eadem ipsa incipit codicis G pag. 70 (46) paene tota lecta 8 ignorant V sita om. Bl (s. 1. B3) G, ita V 9 quem om. V 10 nec** B uinceret S quiriln 821 in om. H 11 proste[r](ne)[r]etur G 12 hictum S Tnec1 H3 13 ante nec cauerit om. P nectfauerit B2, necauerti[t] G cauit (a ex u ?) V 14 meral P3 deui*um (u ? er.) B 15 philosofis R scio S, senti V 16 praeterieris 81 propria] pro patria P lilosos G 18 ac tanta — esse con- om. R ingenia om. V 19 a om. II prauis] prauis [p]eius G uelle H, uellit (exp. m. 3) P 20 certi om. P hominis SH )

quanta itaque uoce possum, testificor proclamo denuntio: hic, hic est illut, quod philosophi omnes in tota sua uita quaesierunt nec umquam tamen inuestigare conprehendere tenere ualuerunt, quia religionem aut prauam retinuerunt aut totam penitus sustulerunt.

facessant igitur illi omnes, qui humanam uitam non instruunt, sed turbant. quid enim docent aut quem instruunt qui se ipsos nondum instruxerunt? quem sanare aegroti, quem regere caeci possunt? huc ergo nos omnes, quibus est cura sapientiae, conferamus.

an expectabimus, donec Socrates aliquid sciat aut Anaxagoras in tenebris lumen inueniat aut Democritus ueritatem de puteo extrahat aut Empedocles dilatet animi sui semitas aut Arcesilas et Carneades uideant sentiant percipiant?

uox ecce de caelo ueritatem docens et nobis sole ipso clarius lumen ostendens. quid nobis iniqui sumus et sapientiam suscipere cunctamur, quam docti homines contritis in quaerendo aetatibus suis numquam reperire potuerunt?

qui uult sapiens ac beatus esse, audiat dei uocem, discat iustitiam, sacramentum natiuitatis suae norit, humana contemnat, diuina suscipiat, ut summum illut bonum ad quod natus est possit adipisci.

Dissolutis religionibus uniuersis et omnibus quaecumque in earum defensionem dici uel solebant uel poterant refutatis, [*](EPITOME 23-273, 9] c. 36, 1. ) [*](B(G)RSHPV} 1 posita est] potaest >i\' (Ii postea add. ab ead. mantt) G 3 est om. H quanta itaque] quantaque H possumuoce ex possumus P 4 alt. hic om. SHY 5 philofi P uita sua R, suauifra1 V3 quaesiuerunt (que- B) SH 6 conprendere R tenere conpraehendere (co- S) SH qua Y 7 poenitus R 8 in ffacessant i]gitur desinit codicis G pag. 70 (46) facessent V *om*nes (h et i er.) P instruunt (r in ras. ex it uel fort. eodem r m. 3) B 10 quam (ante sanare) V1 caeci (i ras. ex u) P 11 sapientiae bis V 12 expectauimus HV 14 fde puteo1 B3 aut om. H animae suae Bl, corr. B3 15 archesilas SHPV charneades (pr. e ex i m. 3) P 16 sele V ipsius P 17 simus RI 18 dati S in quaerendo] inquirendo P 19 ac] aut H 20 uocam Bae 21 norit] noscat B, om. V contempuat BSHP suspiciat B 22 illut om. Y 23 uniuersis et omnibus om. P 24 eorum R defensione SH )

et quamquam prioribus libris, cum falsas arguerem religiones, et hoc, cum falsam sapientiam tollerem, ubi ueritas sit ostenderim, planius tamen quae religio et quae sapientia uera sit liber proximus indicabit. [*](BRSHPVJ 2 est (ante quoniam) om. S 3 uel (ante exemplis) om. H exempliw 82 4 adseram Pet] ut H 6 et] ut V quamquam] 11 quam H 7 falsas] sas (corr. m. 2) S hoc om. H 8 ostendertim, V 9 sit (-m. 3) B L CAELI FIRMIANI LACTANTI DE FALSA SA- PIENTIA LIB m EXP INC DE VERA SAPIENTIA ET RELIGIONE LIB IIII FELICITER LEGENTI VITA IN XPO IlrV B; L CAELI FIRMIANI INSTITVTIONV DIVINARVM LIB III EXPLT INCPT . LIB IIII - DE VERA RELIGIONE ET SAPIENTIA V . N . II DCCC. (i. e. Versus Numero duo milia octingenti; cf. OmontiUtn, Bibliotheque de lacole des chartes 1884, pag. 564) HIC DICIT DE NATIVITATE ET DE PASSIONE DNI XPI ET IVDAEIS Ri L CAELI flrmiani de falsa sapientia philosophorum liber • III explicit Incipit de uera sapientia & religione. liber. IIII - S; INCP LIBER IIII. DE VERA RELIGION ET VERA SAPIENTIA H; subscriptione caret M; DE FALSA SAPIENTIA LIBER TERTIVS EXPLICIT INCIPIT DE VERA SAPIENTIA LIBER QVARTVS Pi DE FALSA SAPIENTIA LIB III EXPLIC INCIPIT DE VERAI! SAPIENTIA ET RELIGIONE LIB IIlI. FELIClf V ) [*]( IYUll. Lact. 1. ) [*]( 18)

Cogitanti mihi et cum animo meo saepe reputanti priorem illum generis humani statum et mirum pariter et indignum uideri solet, quod unius saeculi stultitia religiones uarias suscipientis deosque multos esse credentis in tantam subito ignorationem sui uentum est, ut ablata ex oculis ueritate neque religio dei ueri neque humanitatis ratio teneretur, hominibus non in caelo summum bonum quaerentibus, sed in terra.

quam ob causam profecto saeculorum ueterum mutata felicitas est. coeperunt. enim relicto parente et constitutore omnium deo insensibilia digitorum suorum figmenta uenerari. quae prauitas quid effecerit aut quid malorum adtulerit, res ipsa declarat.

auersi namque a summo bono, quod ideo beatum ac sempiternum est, quia uideri tangi conprehendi non potest, et a uirtutibus ei bono congruentibus, quae sunt aeque inmortales, ad hos corruptos et fragiles deos lapsi et studentes iis rebus quibus solum corpus ornatur alitur delectatur, mortem sibi perpetuam [*](B(G)RHSPV} 1 ab initio libri incepit codicis G pag. 71 (42), in qua nihil legi poterat 3 Cogitanti PV edd., conl. Cic. de or. I 1, 1 (cogitanti mihi saepenumero et memoria uetera repetenti perbeati fuisse ... illi uideri solent), p. Deiot. 13, 88 (haec ille reputans et dies noctesque cogitans), Minuc. Fel. c. 1, 1 (cogitanti mihi et cura animo Oleo Octaui ... memoriam recensenti), Consideranti BRHS post mihi hoc constantine imperator R, constanti imp. S; cf. Prolegomena 4 et (ante mirum) del. Heumannus 5 quod om. H saeculi om. P stultitiae P, stultitiam V suscipientes BH 6 credentes (sed tert. e ex i B m. 2 uel 3) BHP1, -es in -is corr. Ps ignorationes sui HI, ignorationem ui H7 ignorantiam V 7 ex] ab H ueritate* (m er.) II neque religio dei ueri om. P 8 ueri dei B tenetur H 9 caelum RSPcorr. P3 terra (~er.) B 11 insensibilia digitorum] insensibilium P 13 efficerit Bl (corr. B3) H 15 et Bar (nunc eras.) R, om. SP, ut HV 16 et ex ei B3, et SP e quae sunt aeque inmortales om. P 17 faciles R iis Bl, iis R2, his cett. 18 peryeltuam P3 )

insecuta est igitur huiusmodi religiones iniustitia et inpietas, sicuti fuerat necesse. desierunt etenim uultus suos in caelum tollere, sed deorsum mentes hominum depressae terrenis ut religionibus, sic etiam bonis inhaerebant.

secutum est discidium generis humani et fraus et nefas omne, quia spretis aeternis atque incorruptis bonis, quae sola debent ab homine concupisci, temporalia et breuia maluerunt maiorque hominibus ad malum fides fuit, qui prauum recto, quia praesentius fuerat, praetulerunt.

sic humanam uitam prioribus saeculis in clarissima luce uersatam caligo ac tenebrae conprehenderunt: et quod huic prauitati congruens erat, postquam sublata sapientia est, tunc demum sibi homines sapientium nomen uindicare coeperunt.

tum autem nemo sapiens uocabatur, cum omnes erant: utinamque nomen illut aliquando publicum quamuis ad paucos redactum tamen uim suam retineret.

possent enim fortasse pauci illi uel ingenio uel auctoritate uel adsiduis hortamentis liberare populum uitiis et erroribus. sed adeo in totum sapientia occiderat, ut ex ipsa nominis adrogantia nullum eorum qui uocarentur appareat fuisse sapientem.

et tamen prius quam haec philosophia quae [*](AUCTORES 6 s.] cf. Quid. Metam. 1128 ss. § 8] cf. Cic. Tusc. V 3,7. ) [*](B(G)BHSPV] 1 post diis excidisse suis inanibus (ef. V 12, 13) uel simile existimo, (his) diis Schoellius corporbus sic H, corporibus V quaesiuerunt H 2 omne corpus B huhrs mundi S 3 religionis HP1, -is in -es corr. P3 et inpietas om. R sicut H 4 enim BSHP suos (pr. s add. m. 3) P sed] et B muntes Bac a Meutes incipit codicis G pag. 72 (41) paene tota lecta 5 hominis P religionibus P3 6 inheserunt (a s. I. eras., quod add. m. 2) B, [heserunt] G 7 omne om. H, omnes (exp. m. 3) P sjhtis (c cr.) S, sptis (i. e. spertis) Y 8 temporalia] corporalia H 9 maior H malum] prauum H fidew P; impetus Heumannus 10 recti5 ex rectu S1 quia] quoniam S praesentium B, presentis H 11 uersata II 12 cõ | praehenderunt (a del. m. 3) B huic V3 13 erit R1 tum (scd m ex uc B3) BS homi - esapientium (corr. m. 2) V 14 sapientiae B, s[a]pie[ntiae] G tu ( ̃m. 2) H 15 utinam II 16 aliquando om. H ad] apud H 17 retinere*t (t final. ras. ex N) B 18 uel adsiduis hortamentis om. R alt. uel om. H a uitiis P 19 occiderant V 20 adrogantia] adroganti adsumtione R uocaretur GH 21 et] sed V quaeque V ) [*](18* )

o miserum calamitosumque saeculum, quo per orbem totum septem soli fuerunt qui hominum uocabulo cierentur! nemo enim potest iure dici homo nisi qui sapiens est.