Divinarum Institutionum

quid dicitis Stoici? quid tu Epicure? beatus est sapiens, etiam cum torquetur. si propter gloriam patientiae, non fruetur: in tormentis enim fortasse morietur; si propter memoriam, aut non sentiet, si occidunt animae, aut si sentiet, nihil ex ea consequetur.

quis ergo alius in uirtute fructus est? quae beatitudo uitae? aequo aiunt animo moriatur. bonum mihi adfertis unius horae aut fortasse momenti, propter quod non expediat in tota uita miseriis et laboribus confici.

quantum autem temporis mors occupat? quae cum uenit, utrum aequo an iniquo animo subieris, iam nihil refert. ita fit ut nihil aliut ex uirtute captetur nisi gloria.

sed haec aut superuacua et breuis est aut prauis hominum iudiciis non sequetur. nullus igitur ex uirtute fructus est, ubi uirtus mortalis est et caduca.

ita qui haec locuti sunt, umbram quandam uirtutis [*](AUCTORES 1-3] cf. Cic. Tusc. II 7, 17; V 10, 31; 26, 75 al. 1-5 (Epicurus)] cf. ad frg. 601 (pag. 339, 8). 4 uoluptarius] Cic. Tusc. II 7, 18; V 31, 88. 5-8] cf. ibid. II 7, 18. 8 s.] cf. ibid. V 26, 73 s. ) [*](B(G)RSHPVJ 1 inquit om. V 2 uelut HP taurum H hanc (n in ras. ex e ? m. 2) B 3 emittet V, \'Cmittet B\', mittet BlRSH, mittit P et om. B 4 inriserit edd., inrisit C sibi uiri fortis] uiri sibi uirtutis V, unde uerae sibi uirtutis coni. Schoellius 8 est] et V 9 etiam om. B torqueatur PV 10 fr╵a╵u╵d╵etur B\', fruatur R hinc fere incepit codicis G pag. 63 (172), cuius in uerss. 18. 19 perpaucae litterae agnoscebantur si om. V 11 sic (ante occidunt) H sentiewt B2 12 consequentur (exp. m. 3) P quae] quo V 13 uitae om. P aequo aiunt animo H, quo aiunt animo BSV, quo ut aiunt animo R, ut aequo animo P an morietur ? Thilo 14 affectis V 15 eipedvat P3 in totam uitam P 16 tempori**s (bu er.) B ueniat H 17 an iniquo om. B subieris] eam su*bieris fu ? er.) P iam om. V 18 aut om. B\' (s. I. B3) S superuacua et] superbia S, superba H 19 est] et B 20 ex] rex V ubi (u ex ti ? m. 3) B est mortalis P 21 ita qui] itaque H; itaque qui edd. umbram] ut umbram V quadam H )

haec causa est cur praeceptis eorum nullus obtemperet, quoniam aut ad uitia erudiunt, si uoluptatem defendunt, aut si uirtutem adserunt, neque peccato poenam minantur nisi solius turpitudinis neque uirtuti ullum praemium pollicentur nisi solius honestatis et laudis, cum dicant non propter aliut, sed propter se ipsam expetendam esse uirtutem.

beatus est igitur sapiens in tormentis: sed cum torquetur pro fide, pro iustitia, pro deo, illa patientia doloris beatissimum faciet.

est enim deus qui solus potest honorare uirtutem, cuius merces inmortalitas sola est. quam qui non adpetunt nec religionem tenent, cui aeterna subiacet uita, profecto neque uirtutis uim sciunt, cuius praemium ignorant, neque in caelum spectant, quod ipsi facere se putant, cum res non uestigabiles quaerunt, quia ratio in caelum spectandi nulla est alia nisi aut religionem suscipere aut animam suam inmortalem esse credere.

quisquis enim aut deum colendum esse intellegit aut inmortalitatis spem propositam sibi habet, mens eius in caelo est et licet id non aspiciat oculis, animi tamen lumine aspicit.

qui autem religionem non suscipiunt, terreni sunt, quia religio de caelo est, et qui animam putant cum corpore interire, aeque in terram spectant, quia ultra corpus, quod est terra, nihil amplius uident quod sit inmortale.

nihil igitur prodest ita fictum esse hominem, ut [*](AUCTORES 3] Lucr. I 64. ) [*](B(G)RSHPV] 1 pro uidebat S 3 sese a] se P leaeliregib.j (c*e****[n]ib m. 1) B3 religionibus RH ostendebat codd. Lucr. 5 ad om. V uitam H uoluptatem (p ex n m.2) V defendant Bx, corr. B3 8 hinc fere incepit codicis G pag. 64 (171), in qua nihil agmscebatur 9 expetenda H est orn. B igitur est SH 13 quam] qua H aeternitas V 14 proferCto B2, profectione, om. neque V 15 ignorawt B2 expectant H T 16 aes (a del.) B non uestigabiles RV, non inuestigabiles BS, rnOnl (add. tn. 2) inuestigabiles H, \'uestigabiles (in tn. 3) P; cf. Roensehium, Itala u. Vulgata pag.112 in caelum om. P 17 alie pI, corr. P3 18 inmortale H enim bis R 20 id] inde H 21 lumen H 22 non in mg. P de] in P \'et\' P quia V 23 ae*qu*e (e*quae 111. 1) B3 expectant H 24 quia] qui V quodj qua V 25 prodeest B, prode. e H )

Quapropter nihil est aliut in uita quo ratio, quo condicio nostra nitatur, nisi dei qui nos genuit agnitio et religiosus ac pius cultus: unde quoniam philosophi aberrauerunt, sapientes utique non fuerunt.

quaesiuerunt illi quidem sapientiam, sed quia non rite quaerebant, prolapsi sunt longius et in nobis errores inciderunt, ut etiam communem sapientiam non tenerent.

non enim tantum religionem adserere noluerunt, uerum etiam sustulerunt, dum specie falsae uirtutis inducti conantur animos omni metu liberare. quae religionis euersio naturae nomen inuenit.

illi enim cum aut ignorarent a quo esset mundus effectus aut persuadere uellent nihil esse diuina mente perfectum, naturam esse dixerunt rerum omnium matrem, quasi dicerent omnia sua sponte esse nata: quo uerbo plane inprudentiam suam confitentur. natura enim, remota prouidentia et potestate diuina, prorsus nihil est.

quodsi deum naturam uocant, quae peruersitas est naturam potius quam deum nominare? si autem natura est ratio uel necessitas uel condicio nascendi, non est per se ipsa sensibilis, sed necesse est mentem esse diuinam, quae sua prouidentia nascendi principium rebus omnibus praebeat, aut si natura est caelum atque terra et omne quod natum est, non est deus natura, sed dei opus.

non dissimili errore credunt esse fortunam quasi deam quandam res humanas uariis casibus inludentem, quia nesciunt unde [*](B(G)RSHPV] 1 respectet S, expectet H nisi] nisi ut H 3 est om. R in om. H alt. quo om. H 4 a Nostra nitatur incipit codicis G pag. 66 (48) paene tota lecta di (1 ras. ex s) P generauit BG 5 philosophia Pl, a del. P3 aberraruut BSV **sapientes (bi er.) B 6 ╵non╵B quaesie(ru)nt G 7 quia] quoniam (qm V) BGV in tantos] in altos H, intentos V 9 oijoluerunt (n in ras. ex u ? m. 3) B, [u]oluerunt G 10 sust(ull)erunt G speciem H, spetiao P\' (a del. Py) V falsa╵e╵ B3, false G uirtutes Vac 12 aut om. H ignorent S 13 effectus mundus B 16 prudentia (ante et) P 19 esset BG uel ante necessitas] aut H 20 ipsam edd. sedsibilis V 22 lp/Jibeat V si natura est] si naturae si V terram P1, m del. P3 23 deus] di, sed i ras. ex s, P 24 in I-I esse fortuna desinit codicis G pag. 65 (48), sequitur pag. 66 (47), in qua nihil legi poterat 25 res (exp. m. rec.) S humanis S )

cum hac se compositos ad proeliandum putant nec ullam tamen rationem reddunt a quo et quam ob causam, sed tantum cum fortuna se digladiari momentis omnibus gloriantur.