Divinarum Institutionum

Quod ergo illi poscente natura faciendum esse senserunt, sed tamen neque ipsi facere potuerunt neque a philosophis fieri posse uiderunt, sola haec efficit doctrina caelestis, quia sola sapientia est.

illi scilicet persuadere cuiquam potuerunt, qui nihil persuadent etiam sibi, aut cuiusquam cupiditates [*](AUCTORES 4-10] frg. 23; e Seneca fort. etiam Gell. II 18. ) [*](BRSHPV] 1 inplicitatis (exp. m. 1 ?) S, inplicitis P confuisset F eloquentiam H 2 et exquisito B fagatis Rpse, ras. corr. locutus RarVar 3 denique om. V inquam Bl, unquam B1 docuerant R 4 themste S, themistem H; \'Themistam scriptum oportuit\' Usenerus 5 Pbaedonem Betuleiug conl. Gell. II18, 1, pythagoram C (nisi quod pjthagora S, phytagoran V) qug S tradunt SH, (Cebetem) tradunt edd.; cf. Addenda 6 diogen*em (t er.) R, diogenen PV 7 diis (h m. 2) R euenerant V cf. Gell. II 18, 9 Diogenes .. seruitutem seruiuit. sed is ex libertate in seruitutem uenum ierat; Lactantii tamen locum mutare nolui; uerba sunt enim capti mihi suspecta 8 annigeris R, aniceres H, aniceris P quidem SV 9 insecutus FJ hinc V 10 paruo (parua S) platonem SH jtaruo existimauerib B paruos V aestimarit (siccorr. m. 3) P 12 scilicet etP appendere BP, ponderare R, pendere S, perdere H, perdedere (exp. m. 2) V 14 nullum om. P; an nullum (nominant) ? 15 anacarsin B, anacharsim RP, anacharsen H, anacharsyn V scythia, sed i del., S, scytan F 17 pos*cente V esse om. P 18 neq; (exp. m.2) S facere] factis H 19 posse] non posse BV hoc B 20 sapiens B non potuerunt H, poterunt F quia H 21 cupiditatê B ) [*]( 17* )

dei autem praecepta quia et simplicia et uera sunt, quantum ualeant in animis hominum, cottidiana experimenta demonstrant.

da mihi uirum qui sit iracundus maledicus effrenatus, paucissimis dei uerbis tam placidum quam ouem reddam.

da cupidum auarum tenacem, iam tibi eum liberalem dabo et pecuniam suam plenis manibus largientem.

da timidum doloris ac mortis, iam cruces et ignes et Perilli taurum contemnet.

da libidinosum adulterum ganeonem, iam sobrium castum continentem uidebis.

da cruaeiem et sanguinis aapetenteIll, lam in meram clementiam furor ille mutabitur.

da iniustum insipientem peccatorem, continuo et aequus et prudens et innocens erit: uno enim lauacro malitia omnis abolebitur.

tanta diuinae sapientiae uis est, ut in hominis pectus infusa matrem delictorum stultitiam uno semel inpetu expellat: ad quod efficiendum non mercede, non libris, non lucubrationibus opus est.

gratis ista fiunt, facile, cito, pateant modo aures et pectus sapientiam sitiat. nemo uereatur: nos aquam non uendimus nec solem mercede praestamus. dei fons uberrimus atque plenissimus patet cunctis et hoc caeleste lumen uniuersis oritur [*](AUCTORES 6] Terent. Ad. IV 1, 18. ) [*](BBSHPVJ 1 libidiuem coercebunt in mg. H7 cohercebuut B, coercebunt cett. 2 cadant V1 3 et (ante uera) s. I. H2 4 et experimenta R da ihi V 6 quam C cum Terent. codd. GiD, quasi reliqtti codd. Terent. ouem (u ras. ex b) H reddo Terent. 9 ignis H et yilli (i. e. perilli) taurum V, et periculum omne B, et pericula omnia R, et phalaris (sic) taurum S, rort. ex c. 27, 5, et pericula et aurum H, om. P d contemn╷et╷ H2 10 adulter*um (i er.) H 11 sanguis V appe**tentem (xd m. 3, ni er.) P 12 meram Heumannus, ueram C iustum S 13 continuo a et sic P et om. H aequs B iunocuws B3 14 enim uno V abolebitur fa ex 0 m. 2) R, aboleuitur H tantae II 15 infusa (~~er.) B, infusam HP 16 delictorem Pac, dilictorem V simul edd., semel defendit Buenemannw, cf. eius adn. ad V 4, 1 ad eras. et ex corr. B3 ad quod efficiendum] ad faciendum H quod non (exp. m. 2) V 17 tert. non] aut H 18 pateant (pr. t ex r) V ret pectus1 P2 19 uindimus V1 20 sole H mercedem (exp. tn. 3) P atque] aquae B 21 cuncti(set hoccaeleste) B )

num quis haec philosophorum aut umquam praestitit aut praestare si uelit potest? qui cum aetates suas in studio philosophiae conterant, neque alium quemquam neque se ipsos, si natura paululum obstitit, possunt facere meliores. itaque sapientia illorum, ut plurimum efficiat, non excindit uitia, sed abscondit.

pauca uero dei praecepta sic totum hominem inmutant et exposito uetere nouum reddunt, ut non cognoscas eundem esse.

Quid ergo? nihilne illi simile praecipiunt? immo permulta, et ad uerum frequenter accedunt, sed nihil ponderis habent illa praecepta, quia sunt humana et auctoritate maiore id est diuina carent.

nemo igitur credit, quia tam se hominem putat esse qui audit, quam est ille qui praecipit.

praeterea nihil aput eos certi est, nihil quod a scientia ueniat, sed cum omnia coniecturis agantur, multa etiam diuersa et uaria proferantur, stultissimi est hominis praeceptis eorum uelle parere, quae utrum uera sint an falsa dubitatur: et ideo nemo paret, quia nemo uult ad incertum laborare.

uirtutem esse Stoici aiunt, quae sola efficiat uitam beatam. nihil potest 10 uerius. sed quid si cruciabitur aut dolore adficietur? poteritne quisquam inter carnifices beatus esse? immo uero inlatus corpori dolor materia uirtutis est, itaque ne in tormentis quidem [*](AUCTORES 7 exposito - nouum] Ephes. 4, 22 s. ex interpretat. Itala, cf. Cyprian. Testim. III 11, pag. 124, 20 (Tertull. de resurr. c. 45, pag. 524.525): exponite... ueterem hominem ... et induite nouum hominem. ) [*](BRSHPVJ 1 quicumfq.1 B1 quicuque oculos habent in mg. H2 aut umquam] autem quam V 2 et etates S, aetate H 3 in studio philosophiae] studio philosophorum H aliud V 4 paululum R, paulum BSPV, parum H 5 efficit V 6 excidit HPV abscdit S si S 7 hominem] hominem insipientem H, om. V mutant B et om. BV 9 nihilne] ne S, nihil Pl, ne add. P2 simile om. SH 11 maiorse (corr. m. 2) P 12 carent] terrentrurl B2 se om. H 13 praecepit V 14 ad \' scientiam BSH, a*,lcientia (s er.) V uenit Bt (corr. B1) S 15 coniuncturis V aguntur P etiam diuersa] \'etiam1 (add. m. 2) et diuersa H 16 proferuntur P 17 et om. SH 18 uult\' H2 esse] autem S 19 solam R efficit P 20 uerius] uerius dici H edd., esse uerius P quid si] quid P I, in cu corr. P5 adficitur H potesne H 21 esse om. V uerus P 22 ne add. PJ )

Epicurus multo fortius sapiens inquit semper beatus est et uel inclusus in Phalaridis tauro hanc uocem emittet: suaue est et nihil curo. quis eum non inriserit, maxime quod homo uoluptarius personam sibi uiri fortis inposuit et quidem supra modum? non enim fieri potest ut quisquam cruciatus corporis pro uoluptatibus ducat, cum satis sit ad officium uirtutis inplendum perferre ac sustinere.