Divinarum Institutionum

si quis igitur nos roget utrumne bonum sit mors . an malum, respondebimus qualitatem eius ex uitae ratione pendere. nam sicut uita ipsa bonum est, si cum uirtute uiuatur, malum, si cum scelere, sic et mors ex praeteritis uitae actibus ponderanda est.

ita fit ut si uita in dei religione transacta sit, mors malum non sit, quia translatio est ad inmortalitatem: sin aliter, malum sit necesse est, quoniam ut dixi ad aeterna supplicia transmittit.

quid ergo dicemus nisi errare illos qui aut mortem adpetunt tamquam bonum aut uitam fugiunt tamquam malum? nisi quod sunt iniquissimi, qui pauciora mala non pensant bonis pluribus.

nam cum omnem uitam per exquisitas et uarias traducant uoluptates, mori cupiunt, si quid forte iis amaritudinis superuenit, et sic habent, tamquam illis numquam fuerit bene, si aliquando fuerit male. damnant igitur uitam omnem plenamque nihil aliut quam malis opinantur.

hine nata est inepta illa sententia, hanc esse mortem quam nos uitam putemus, illam uitam quam nos pro morte timeamus: ita primum bonum esse non nasci, secundum, citius mori.

quae ut maioris sit auctoritatis, Sileno adtribuitur. Cicero in Consolatione non nasci inquit longe optimum nec in hos scopulos incidere uitae, proximum autem, si natus sis, quam primum tamquam [*](AUCTORES 19 s.] cf. Cic. de rep. VI 14; Euripid. Polyid. frg. 639 Nauck. 21 s.] cf. Cic. Tusc. I 48, 114. 22] Consol. frg. 11. ) [*](B(G)RSHPV] 1 fallaris P utrumDe cato an1 (ne — an tn.3) catilina B catillina GRH haec B1, corr. B3 2 repugnantia B\' ( a B3) H \'raerum JB1 sententiamque B 3 interroget BHP 5 sicut (~ add. et t del. m. 3) P ipsa uita B uiuatur] utatur B 7 ponderatada1 B\' post ita eras. ut P 8 mors] mors bonum sit H 9 si V aliter] autem P quoniam] quia H ad aeterna ut dixi SH 10 aeternam P1, m del. Ps 11 aut. P 12 aut] au H tamqu(am) B 18 qui* P 14 traducunt RS 15 iis BPJW, his BSHParV 17 damnat R omnem — opinantur] omnem bonis plenam quam solis rmalis1 (s. I. m. 2) opinantur P plenamque (1 in rtu. ex eod. 1 ? m. 3) B 18 opinantur R 19 pr. \'quaml V* 20 ita] sit1 itarq;1 (t et q; m. 2) R 21 sinelo P 22 in] sic in SH r923 optimum est H hos] huius H uitam R proximus B 24 quam] l quam quia (corr. m. 2) V )

quaero igitur cui esse optimum putet non nasci, cum sit nullns omnino qui sentiat: nam ut bonum sit aliquid aut malum, sensus efficit.

deinde, cur omnem uitam nihil esse aliud quam scopulos et incendium putauerit: quasi aut in nostra fuerit potestate ne nasceremur aut uitam nobis fortuna tribuat, non deus, aut uiuendi ratio quicquam simile incendio habere uideatur.

non dissimile Platonis illut est, quod aiebat se gratias agere naturae: primum quod homo natus esset potius quam mutum animal, deinde quod mas potius quam femina, quod Graecus quam barbarus, postremo quod Atheniensis et quod temporibus Socratis.

dici non potest quantam mentibus caecitatem, quantos pariat errores ignoratio ueritatis. ego plane contenderim numquam quicquam in rebus humanis dictum esse delirius: quasi uero si ant barbarus aut mulier aut asinus denique natus esset, idem ipse Plato esset ac non illud ipsum quod natus fuisset.

sed uidelicet Pythagorae credidit, qui ut uetaret homines animalibus uesci, dixit animas de corporibus in aliorum animalium corpora commeare. quod et uanum et inpossibile est: uanum, [*](EPITOME 18-244, 9] cf. c. 63, 9. 18-21] c. 31, 10 (inuenit — hereditas). ) [*](AUCTORES 9] cf. Plutarch. uit. Marii c. 46. ) [*](BRSHPVj 1 ex om. F inrcenldio P1 fortunae] fortunae uiolentiam H illo P nauissimo F1, in ras. corr. FJ 2 aiecit H wt B3 ornaset. B3 ut ornaret - bonum sit aliquid (4) in inr. mg. add. P2; cf. ad pag. 244, 11 3 quej-Qi B* 5 sensu S es/se* (■ et d er.) P aliud esse SHV 6 et] aut B putauit B aut om. P 8 simile (a ? er.) B uidere habeatur B 9 uidetoatur H1 quo P Heumannus agebat 8 se om. B gratias se P 10 est B 11 masculus RSH O 13 atheniensis (alt. i ex e m. 2) P socratjLs B1, sacratis (corr. m. 2) V 14 quantam (n ras. ex m) P post mentibus 1 uel 2 litt. eras. P quantos] quos B, quantosque tdd. pariet P1, corr. P3\' errores (alt. e ex i m.3) P 15 contenderim 2?3 17 denique om. S 18 ipse] inde H platon Rar, platoni H illum BlVx, corr. B*V* ipsum illud S quordl p2 natu H, natuse P1, e del. P2 19 ut om. H animalibus uesci dixit] animalibusue scidit H animali*u* (b et 8 er.) V 21 quod et uanum — inducere (244, 1) om. S ) [*]( 16* )

existimauit igitur homo sapiens potuisse fieri, ut anima quae tunc erat in Platone, in aliquod mutum animal includeretur essetque humano sensu praedita, ut intellegeret ac doleret incongruenti se corpore oneratam.

quanto sanius faceret, si gratias agere se diceret, quod ingeniosus, quod docilis natus esset, quod in iis opibus, ut liberaliter erudiretur!

nam quod Athenis natus est, quid in eo beneficii fuit? an non plurimi extiterunt in aliis ciuitatibus excellenti ingenio atque doctrina uiri, qui meliores singuli quam omnes Athenienses fuerunt?

quanta hominum milia fuisse credamus qui et Athenis nati et temporibus Socratis indocti tamen ac stulti fuerint? non enim parietes aut locus in quo quisque est effusus ex utero, conciliat homini sapientiam.

quid uero attinuit Socratis se temporibus natum gratulari? num Socrates ingenia discentibus potuit commodare?

non uenit in mentem Platoni Alcibiaden quoque et Critiam eiusdem Socratis adsiduos auditores [*](BRSHPVj 1 quta F1 ueteres om. P 2 ante idem 4 uel 5 lin., fort. idem eras. B 3 impossible S rectae rationis om. P tam om. P 4 quam] tamquam B quam ignis — suam fundere (n) om. P 5 moda F1 suam om. S 7 aliquid H 8 aut intellegeret aut doleret R doceret V 9 honeratam S \'nanius (s. 1. i, uix s, m. post.) V si gratias — diceret om. P 11 iis R, his BHPV, is S post erudiretur locus § 14 a Px omissus: utornaret. quaero igitur qui (pro cui) — bonum sit (om. aliquid)in P1, del. P2 12 \'inl B3 in eo] ei H 13 excellentie Bx, excellentie B1, excellente* B3, lp i excellente R, incellente (corr. m. 2) V 14 fuerint RS 15 quanto H m*Ua (a er.) V fuisrse1 P3 credimus (i ex e m. 3) P nati om. V 16 socrates B1, corr. B3 indocti*** (alt. i ras. ex r, post ina er.) V fuerint BlH, fuerunt B3 RSPV 17 est effusus] effusus sit P utero (e ex 0 m. 2) B 18 conciliati H sapicntiam] sapientiam sumministrat H quod B, qurd1 id (corr. m. 2) V attinuit] addidit B socrates P1, corr. Ps 19 *natum V nam S socratis BVl 20 commodare] dare P alcibiaden HiP, alcibiadem (m ex n) BH2, alcipiaden R, alcibiade (pr. i ras. ex u) S, aclibiadem V 21 quoque — eiusdem om. V adiutores P\', corr. P3 )