Divinarum Institutionum

at quam confisus fueris philosophiae ueritate, docent ad filium conposita praecepta, quibus mones philosophiae quidem praecepta noscenda, uiuendum autem esse ciuiliter. quid tam repugnans dici potest?

si noscenda sunt praecepta philosophiae, ideo utique noscenda sunt, ut recte sapienterque uiuamus, uel si ciuiliter uiuendum est, non est igitur philosophia sapientia, siquidem melius est ciuiliter quam philosophe uiuere.

nam si sapientia est quae dicitur philosophia, stulte profecto uiuet qui non secundum philosophiam uiuet: si autem. non stulte uiuit qui ciuiliter uiuit, sequitur ut stulte uiuat qui philosophe uiuit. tuo itaque iudicio philosophia stultitiae inanitatisque damnata est.

idem in Consolatione id est in opere [*](AUCTOBES 7] Epist. ad M. filium ex lib. inc. frg. 2. ) [*](B(G)BSHPVJ 1 uidentur H 2 alia H cerni uideantur] cernuutur H uidentur B haebetes B1, a del. B3, sic saepe, habetes Rl, habet est, om. et V a (Bet)es et obtunsi incipit codicis G pag. 56 (95) paene tota lecta 3 obturnlSi R, obtunsi, sed n del. m. 3 P magistraest (st add. m.2) V 4 obtunsus (exp. m. 1?) P uidebaris B uidebar. equae (om. quem) H et quem G 5 docentem B cliai*rissima V7 6 conse [fi]s(su)[s] G, confessus R, confysus (corr. m. 3) P ueritatem RP, ueritati H 7 p*cepta (a er., c ex i) V quifo:\' B3 quiidemj V1 9 si om. B praecepta - noscenda sunt om. P 10 utque G 11 uel si ciui- Uter uiuendum est om. P est non om. G 12 melius est] est maius BG philosophe f-fe B) BP, filosofiae G, filosofiae (corr. m. 2) R, philosophif S, Ice philosophae H, filosofe (corr. m. 2) V 13 quae] illa quae H 14 prouecto S uiuit P qui non — stulte uiuit om. P non secundum philo-. sophiam] ciuiliter H philosophia S sic S 15 non stulte] sapienter H stultae G uiuet utroque loco pro uiuit BG H post ciuiliter uiuit hoc si autem sapienter uiuet qui ciuiliter uiuet S uiuat] uiuit V 16 philosophe e (6- et -fe B) BP, filosofiae (corr. m. 2) R, philosophie S, philosophae H, ice a filosofe (corr. m. 2) V uiuet BG philosophie (e lin. del. et corr. m. 3) P inanitatisquę (» add. m. 2) V )

quodsi haecerroris ignorationisque confessio paene inuito tibi ab intimo pectore expressa est, cur non tibi uerum fateris aliquando, : philosophiam, quam tu nihil docentem in caelum laudibus extulisti, magistram uirtutis esse non posse?

Eodem ductus errore Seneca — quis enim ueram uiam teneret errante Cicerone? — philosophia inquit nihil aliut est quam recta ratio uiuendi uel honeste uiuendi scientia uel ars rectae uitae agendae. non errabimus, si dixerimus philosophiam esse legem bene honesteque uiuendi, et qui dixerit illam regulam uitae, suum illi reddidit.

hic plane non respexit ad commune philosophiae nomen. quae cum sit in plures sectas disciplinasque diffusa nihilque habeat certi, nihil denique de quo uniuersi una mente ac uoce consentiant, quid potest esse tam falsum quam regulam uitae philosophiam nominari, in qua diuersitas praeceptorum rectum iter inpediat et turbet aut legem bene uiuendi, cuius capita longe dissonant, aut scientiam uitae agendae, in qua nihil aliut efficitur contraria saepe dicendo quam ut nemo quicquam sciat?

quaero enim utrumne Academiam philosophiam putet esse an non. negaturum non arbitror. quod si est, nihil ergo illorum cadit in philo- ss sophiam, quae ut omnia reddat incerta, legem abrogat, artem [*](AUCTORES 1] Consol. frg. 12. 10] frg. 17. ) [*](B(G)RSHPV] 1 ioculariter G 2 tenet HP ac] ant edd. 5 paene om. G atorntimo B2 6 peccatore B in pectore ex desinit codicis G pag. 56 (95) cur non tibi om. P fatearis RP, uix recte 7 sustulisti P . 9 uitam S 10 aliud nichil S 11 recte H 12 recte Bx (s. I. corr.B2) BSH 15 suum illi — regulam uitae (19) om. R reddidit] nomen reddidit H respexsjit (exp. m.3) P communem P1, m final. del. P1 16 pluris SV1 17 nihil P denique om. H 20 et om. P 23 enim] igitur P, recte? 24 achademia S putet esse — cadit in philosophiam (25) om. V non] non sit RSH 25 est] esset B illorum ergo R in philosophiam] quod in philosophia H 26 ut om. P reddit P incerte lege H )

nulla itaque ratio uel scientia uel lex bene uiuendi nisi in hac unica et uera et caelesti sapientia constituta est, quae philosophis fuerat ignota.

nam illa terrena quoniam falsa est, uaria et multiplex sibique tota contraria est. et sicut unus est huius mundi constitutor et rector deus, una ueritas, ita unam esse ac simplicem sapientiam necesse est, quia quidquid est uerum ac bonum, id perfectum esse non potest, nisi fuerit singulare.

quodsi philosophia uitam posset instruere, nulli alii nisi philosophi essent boni et qui eam non didicissent, essent omnes semper mali.

cum uero innumerabiles exsistant et semper extiterint qui sint aut fuerint sine ulla doctrina boni, ex philosophis autem perraro fuerit qui aliquid in uita fecerit laude dignum, quis est tandem qui non uideat eos homines uirtutis, qua ipsi egent, non esse doctores?

nam si quis mores eorum diligenter inquirat, inueniet iracundos cupidos libidinosos adrogantes proteruos et sub obtentu sapientiae sua uitia celantes, tum domi facientes ea quae in scolis arguissent.

mentior fortasse accusandi gratia: nonne id ipsum Tullius et fatetur et queritur? quotus quisque inquit philosophorum inuenitur qui sit ita moratus, ita animo ac uita [*](AUCTORES 22] Tusc. II 4, 11. ) [*](BRSHPVJ 1 putet Rl rationes P 2 omnia illa in mg. V 3 athoc B 4 itaqu*e (a er.) B, igitur H una H 5 et (ante caelesti) om. P 6 nam om. R falsa] fallax P uaria] fit uaria P 7 contnrt-ia1 Fl 8 mondi F1 una] uni P1, corr. Ps 9 est] fuerit P 10 id om. S singulare* (m er.) H 11 filosophiam B instituere H 12 qui eam] quia S eam (e in ras. ex 1 uel 2 litt., fort. n, m. 3) B 13 semper om. H exsistant B, existant cett. et semper] semper B, semperque SH 14 extiterintrq.1 B1, extiterunt V aut] aut qui P aut fuerint om. H illa H 15 fuerint S 16 non om. H eos om. B omnes SP 17 qu*a (i er.) P in mores P1 (in del. Ps) V, fort. recte eorum mores S 18 inueniat PF1 adrogantis V1 19 proterbos B, propter nos RHar et] et qui B ojbitentu B3 celantes] celetes F1 20 cum P faciunt P scholis BPV arguunt P 21 fortesse P1, corr. P3 non V; malim (at> nonne et om. H 22 quotis (1 ras. ex u) H; quotus enim Cic. 23 in ita (ante moratus) it add. B3 alt. ita] tamen B )

Nepos quoque Cornelius ad eundem Ciceronem ita scribit: tantum abest ut ego magistram putem esse uitae philosophiam beataeque uitae perfectricem, ut nullis magis existimem opus esse magistros uiuendi quam plerisque qui in ea disputanda uersantur. uideo enim magnam partem eorum qui in schola de pudore (et) continentia praecipiant argutissime, eosdem in omnium libidinum cupiditatibus uiuere.

item Seneca in Exhortationibus plerique inquit philosophorum tales sunt, diserti in conuicium suum. quos si audias in auaritiam, in libidinem, in ambitionem perorantes, indicium professos putes: adeo redundant ad ipsos maledicta in publicum missa. quos non aliter intueri decet quam medicos, quorum tituli remedia habent, puxides uenena.