Divinarum Institutionum

quodsi cadit in hominem uirtus, quod negare nullus potest, cadit et beatitudo: non potest enim fieri ut sit miser qui uirtute est praeditus. si cadit beatitudo, ergo et inmortalitas cadit in hominem, quae beata est.

summum igitur bonum sola inmortalitas inuenitur, quia nec aliut animal nec corpus adtingit nec potest cuiquam sine scientia et uirtute id est sine dei cognitione ac iustitia prouenire.

cuius adpetitio quam recta, quam uera sit, ipsa uitae huiusce cupiditas indicat, quae licet sit temporalis et labore plenissima, [*](EPITOME 21—210, 23] c. 30, 3 (tantum — sumus). ) [*](AUCTOBES 8-13] cf. ad frg. 360 Epicuri (pag. 241, 15). ) [*](BBHPVj 1 efficii P, officii VI, s. I. et ras. corr. V* 4 ipsa BH t 5 beatam om. P nes essario (c m. 2) V 7 corporalis uita P, corporis V 8 per corpus///// (er corp in ras. ex 4 uel 5 litt. m. 3, post corpus 2-4 litt. tras., potest fuisse porcusiste) B et om. H 10 eam] ex ea H imminuere (lum- H) RH minuere aut] minuerereat V1, s. I. corr. V2 inmutari Bae, corr. m. 1 uel 2 11 westimari B2 12 nisi] nji HJ incorniptum (ante autem) a. I. B1 liisi1 P1 14 homine V 15 cadet RH 16 siJt1 Ps cadet H et beatitudo R 17 et om. V cadit in hominem — immortalitas in inf. mg. add. V, sed post bonum 4 fere litt. eras. 18 quia om. P1, quae s. I. Ps 19 scientiae uirtute P1 (s. I. corr. P3) V edd.; scientia et uirtute coniecerat iam Volkmannus, epist. gratul. pag. 6 et obseru. misc. 1872 pag. 13 21 quam recta om. P ipsi\' (i. e. us m. 2) V huiusc+e (a er.) B ) [*]( IVJllI. Lact. 1. ) [*]( 14 )

tanti est, ut Anaxagorae uisum est, contemplatio caeli ac lucis ipsius, ut quascumque miserias libeat sustinere.

cum igitur laboriosa haec et breuis uita non tantum hominum, sed etiam ceterarum animantium consensu magnum bonum esse ducatur, manifestum est eandem summum ac perfectum fieri bonum, si et fine careat et omni malo.

denique nemo umquam extitisset qui hanc ipsam breuem contemneret aut subiret (mortem) nisi spe uitae longioris. nam illi qui pro salute ciuium uoluntariae se neci optulerunt, sicut Thebis Menoeceus, Athenis Codrus, Romae Curtius et Mures duo, numquam mortem uitae commodis praetulissent, nisi se inmortalitatem opinione ciuium consequi putauissent. qui tamenetsi nescierunt inmortalitatis uiam, res eos tamen non fefellit.

si enim uirtus diuitias et opes ideo contemnit, quia fragiles sunt, uoluptates ideo, quia breues, ergo et uitam fragilem breuemque ideo contemnit, ut solidam et perpetuam consequatur.

ipsa igitur cogitatio per ordinem gradiens et uniuersa considerans perducit nos ad eximium illut ac singulare cuius causa nascimur bonum.

quod si fecissent philosophi, non quod semel apprehenderant tueri pertinaciter maluissent, profecto peruenissent ad uerum hoc, ut ostendi modo. quod si non fuit eorum qui caelestes animas una cum corporibus extinguunt, illi tamen [*](JiEHPVJ 1 et petitur VM 2 re╵ge╵s H7 infhmi (r er.) H 3 capiunt B 5 et om. H 6 ceter»rum R consensum magnum esse bonum H 7 eadem H eandem — perfectum om. P 9 extitit B 10 aut] ac H mortem add. edd., cf. Epit. 30, 1 spes H nam (n m ras. ex qu ? m. 3) B 11 qui om. V uoluntaria est seneci V obtulerunt (b ex p B3) BH 12 meneceus R, menoecheus P Athenis] at bonis Rl Mures] muc*ius (r er.) B, supra mures add. marii m. post. R 13 supra duo add. t qui V3 nisi se om. V1, in mg. i nisi FJ 14 de opinione B tametsi BR 16 contempnit (exp. m. 3) B quia fragiles — breuemque (om. ideo) contempnit in inr. mg. add. PJ 18 contenit (~m. 2) V 19 ipsa igitur in ras. ex igitur P3 *ordinem P 20 ac] et V causa. (m er.) B 21 non RlV, si non BP, et (s. I. R) non RtH 22 adpraehenderunt H 24 una/// V extingunt BH illi tamen] illitateu VI, s. I. et faR. corr. V1 )

idcirco enim soli animantium ad aspectum caeli erecti sumus, ut summum bonum nostrum in summo esse credamus,

ideo religionem soli capimus, ut ex hoc sciamus humanum spiritum non esse mortalem, quod deum qui est inmortalis et desiderat et agnoscit.

igitur ex omnibus philosophis qui aut scientiam pro summo bono aut uirtutem sunt amplexi, tenuerunt quidem ueritatis uiam, sed non peruenerunt ad summum.

haec enim duo sunt, quae simul efficiant illut quod quaeritur: scientia id praestat, ut quomodo et quo perueniendum sit nouerimus, uirtus, ut perueniamus. alterum sine altero nihil ualet: ex scientia enim uirtus, ex uirtute summum bonum nascitur.

beata igitur uita, quam philosophi quaesierunt semper et quaerunt siue in cultu deorum siue in philosophia, nulla est et ideo non potuit ab his reperiri, quia summum bonum non in summo quaesierunt, sed in imo.

summum autem quid est nisi caelum et deus, unde animus oritur? imum quid nisi terra, unde corpus est?

itaque licet quidam philosophi summum bonum non corpori, sed animo dederint, tamen quoniam illut ad hanc uitam rettulerunt quae cum corpore terminatur, ad corpus reuoluti sunt, cuius est omne hoc tempus quod transigitur in terra.