Divinarum Institutionum

Harum uanitatum aput Romanos auctor et constitutor Sabinus ille rex fuit, qui maxime animos hominum rudes atque inperitos nouis superstitionibus implicauit: quod ut faceret aliqua cum auctoritate, simulauit cum dea Egeria nocturnos se habere congressus.

erat spelunca quaedam peropaca in nemore Aricino, unde riuus perenni fonte manabat. huc se remotis arbitris inferre consueuerat, ut mentiri posset monitu deae coniugis ea sacra populo se tradere, quae acceptissima diis essent.

uidelicet astutiam Minois uoluit imitari, qui se in antrum Iouis recondebat et ibi diu moratus leges tamquam sibi a Ioue traditas adferebat, ut homines ad parendum non modo imperio, sed etiam religione constringeret.

nec difficile sane fuit persuadere pastoribus. itaque pontifices flamines Salios augures creauit, deos per familias discripsit: sic noui populi feroces animos mitigauit et ad studia pacis a rebus bellicis auocauit.

sed cum alios falleret, se ipsum tamen non fefellit. nam post annos plurimos Cornelio et Baebio consulibus in agro scribae Petili sub Ianiculo arcae duae lapideae sunt repertae a fossoribus, quarum in altera corpus Numae fuit, in altera septem Latini libri de iure pontificio, item Graeci totidem de disciplina sapientiae scripti, quibus religiones non eas modo quas ipse instituerat, sed omnes praeterea dissoluit. [*](EPITOME 1-3. 12—16] c. 17, 2. ) [*](AUCTORES § 1—4] cf. Flor. I 2, 1—4; 8, 3 (ferox- mitigaretur, cf. Lact. § 4); an Lact. et. Flor. communi fonte (fort. Senecae patris historiis) usi sunt? § 5 s.] Valer. Max. I 1, 12 (Liu. 40, 29). ) [*](BRSHPVj 2 supra sabinus ille add. numa R2 maximos S animos om. S hominum] rerum B 4 dea] de H re\'geria P, geria V 6 arocino H, ericino PV perhenni (h add. Rt) RS manaebat H 7 remotissimus H arbitriis B 9 astutia H minrous Bs, mynois (y ex i) P7, mino his V 11 \'a\' R2 traditas a tunc SH ad parendum] apparendum BP1 (corr. m. post.) V 14 alios R deos] et eos Dukerus ad Flor. 1 2, 2, sed cf. Epit. 17, 2. per familia H discripsit scripsi, descripsit C siguoui (g ex c) B2 15 feros P1, corr. m. post. 17 nam] non R bebio B, boebio SP 18 petilii RPV, petulii S artę V lipideae H 19 sunt∗∗ r*epertae P a om. R forsoribus P\' (corr. P7) V 20 de iu*re P, dei uere V iuri Bt, corr. B3 21 disciplinae (exp. na. 3) B sapientia⌊e⌋ B3 22 quasi ParV omnis RlP1 (corr. R2P2) V )

ita eos Quintus Petilius praetor urbanus in contione populi concremauit.

insipienter id quidem: quid enim profuit libros esse combustos, cum hoc ipsum, quod sunt ideo combusti, quia religionibus derogabant, memoriae sit traditum?

nemo ergo tunc in senatu non stultissimus: potuerunt enim et libri aboleri et tamen res in memoriam non exire. ita dum uolunt etiam posteris adprobare quanta pietate defenderint religiones, auctoritatem religionum ipsarum testando minuerunt.

sed ut Pompilius aput Romanos institutor ineptarum religionum fuit, sic ante Pompilium Faunus in Latio, qui et Saturno auo nefaria sacra constituit et Picum patrem inter deos honorauit et sororem suam Fentam Faunam eandemque coniugem consecrauit; quam Gauius Bassus tradit Fatuam nominatam, quod mulieribus fata canere consuesset ut Faunus uiris.

eandem Varro scribit tantae pudicitiae fuisse, ut nemo illam quoad uixerit praeter suum uirum mas uiderit nec nomen eius audierit.

idcirco illi mulieres in operto sacrificant et Bonam Deam nominant. et Sextus Clodius in eo libro quem Graece scripsit, refert Fauni hanc uxorem fuisse; quae quia contra morem decusque regium clam uini ollam ebiberat et ebria facta erat, uirgis myrteis a uiro ad mortem usque caesam; postea uero cum eum facti sui paeniteret ac desiderium [*](EPITOME 9—14. 19 (Bonam Deam)] c. 17, 1. ) [*](AUCTORES 13. 19 ss.] cf. Arnob. V 18 (pag. 190, 1-6). ) [*](BRSHPVJ 1 u (i. e. ii) RI, n (i. e. duo ut uid., non uero) R7, hii HV adolerentur P 2 ita eos quintus RPV, itaque (que fort. ex q B\') eos (om. Quintus) BSH 3 concre⌈m⌉auit R2 4 fuisse SH ipsuuiquod I ipsumque S sunt om. S 5 de religionibus S sit om. R 6 in senatu tunc SH posuerunt H adoleri H 7 memoria S 8 posteris om. P 11 Faunus — Saturno] faunus qui est in latio saturno B 13 fentam Rl ffentam R1) P, fenteiam B, fenam SH, sentam V; fentau cud. Taur. Epit. 17, 1; cf. Feuta Arnob. 136 (ef. V 18) fa⌈u⌉nam B 14 gauius R, gabius BSPV, gabinius H tradidit BH 15 farwnus B 17 quowd P, quod ad V ⌈mas⌉ Bz, masculus H 19 et (unte Sextus) om. H 20 sextu S, C. P1 (in G corr. P2\') V 22 regilum V2 23 murteis RPacV, misteriis S ad om. B\' (add. B3) S 24 eum om. H ac] et BS)

reliquit ergo posteris Faunus quoque non parum erroris, quem tamen prudentes quique perspiciunt.

nam Lucilius eorum stultitiam, qui simulacra deos putant esse, deridet his uersibus:

1. terriculas Lamias, Fauni quas Pompiliique
2. instituere Numae, tremit has, hic omnia ponit.
3. ut pueri infantes credunt signa omnia aena
4. uiuere et esse homines, sic isti omnia ficta
5. uera putant, credunt signis cor inesse in aenis.
6. pergula pictorum, ueri nihil, omnia ficta!

poeta quidem stultos homines infantibus conparauit, at ego multo inprudentiores esse dico. illi enim simulacra homines putant esse, hi deos; illos aetas facit putare quod non est, hos stultitia; illi utique breui desinent falli, horum uanitas et durat.

semper et crescit. sacra Liberi patris primus Orpheus induxit in Graecia primusque celebrauit in monte Boeotiae Thebis ubi Liber natus est proximo; qui cum frequenter citharae cantu personaret, Cithaeron appellatus est.

ea sacra etiamnunc Orphica nominantur, in quibus ipse postea dilaceratus et [*](EPITOME 4-11] c. 17, 3. ) [*](AUCTORES 6 ss.] Ub. XV frg. II. ) [*](EXPILATORES § 14] cf. Isidor. orig. XI 2, 27. ) [*](BRSHPYJ 1 possteta P2 2 obuolutam] obuolutam fobolutam H) uoluit SH ui⌈ne⌉ sic V3 amporam RIH 5 putent B 6 aerricolas 8, terricolas HPV pompilique RH 7 Numaej nomen B, om. V, in mg. e t nume V2 tremit has] tremitas (corr. m. 2) B, tremitias SH hic omnia C Epit. 17, 3; haec omina LMuellerus; tremit, has insomuia Baehrettstus 8 aena PV Epit., aenea B, athenae R, ahena S, athena H 9 isti omnia C Epit.; isti somnia Lachmannus, istic omnia LMuellerus 10 putant∗∗ fur ? er.) S anis B, ahenis S; haeiiis cod. Taur. Epit. 11 pergula H, pergila H; percula cod. Taur. Epit. pergula fictorum ueri nihil, Marxius, stud. Lucil. pag. 16 14 hii BRH 15 desinunt PV cdd. 16 ⌊et⌋ (ante crescit) P2\' primus om. B 17 graeciam SHP (sed-ã ex -a P2) edd., sed cf. Epit. 17, 1 in Latio — induxit boetiae aahebis H 18 citherae H, cythare V 19 chiteron B, citharon R, citheron SH, ∗∗ci⌈t⌉haeron P, cytheron V ea] neid 1** (corr. m. 2) B 20 nominatur H )

sed quis aetate praecesserit dubitari potest, siquidem per eosdem annos Latinus Priamusque regnarunt, item patres eorum Faunus et Laomedon, quo regnante Orpheus cum Argonautis ad Iliensium litus accessit.

procedamus igitur ulterius et quaeramus, quis omnino colendorum deorum primus auctor extiterit.

Didymus m libris ἐξηγήσεως Πινδαριϰη̆ς ait Melissea Cretensium regem primum diis sacrificasse ac ritus nouos sacrorumque pompas introduxisse; huius duas fuisse filias, Amaltheam et Melissam, quae Iouem puerum caprino lacte ac melle nutrierint —

unde poetica illa fabula originem sumpsit apes aduolasse atque os pueri melle complesse —; Melissam uero a patre primam sacerdotem Matri Magnae constitutam, unde adhuc eiusdem Matris antistites Melissae nuncupentur.