Divinarum Institutionum

quae sit ergo quaeramus. at ea profecto manifesta est. nam sicut Lunae taurus mactatur, quia similia habet cornua, et

1. placat equo Persis radiis Hyperiona cinctum,
2. ne detur celeri uictima tarda deo,

aput Lindum, quod est oppidum Rhodi, Herculis sacra sunt, quorum a ceteris longe diuersus est ritus, siquidem non εὺϕημία̣ ut Graeci appellant, sed maledictis et execratione celebrantur, eaque pro uiolatis habent, si quando inter sollemnes ritus uel inprudenti alicui exciderit bonum uerbum.

cuius rei haec ratio redditur, si famen ulla esse ratio in rebus uanissimis potest.

Hercules eo cum delatus esset famemque pateretur, aratorem quendam conspexit operantem ab eoque petere coepit, ut sibi unum bouem ueuderet. enimuero ille negauit fieri posse, quod spes sua omnis colendae terrae duobus illis iuuencis niteretur.

Hercules solita uiolentia usus, quia unum accipere non potuit, utrumque sustulit. at ille infelix cum boues suos mactari uideret, iniuriam suam maledictis ultus est, quod homini eleganti et urbano gratissimum fuit.

nam dum comitibus suis epulas apparat [*](EPITOME 10—85, 8] c. 18, 9. ) [*](AUCl\'ORES G s.] Ouid. Fast. I 395 s. ) [*](BRSHPVJ 1 nec] ne⌈c⌉ S, ne H 2 quit B, sic raro finxerunt (-r S) BSP 3 fincta BarH, facta S 4 sint. H ea] dea B, ate RI, eras. et res corr. R3 est] est res H 5 sic S qui⌈a⌉ H2 simili⌊t̃⌋ P2 babent B 6 placat equo] placitaequodisB, placat ⌊equo⌋ H2, placata equo P1 (placatã equo Pi) V rad⌊iis⌋ H2 hyperiona* (e er.) cintu P, hyperion accintuni V cinc⌊tum⌋ H2 8 hunc S quiral V2 inormis B 9 possit SH 10 lipsu, P1 11 lougi S 12 eyfemia B, eufemia RPV, eufenia SH aut V 15 si] nisi V nulla ParV 16 ratio om. PV, 18 patere P1, corr. P2 coepi P 19 enimuero om. B quod om. R 20 niteretur] maxime niteretur H hercule S 21 non potuit accipere SH utrosque H 23 maledicti⌊s⌋ H2V2 uultus V 24 cum H suis om. B appareat V )

sed postquam Hercoli diuinos honores ob admirationem uirtutis deferri placuit, a ciuibus ara ei posita est, quam de facto βούζυγον nominauit, ad quam duo iuncti boues immolarentur sicut illi quos abstulerat aratori, eumque ipsum sibi constituit sacerdotem ac praecepit, ut isdem maledictis semper in celebrandis sacrificiis uteretur, quod negaret se umquam epulatum esse iucundius.

haec iam non sacra sunt, sed sacrilegia, in quibus id sanctum ducitur, quod in aliis si fiat, etiam seuerissime uindicatur.

ipsius autem Cretici Iouis sacra quid aliut quam quomodo sit aut subtractus patri aut nutritus ostendunt? capella est Amaltheae nymphae; quae uberibus suis aluit infantem: de qua Germanicus Caesar in Arateo carmine sic ait:

1. illa putatur
2. nutrix esse Iouis, si uere Iuppiter infans
3. ubera Cretaeae mulsit fidissima caprae,
4. sidere quae claro gratum testatur alumnum.

huius capellae corio usum esse pro scuto Iouem contra Titanas dimicantem Musaeus auctor est, unde a poetis αὶγίοχος nominatur. ita quidquid est gestum in abscondendo [*](EPITOME 11-131 c. 18, 10. ) [*](AUCTORES 15 ss.] u. 165 ss. ) [*](BRSHPVj 1 amarissimi V 2 ca+chinnis (c er.) B, caccinnis H, caciunis PV 3 ob miratione S uirtutum B a ciuibus placuit. B 4 BOrzrrON R, BIZrGON B, ΒΟΥZΟΥΓΟΝ S, bozogon (g ex c m. 2) H, BOrzirON P, in mg. bouis iugum m. al., ΒΟΥZΓΓΟΝ V 5 iuncti duo S sic S abstuleriat (a in rus. ex un ? m. 2) B 6 sacerdote S at S praecipit Rx 7 hisdem (h s. I. B7) BSPV 8 negare P seu quam S iocundius (o ex u Rr) RP, sic saepe codd. excepto B, iucundum S, tum iucundum H 10 dr P1, in tng. ducitur m. post., dicitur V malim I 8 nindicetur 11 eretici S Cretici - aliud in mg. V2 12 amathae (corr. m. 2) B, amalthaeae RPac, amalathe H 13 numphae H quae uberibus — sic ait om. B quae] quod P1, corr. P2 de qua] unde H 15 illa] una codd. German. 16 uero SH 17 crete aere H, cre∗tae.ae (A er., w M. 2) V foedissima capra H 18 sidereque B quae om. H grato , 8. I. corr. 19 corio usum] curiosum H 20 museus BRSH 21 αὶγίοχος om. B, aegiochus RSV, egiocus H, aegiosus P iu] tum in H )

sed et matris eius mysterium idem continet; quod Ouidius exponit in Fastis:

1. ardua iam dudum resonat tinnitibus Ide,
2. tutus ut infanti uagiat ore puer.
3. pars clipeos sudibus, galeas pars tundit inanes,
4. hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus.
5. res latuit priscique manent imitamina facti,
6. aera deae comites raucaque terga mouent.
7. cymbala pro galeis, pro scutis tympana pulsant.,
8. tibia dat Phrygios ut dedit ante modos
.

hanc totam opinionem quasi a poetis fictam Sallustius respuit uoluitque ingeniose interpretari, cur altores. Iouis dicantur fuisse Curetes, et sic ait, quia principes diuini intellegendi fuerunt, uetustatem ut cetera in maius componentem altores Iouis celebrauisse.

quantum errauerit homo eruditus, iam res ipsa declarat. si enim princeps est Iuppiter et deorum et religionum, si ante illum nulli dii uulgo colebantur, quia nondum nati fuerant qui coluntur, apparet Curetas ex diuerso principes fuisse diuini non intellegendi, per quos error omnis inductus est et dei ueri memoria sublata.

ex ipsis itaque mysteriis et caerimoniis intellegere debuerunt hominibus se mortuis supplicare.

non igitur exigo, ut aliquis [*](EPITOME 1-10] c. 18, 11. ) [*](AUCTOMES 3 s.] IV 207. 11] Histor. III 60 Dietsch. ) [*](BRSHVVJ 3-10] cf. Kruegerum, de Ouidi Fastis recensendis pag. 14. 3 iandudum BI, corr. B2 innitibus P idae B1 (0 del. et exp. B2) SH, i idem RPV 4 Tutus, in mg. ut, V uagiat (i ras. ex e) H 5 elye peos R 6 coribantes SH 6-7 opus res] pur. es. (e s. I. m. 2) B opus om. H 7 priseique] prisca B 8 aera deae] tradidere B raucaquWe B terga] turba H 9 cymbalia (exp. m. 2) V 10 da⌈t⌉ H2 frygios (fri- S) BSH, frygiam P1 (am expunx. et os s. I. add. m. recentiss.) V utj ui R 11 ha⌊nc⌋ H2 factam P1 (corr. P2) V salustius S 12 uoliuijtque H2 cur altores] curatores H aliores R 13 intelle⌈gen⌉di R1 14 uetustate H ut in mg. P componentes B, conponantem V1 15 altiores V celebrauis ea quam tum H 16 tam M prince⌊ps⌋ P2, principes sic V 18 colebanturj celebrantur S qui V nundum H 20 erras P sublata] sublata est H 21 cerimoniis BSHP )

si quis autem percepta sapientia deposuerit errorem, profecto ridebit ineptias hominum paene dementium, illos dico qui uel inhonesto saltatu tripudiant uel qui nudi uncti coronati aut personati aut luto obliti currunt. quid de scutis uetustate iam putribus dicam?

quae cum portant, deos ipsos se gestare umeris arbitrantur.

nam Furius Bibaculus inter praecipua pietatis exempla numeratur: qui cum praetor esset, tamen lictoribus praeeuntibus ancile portauit, cum haberet magistratus beneficio muneris eius uacationem.

non ergo ille Funus, sed plane furiosus fuit, qui praeturam hoc ministerio se putauit ornare. merito igitur, cum haec a uiris non inperitis ac rudibus fiant, Lucretius exclamat:

1. o stultas hominum mentes, o pectora caeca!
2. qualibus in tenebris uitae quantisque periclis
3. degitur hoc aeui quodcumque est!

quis haec ludibna non rideat qui habeat aliquid sanitatis, cum uideat homines uelut mente captos ea serio facere, quae si quis faciat in lusum nimis lasciuus et ineptus esse uideatur? [*](AUCTORES 10-14] Valer. Max. I 1, 9. 17 ss.] II 14 ss. ) [*](BRSHPV] 1 finctionibus RH 3 ⌈quã⌉ Px inferimus H 4 conimentitia B 5 sacris SH 6 illeptias] dementias H 7 inhonestu B\', corr. B3 saltotu R1, saltu S trepudiant (e ex i) H2 8 nudi. (&? cr.) V obliniti H 9 qui H eacutis B\', ⌈d⌉escutis B3 10 gestare se BSH post umeris s. I. suis P2 11 uiuaculus BH 13 ac beneficio II uocationem S 15 praeturam] praeturam homiuirs\' (s m. 2) R, praetura S ornate R1 16 clamat H 17 o stultasJ o miserae B, o miseras R, o miseras o stultas H 18 uita* (e er.) R quantisqu.e (a er.) B 19 ⌈est⌉ P1 20 aliquis S 21 ueluti R mentet (s er.) P ⌈captos⌉ P2 seri\'o B si quis] sicut R 22 lusu PV nimis lasciuus] minislasci- U bus (sed b dubium) B\', min*s**sanus B2 mimus cum Petro Fabro Schegkius in Gruteri Lampad. IV 913 lasciuius SVar esse] e se H )