Divinarum Institutionum

Quibus ex rebus cum constet illos homines fuisse, non est obscurum qua ratione dii coeperint nominari.

si enim nulli reges ante Saturnum uel Uranum fuerunt propter hominum raritatem, qui agrestem uitam sine ullo rectore uiuebant, non est dubium quin illis temporibus homines regem ipsum totamque gentem mactare summis laudibus ac nonis honoribus coeperint, ut etiam deos appellarent siue ob miraculum uirtutis — hoc uere putabant rudes adhuc et simplices — siue, ut fieri solet, in adulationem praesentis potentiae siue ob beneficia quibus erant ad humanitatem conpositi.

deinde ipsi reges cum cari fuissent iis quorum uitam composuerant, magnum sui desiderium mortui reliquerunt.

itaque homines eorum simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium, progressique longius per amorem memoriam defunctorum colere coeperunt, ut et gratiam referre bene meritis uiderentur et successores eorum adlicerent ad bene imperandi cupiditatem.

quod Cicero de natura deorum docet [*](EXPILATORES § 1. 3 s. 8 s.] cf. Isidor. orig. VIII 11, 1 s. 4 s. ) [*](RSHPV] 1 ita om. SH 3 cauerit R cuju, Yl pulloret R a 4 elendae (corr. m. 1 ?) R fugieudi SII 7 iactamus V, in rus. corr. V2 omnis RV 9 negandum II1 12 dii/7 (2 hastae er.) P, dico V 14 paruitatem H quia S 15 qui in Par (pr. i er.) V lti iactare SlI, mactari P1 (corr. P2) V ac nouis honoribus om. H 17 iam R 19 adulationis S 21 iis RJ, his R2 cum cett. 22 mortuis li 23 fixerunt V c⌊o⌋l⌊e⌋re coeperuut memoriam defunctorum P 25 gratia ferre H 27 quo⌈d⌉ P2 )

et alio loco: atque in plerisque ciuitatibus intellegi potest acuendae uirtutis gratia aut quo libentius rei publicae causa periculum adiret optimus quisque, uirorum fortium memoriam honore deorum inmortalium consecratam. hac scilicet ratione Romani Caesares suos consecrauerunt et Mauri suos reges.

sic paulatim religiones esse coeperunt, dum illi primi qui eos nouerant eo ritu suos liberos ac nepotes, deinde omnes posteros imbuerunt, et hi tandem summi reges ob celebritatem nominis in prouinciis omnibus colebantur.

priuatim uero singuli populi gentis aut urbis suae conditores, seu uiri fortitudine insignes erant seu feminae castitate mirabiles, summa ueneratione coluerunt, ut Aegyptus Isidem, Mauri Iubam, Macedones Cabirum, Poeni Uraniam, Latini Faunum,

Sabini Sancum, Romani Quirinum, eodem utique modo Athenae Mineruam, Samos Iunonem, Paphos Venerem, Vulcanum Lemnos, Liberum Naxos, Apollinem Delos.

sic per populos atque regiones uaria sacra suscepta sunt, dum homines grati esse in suos principes cupiunt et quos alios honores uita carentibus deferant, inuenire non possunt.

praeterea pietas eorum qui successerant plurimum contulit ad errorem: qui ut • diuina stirpe nati uiderentur, diuinos honores parentibus [*](AUCTORES 1] II 24, 62. 5] III 19, 50. ) [*](RSIIPVj 1 suscipit R uitam H 2 excellentis R1P1V, excellentes R2P2SH 4 hinc Pollux] et pollux codd. Cic. alio] alico V 5 in ex im P 6 augendae codd. Cic. ueritatis P\\ uirtatis sic P- aut om. codd. Cic. quod H 7 adirent optimos quosque II 8 memoria SH consecretam P 9 ac R] (corr. Rr1) V, hę (i. c. haec) S cousecrarunt II 12 omnis R1V hii H tandem Heumannus, tamen C 13 ⌈omnibus⌉ P2 15 mirabilo II 16 aegypti II, Aegyptii edd. isdem S 17 Iubam] in ct spatium 2-3 litt. relict. R gabirum (g ex c) R2, gabinum S, scrabrium II, eabirum (b ex p) P uranum (um ex ium) P 18 sabinis aucum S sabi⌈ni⌉ P2 facum H, sanctum PV romanis S 19 athenie H 20 apollinem delos liberum naxos S delfos PV 22 quos om. H 24 successer S 25 honores] errores PV a parentibus H)

an potest aliquis dubitare, quomodo religiones deorum sint institutae, cum apud Maronem legat Aeneae uerba sociis imperantis:

1. nunc pateras libate Ioui precibusque uocate
2. Anchisen genitorem —
?

1. poscamus uentos, atque haec me sacra quotannis
2. urbe uelit posita templis sibi ferre dicatis.