Divinarum Institutionum

apparet ergo non ex caelo esse natum, quoa fieri non potest, sed ex eo homine cui nomen Urano fuit. quod esse uerum Trismegistus auctor est, qui cum diceret admodum paucos extitisse in quibus esset perfecta doctrina, in his Uranum Saturnum Mercurium nominauit cognatos suos. haec ille quia ignorauit, alio traduxit historiam:

qui quomodo argumentari potuerit, ostendi. nunc dicam quomodo, ubi, a quo sit hoc factum: non enim Saturnus hoc, sed Iuppiter fecit. in Sacra Historia sic Ennius tradit:

deinde Pan eum deducit in montem, qui uocatur Caeli stela. postquam eo ascendit, contemplatus est late terras ibique in monte aram creat Caelo primusque in ea ara Iuppiter sacrificauit. in eo loco suspexit in caelum quod nunc [*](EPITOME 11-15] c. 14, 3 s. ) [*](AUCTORES 13-15] cf. Poemand. c. 10,5 (p.69, 17-70,3 Parth.). 19] frg. VII. ) [*](RSHPVJ 1 athlantis (h s. l. R) RHPV 3 siut II iis edd., his C 6 nomina S accepi inis S, accepimus H qui om. II decider S 7 michar⌜i⌝lum H2 et hellespontum H 8 in quo] nouo RI tybris SlIP 9 ergoj enim SH 10 genuer S 11 natum esse P 12 uraiio ex urim l\'2 ifuit, F1 14 iis JB1 15 nominauit] enumerauit Epit. 14, 3, ubi numerauit Dauisius 16 traxit H qui] quia H 17 ostendit S, ostendh (t er.) II dicamus S 18 hoc om. R 19 tradidit H Pan eum] pauenium R pane udeducit H 20 uocabitur (corr. m. 2) R stela Ciaconius, stella C 21 escendit Rl (s. I. corr. R2) Y terram sibiquo SH 22 malim creauit 23-48,5] Lactantius haec quin scripserit, non dubitandum; \'Ennius\' quid scripserit, uarie constituunt Ciaconius et Vahlenus; mihi cum LMuellero nihil eiciendum uidetur nisi idque Iuppiter — nominauit in (ante eo) om. H)

Caesar quoque in Arato refert Aglaosthenen dicere, Iouem cum ex insula Naxo aduersus Titanas proficisceretur et sacrificium faceret in litore, aquilam ei in auspicium aduolasse, quam uictor bono omine acceptam tutelae suae subiugarit.

Sacra uero Historia etiam ante consedisse illi aquilam in capite atque ei regnum portendisse testatur. cui ergo sacrificare Iuppiter potuit nisi Caelo auo, quem dicit Euhemerus in Oceania mortuum et in oppido Aulacia sepultum?

Quoniam reuelauimus mysteria poetarum ac Saturni parentes inuenimus, ad uirtutes eius et facta redeamus. iustus in regno fuit.

primum ex hoc ipso iam deus non est, quod fuit: deinde, quod ne iustus quidem fuit, sed impius non modo in filios, quos necauit, uerum etiam in patrem, cuius dicitur abscidisse genitalia, quod forsitan uere acciderit.

sed homines respectu elementi quod dicitur caelum totam fabulam explodunt tamquam ineptissime fictam, quam tamen Stoici ut solent ad rationem physicam conantur traducere. quorum sententiam Cicero de natura deorum disserens posuit.

caelestem [*](AUCTORES G] Schol. German.ad uerss. 318-320, p. 91,19 Breysig. 10] frg. II. 24] II 24, G4. ) [*](EXPILATORES 19. 22 s.] of. Isidor. orig. VIII 11, 32. 29. ) [*](RSHPVj 1 eique scripsi, idque C ■ 2 nocatur R, post uoeabatur hoc pcans del. S (cui) de LMuellerus caelo PV 3 uoeabatur P precans P 4 primum H, ⌊primus⌋ P /// ⌊e⌋amque (3 hastae ante e er.) P, terraque V 5 sacrauit edd. tota H his V, in ras. corr. F2 6 aglaosthenem R, aglaosthennen S, aglasthenen H, aglaosthẹenen P 7 ex] et RI, s. I. in R2 tytanas S, tithanas H 10 homine Rar Har SV, *omine* P subiugaret R 11 \'etiam1 P2 aquila II 12 ei om. II 13 euo S 14 occeania S, oceani H aut lacia R, aulatia S 15 parentis P1, corr. P2 18 denique V 19 uegauit. Hl abstulisse II 23 uolent II ratione V conatur II 24 caeleste S )

idcirco enim uirginem putant Vestam, quia ignis inuiolabile sit elementum nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat.

Ouidius in Fastis:

1. nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam
2. nataque de flamma corpora nulla uides.
3. iure igitur uirgo est, quae semina nulla remittit
4. nec capit, et comites uirginitatis amat.

Vulcano quoque id potuit adscribi, (qui) quidem putatur ignis, et tamen eum poetae non absciderunt. potuit et Soli, in quo est natura et causa gignentium. nam sine Solis igneo calore neque nasci quicquam neque augeri potest, ut nulli alii elemento minus opus sit genitalibus quam calori, cuius fotu concipiuntur nascuntur sustentantur omnia.

postremo etiamsi ita sit ut uolunt, qui magis abscisum esse Caelum putemus quam omnino sine genitalibus natum? nam si per se gignit, non indigebat utique genitalibus, cum Saturnum ipsum procrearet: si uero habuit et a filio abscisa sunt, ortus rerum et natura omnis interisset.

quid quod ipsi Saturno non diuinum modo sensum, sed humanum quoque adimunt, cum adfirmant eum esse Saturnum, qui cursum et conuersionem spatiorum ac temporum continet eumque Graece id ipsum [*](AUCTORES 7 ss.] VI 201 ss. 24] de nat. door. II 25, 64. ) [*](EXPILA TORES § 5 s.] ibid. § 67 s. § 9J cf. ibid. § 30 s. ) [*](RSHPV] 1 altissimi amaetheriamque Par (tcrt. i cr.) V naturã, P2 igneamq:\'uę\' R\'- 2 uocare H, caeare P1, corr. P2 3 qune R egeat II 4 posuit P1, corr. P2 masculus P 5 diceret S 9 corpore II nulla om. S 10 iura II 12 qui quidem edd., quidem C, nisi quod \'e\'quidem Ri 14 colore II 16 minus Volkmannus, epist. gratul. p. G; magis C colori PH foetu S foitu con,cipiuntur V2 17 sustentatur H 18 abscissum R putem V 20 indiget, S genitalibus] genitalibus cum saturnalibus R 21 abscissa R 2:3 modum II quodquo H saturnum post adimunt R 25 temporis R contineret Cic. eumque — habere] qui deus graece id ipsum nomen habet Cic. ) [*]( XVIIII. Lact. 1. ) [*]( 4 )

haec Ciceronis uerba sunt exponentis sententiam Stoicorum; quae quam uana sit, cuiuis intellegere promptissimum est. si enim Saturnus Caeli est filius, quomodo potuit aut tempus e Caelo gigni aut Caelum a tempore abscidi aut postea tempus imperio spoliari a filio Ioue? aut quomodo Iuppiter natus ex tempore est? aut quibus annis saturari possit aeternitas, cui nullus est finis?