Divinarum Institutionum

Si ergo uanae sunt istae ratione:- philosophorum, quid superest nisi ut uere factum esse credamus, id est hominem ab homine abscisum? nisi forte aliquis existimat deum fuisse qui timuit coheredem, cum si quid diuinitatis habuisset, non patris genitalia debuerit amputare, sed propria, ne Iuppiter nasceretur, qui eum regni possessione priuauit.

idem sororem suam Rheam quam latine Opem dicimus cum haberet uxorem, responso uetitus esse dicitur mares liberos educare, quod futurum esset ut a filio pelleretur. quam rem metuens natos sibi filios non utique deuorabat ut ferunt. fabulae, sed necabat, quamquam scriptum sit in Historia Sacra Saturnum et Opem ceterosque tunc homines humanam carnem solitos esitare: uerum primum Iouem leges hominibus moresque condentem edicto prohibuisse, ne liceret eo cibo uesci.

quod si uerum est, quae potest in eo fuisse iustitia? sed fictum sane putemus Saturnum filios deuorasse, modo cum aliqua ratione: num idcirco, quod ait uulgus comedisse filios suos eum qui extulerit sepulturaeque mandauerit? Ops autem [*](AUCTORES 20] frg. X. ) [*](RSHPVj 1 \'nomen\' V1 Chronos SH quid V 2 chronos SH, KPONOC PV 3 saturetur C, nisi quod saturetur* P, saturaretur codd. Cic. 5 cuius jR\'P\' (corr. R2P2) HV 7 absci∗di (n cr.) R 9 ad possit in mg. potest P2 11 hominem] homine H 15 priuabit PacV idcm] id est R, item dum H 17 dicatur II 18 apelleretur P 19 refemnt R 21 humana carne S essitare tn. 1, s. l. I esse m. post., in mg. idẽ comedere m. tcrt. R, osse essitare S, uescitare H, ∗esitare (3 hastae cr. P, h er. V)PV 23 con ////dentem (2-3 litt. cr.) H proh⌈ib⌉uisse R2 27 opis H, i opes P, opes V )

rursus inprudentiam reprehendam necesse est. cur enim responsum ab alio potius accepit? cur in caelo constitutus in terra non uidebat?

cur eum Corybantes cymbalis fefellerunt? postremo cur extitit uis aliqua maior quae illius uinceret potestatem? nimirum senex a iuuene facile uictus est ac spoliatus imperio.

fugit igitur expulsus et in italiam nauigio uenit, cum errasset diu, sicut Ouidius in Fastorum libris refert:

1. causa ratis superest. Tuscum rate uenit ad amnem
2. ante pererrato falcifer orbe deus.

cuius rei argumenta sunt nummi ueteres, in quibus est cum duplici fronte Ianus et in altera parte nauis, sicut idem poeta subiecit:

1. at bona posteritas puppem formauit in aere
2. hospitis aduentum testificata dei.

omnes ergo non tantum poetae, sed historiarum quoque ac rerum antiquarum scriptores hominem fuisse consentiunt, qui res eius in Italia gestas memoriae prodiderunt, Graeci Diodorus et Thallus, Latini Nepos et Cassius et Varro.

nam cum agresti quodam more in Italia uiueretur,

1. is genus indocile ac dispersum montibus altis
2. composuit legesque dedit Latiumque uocari
3. maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.

nemo tam stultus est. qui enim fugit aut latet, et uim et mortem timeat necesse est.

Orpheus, qui a temporibus eius fuit recentior, aperte Saturnum in terra et apud homines regnasse commemorat:

1. πρώτιστος μὲν ἄναξεν ἐπιχθονίων Κρόνος ὰνδρῶν
2. ἐκ δὲ Κρόνου γένετ\' αὐτὸς ἄναξ μέγας εὐρυόπα Ζεύς
.

item noster Maro:

1. aureus hanc uitam in terris Saturnus agebat
.

1. aurea quae perhibent illo sub rege fuere
2. saecula: sic placida populos in pace regebat
.

neque superius dixit in caelo egisse uitam neque inferius superos in pace rexisse. unde apparet illum regem fuisse terrenum: quod alibi apertius declarat:

1. aurea condet
2. saecula qui rursus Latio regnata per arua
3. Saturno quondam.

Ennius quidem in Euhemero non primum dicit regnasse Saturnum, sed Uranum patrem. initio inquit primus in terris imperium summum Caelus habuit. is id regnum uua [*](EPITOME 19-53, 1] c. 14, 4. ) [*](AUCTOliES 6 s.] frg. 243 Abel; frg. XLVII Herm.; ef. LoWkii Aglaopham. I 510. 0] Georg. II 538. 11 s.] Aen. VIII 324 s. W s.] Aen. VI 793 s. 20] frg. I. ) [*](RSHPV] 1 censeat II fugiit II 2 aut] ut S latet ct om. II et] aut. H 3 qui a uel quia C 4 aperto] ea parte H 6 gracca om. R, in mg. interpretat. lat. add. m. rcc. nPOTOCTIC P, ΠΡΟΤΙCTOC V MIIN P ΑΝΑΞЄN V ЄlllKTONlON P, ЄlllΧθΟΝlON V ANAPON p Protiston monanar conepis tonionchro nos andron II 7 :* δὲ] KAl S δὲ om. P KPONOl PV FЄNЄTATOC S, ГllNTAlTOC P MllГAC P ЄϒΡΟllA S, ЄϒΡlΟΠΑ P ZЄlC F ecdochro nugonete aut cosarax mogas europazeus II interpretationcs lat. diucrsae in S et P cf. Stmuium opmc. I 131 8 Maro noster edd. 11 aurea quae] aureaque ut S 14 rexisse] regebat S ex 12, tum uerba neque suporius — roxisso repetitn illum om. S 19 eumero H, eu⌈h⌉emero P, euemero V 21 caelius H his S id] in S, i⌈n⌉ H2 )

non magna dissensio, siquidem maximorum auctorum de tilio ac patre dubitatio est. sed tamen utrumque fieri potest, ut primus Uranus eminere inter ceteros potentia coeperit et principatum habere, non regnum, postea Saturnus maiores sibi opes comparauerit ac regium nomen adsciuerit.